Referat mavzu: maktabgacha yoshdagi bolalar rivojlanish va ta'lim-tarbiyasi

FAN NOMI:MAKTABGACHA TA`LIM-TARBIYANI TASHKIL ETISH
TAYYORLADI:TURDIYEVA SH.
TEKSHIRDI:GAZIYEVA N.

ANGREN 2023


ANGRREN SHAHAR UNIVERSITETI

REFERAT

MAVZU: MAKTABGACHA YOSHDAGI BOLALAR RIVOJLANISH VA TA'LIM-TARBIYASI

REJA:
1. Bolalarda faoliyatning shakllanishi

2. Maktabgacha yoshdagi bolalarni tarbiyalash usullari
3. Bolalar rivojlanish va ta'lim-tarbiyasiga ta`sir etuvchi omillar
4.Xulosa

Bolalar hayotining birinchi yilidanoq faoliyatning eng oddiy turlari undagi shaxsiy qobiliyatlar, xususiyatlar, tevarak-atrofga ma’lum bir munosabatning shakllanida asos bo‘lib xizmat qiladi. M: kattalarning bolalar bilan bo‘ladigan hissiy, hissiy-predmetli munosabatlaridanoq bolada dastlabki ijtimoiy talabni vujudga keltiradi, dastlabki xarakat va tasavvurlar, tasurotlar shakllana boshlaydi. Insonning tarbiyasi, eng keng tarqalgan ilmiy nazariya aytganidek, uning tug'ilishidan boshlanadi. Biz allaqachon ma'lum bilimlar va hissiy yo'nalishlar bilan tug'ilganimizni tan oladigan farazlar mavjud. Bu o'tmishdagi hayotda yoki intrauterin rivojlanish jarayonida to'plangan tajriba. Qanday bo'lmasin, har bir ona chaqalog'ining har tomonlama iqtidorli bo'lishini, ko'p narsani bilishini va qodirligini, yaxshi o'qishini, nafaqat hayotga moslashgan, balki ijod va sportga oshno bo'lib ulg'ayishini xohlaydi. Shu sababli, ayniqsa, hozir, ota-onalar ko'pincha chaqaloqning qobiliyatlarini bolalar bog'chasi va maktab yoshiga etishdan ancha oldin rivojlana boshlaydilar. Kichkintoylar uchun ingliz tili va matematika darslari, Motsart va Vivaldining musiqiy asarlarini tinglash, san'at muzeylariga ekskursiyalar - hozir ota-ona amaliyotida uchrasha olmaysiz. Ota-onalar farzandining aqlli va iqtidorli bo'lib o'sishini eng ko'p xohlashadi, shuning uchun ular uni erta yoshdan boshlab rivojlana boshlaydilar. Keling, bolaning erta rivojlanishining mohiyatini tushunishga harakat qilaylik. Bu shunchalik foydalimi? Bolaning faol erta rivojlanishining usullari qanday? Qaysi dasturlar eng mashhur? Qaysi biri yaxshiroq - chaqaloq bilan o'zingiz shug'ullanish yoki rivojlanish darslarini mutaxassislarga topshirish?

Ota-onalarning zamonaviy usullari erta yoshdan boshlab bolaning potentsial qobiliyatlarini maksimal darajada ochishga qaratilgan. Ilmiy va texnologik taraqqiyot atrofimizdagi dunyoni aql bovar qilmas tezlik bilan o'zgartirmoqda va bolalarni ular atrofdagi voqelikni etarli darajada idrok etadigan va ulkan axborot yukini osonlikcha o'zlashtiradigan qilib tarbiyalash kerak. Shu sababli, bolalarni tarbiyalashning eskirgan usullaridan voz kechish kerak, chunki ular bolalarga xos bo'lgan barcha imkoniyatlarni ochib berishga imkon bermaydi. Yaqin o'tmishda fenomenal deb hisoblangan bolaning qobiliyatlari hozirgi voqelikdagi mutloq me'yordir. Hatto 10 yil oldin, uch yoshli bolaning televizorni tugmachasi bilan yoqish qobiliyati ota-onalar uchun chaqaloqning erta rivojlanishi bilan faxrlanish uchun sabab bo'lgan va endi 2-3 yoshli bolalar noutbuk va planshetlarni o'rganishganda juda kam uchraydi.

Maktabgacha yoshdagi bolalarni tarbiyalash usullari:
Erta bolalikda insonning asosiy qobiliyatlari shakllanadi, shuning uchun chaqaloq bilan deyarli tug'ilishdan boshlab unga doimiy ravishda yangi bilim va ko'nikmalarni o'rgatish kerak. Ota-onalarning asosiy vazifasi bolani to'g'ri tarbiyalashdir, buning uchun bolalarni tarbiyalash uchun to'g'ri uslubni tanlash kerak. maktabgacha yosh. Ushbu tanlov bolaning qanday ulg'ayishiga, uning fe'l-atvoriga, boshqalarga bo'lgan munosabatiga, jamiyatda moslashish qobiliyatiga va boshqalarga bog'liq bo'ladi.
Bolani tarbiyalashning ko'p usullariga asoslangan ota-ona va bola munosabatlarining asosiy printsiplarini ko'rib chiqing:

• 
  Ishontirish yoki muloqot - xotirjam xayrixoh ohangda, bolaga vaziyat tushuntiriladi va uni qanday hal qilish kerak, bu vazifa yoki muammo bo'yicha birgalikda ishlashni anglatadi;
  
• 
  Ijobiy qo'llab-quvvatlash - rag'batlantirish, qo'llab-quvvatlash, maqtashdan iborat bo'lgan bolaning harakatlaridan yoki harakatlaridan keyin ota-onalarning javoblari ketma-ketligi. Ota-onalarning bunday reaktsiyasidan kelib chiqadigan ijobiy his-tuyg'ular bola quvnoqligida, hayotga ijobiy munosabatda bo'ladi;
  
• 
  Salbiy mustahkamlash - bolaning yomon xatti-harakati yoki xatti-harakati natijasida jazolash yoki taqiqlash. Bu istisno holatlarda, chaqaloqqa nima uchun jazolanganligini tushuntirganidan va uni jazolashda ota-onalar ham juda xafa bo'lganligini ko'rsatgandan keyin foydalanish kerak. Tez-tez jazolanish chaqaloqning tajovuzkorligini va itoatsizlikka moyilligini keltirib chiqarishi mumkin;
  
• 
  "Sabzi va tayoq" - o'zaro bog'liqlik printsipi nomidan aniq. Bola xayrli ish uchun rag'batlantiriladi va yomon ishi uchun jazolanadi. Qoidaga qat'iy rioya qilish juda muhim, rag'batlantirishni unutmaslik kerak, ammo bu holda qonunbuzarlik uchun jazo so'zsiz bo'lishi kerak;
  
• 
  "Bir-ikki-uch" - bu oddiy bolalarcha qo'zg'olonning namoyon bo'lishini engishga yordam beradigan oddiy kalkulyator. Sekin-asta, uning xatti-harakati haqida o'ylash uchun vaqt berib, chaqaloqqa va hatto xotirjam ohangda eslatma berish uchun uchtaga bo'ling. Agar bola to'xtamasa, oldindan kelishilgan jazo qo'llaniladi. Siz ushbu usulni ikki yoshdan oshgan bolalarga qo'llashingiz mumkin, ular nima uchun jazolanishi, vaziyatni qanday hal qilishlari mumkinligini batafsil tushuntirib berishadi;
  
• 
  "Aksincha" - ma'lum bir yoshda ba'zi bolalar kattalarning istaklari va ko'rsatmalariga qarshi turishadi. Farzandingiz tabiatining bunday xususiyatini bilib, siz taqiqlash usuli bilan undan kerakli harakatlarni olishingiz mumkin. Usul qarama-qarshi, ammo ba'zi hollarda samarali. Voqeadan keyin bolaga nima bo'lganini va uning noto'g'ri ekanligini tushuntirish juda muhim, bu kulgili shaklda mumkin;
  
• 
  Jismoniy jazo - ba'zi ota-onalar tomonidan qo'llaniladi, ammo salbiy oqibatlarga olib keladi, bolaning ruhiyatini buzadi va uning keyingi ijtimoiy moslashuviga ta'sir qiladi.
  

Siz biron bir usulni afzal ko'rmasligingiz kerak, bolalarni tarbiyalashning turli usullari bir vaqtning o'zida bir nechta usullardan foydalanadi, bundan tashqari, ishlab chiquvchilar o'quv jarayoniga qo'shimcha elementlarni jalb qilishadi. Barcha bolalar juda farq qiladi va bitta bolaga foyda keltiradigan narsa boshqasiga zarar etkazishi mumkin. Bolalarni tarbiyalash usulini tanlashda bolangizning xususiyatlarini, ijtimoiy va yashash sharoitlarini, shaxsiy imkoniyatlaringizni va boshqa ko'plab muhim omillarni hisobga olish juda muhimdir.

Xarakat usullarini egallab borish orqali bolada faollik rivojlanadi. Ammo faollikning qay darajada rivojlanib borishi irsiyatga hamda taqlidchanlik qobiliyatiga bog‘liq. Bola hayotining dastlabki yillarida kattalar bilan bo‘ladigan munosabati va narsa-buyumlar bilan bajargan xarakati asosiy faoliyat turi hisoblanadi. Bola bilan muomala qilish orqali kattalar ularni asta-sekin buyumlar olamiga olib kiradilar. Mana shu yo‘l bilan bola buyumlar bilan bo‘ladigan faoliyatning o‘ziga xos tomonlarini egallab boradi.4

2,5 yoshdan keyin buyumlar bilan bo‘ladigan faoliyatda bolalar ancha yuqori ko‘rsatkichlarga erishadilar va ularning o‘yin hamda tasviriy faoliyatga o‘tishlari uchu nasos yaratiladi. Kattalar tomonidan tashkil etilgan muomala munosabatlarida, faoliyatlarda o‘z-o‘zini anglab olishning dastlabki shakllari shakllanadi. Mashg‘ulotlardagi o‘quv faoliyati orqali bolalar tevarak atrofidagi tabiat to‘g‘risidagi, ijtimoiy hayot, kishilar to‘g‘risidagi bilimlarni o‘zlashtirib oladilar. SHuningdek ularning aqliy va amaliy bilimlari kengayib boradi.
Agar ta’lim jarayonida 3-4 yoshli bolalar diqqati tabiat, kishilar to‘g‘risidagi konkret faktlarga qaratilsa, 5-6 yoshli bolalarga ta’lim berishda asosiy e’tibor muhim bog‘liqliklar va munosabatlarga, ulardagi oddiy tushunchalarni shakllantirishga qaratiladi. Bular orqali bolalarda tushunarli tafakkur rivojlantiriladi.
Kichik maktab yoshidagi bolalar uchun o‘qish asosiy faoliyat bo‘lib qoladi va bu faoliyatni bolalar ijtimoiy ahamiyatli faoliyat deb anglay boshlaydilar. Bola o‘zini maktab o‘quvchisi deb tushuna boshlaydi.

Demak, bolani tarbiyalashda, uning rivojlanishida faoliyat etakchi rol o‘ynaydi. SHuning uchun ta’lim-tarbiya muassasalarida va oilada bolaning hayotini u turli-tuman faoliyatlar bilan shug‘ullana oladigan qilib tashkil etish kerak. Bunga albatta, bolalar faoliyatining mazmunini boyitib borish, yangi bilim malakalarni singdirish mustaqilligini rivojlantirish bilan erishiladi. Odam shaxsini shakllantirish bu tevarak-atrofdagi dunyoga, tabiatga, mehnatga, boshqa odamlarga va o‘ziga munosabat sistemasini nzchil o‘zgartirish va murakkablashtirishdir. Bu uning butun hayoti davomida ro‘y beradi. Bunda bolalik va o‘smirlik yoshi ayniqsa muhimdir. Odamning shaxs sifatida rivojlanishi uning jismoniy va ma’naviy kuchlari birligida har tomonlama va yaxlit amalga oshiriladi. Dunyoqarash, e’tikod, ma’naviy sifatlar, his-tuyg‘ular (burch, vijdon, mas’uliyat, muhabbat) madaniyati anik tarixiy ijtimoiy sharoitda yaratiladi va shaxsning shakllanishiga ta’sir, etadi.

Psixolrgiya va pedagogika odan shaxsi faoliyati va muomala-da shakllanadi hamda rivojlanadi, deb ta’kidlaydi. Agar odam ijtimoiy faoliyatning turli xillarida: o‘quv, ishlab chiqarish faoliyati va hokazolarda ishtirok etsa, bu faoliyat shaxsni rivojlantiradi, lekin faoliyat odamni u yoki bu ijtimoiy muno-sabatlardan chegaralab qo‘ysa, u yo shaxsning rivojlanishiga to‘sqin-lin qiladi, yoki uning rivojlanishini buzadi. SHaxsning etakchi xususiyatlari shaxsga, uning ichki dunyosiga tashqi ta’sir natija-sida rivojlanzdi. SHaxsning ma’naviy mazmuni — bu shaxsning o‘z ichki ishining yakuni bo‘lib, bu jarayonda tashki ta’sirlar qayta ishlanadi va o‘zlashtiriladi. Odamning rivojlanishi — bu mikdor va sifat o‘zgarishi, eskining yo‘q bo‘lishi va yangining vujudga kelishi jarayoni bo‘lib, uning manbai va harakatlantiruvchi kuchlari shaxsning ham ta-biiy, ham ijtimoiy tomonlarining ziddiyatli o‘zaro aloqasida yashiringandir.
Odamning tabiiy tomoni uning butun umri davomida rivoj-lanadi va o‘zgaradi. Bu rivojlanish va o‘zgarishlar yosh xusu-siyatiga ega bo‘ladi. SHaxsning ijtimoiy rivojlanish manbai shaxs bilan jamiyatning ziddiyatli o‘zaro aloqasida yashiringandir. Shaxsni shakllantirish tarbiya jarayonida ro‘y beradi, nson tarbiyasi «uning xalq baxt-saodati yo‘lidagi bunyodkorlik mehnatida, ijtimoiy hayotda, sotsial-iqtisodiy va madaniy quri-ish vazifalarini hal etishda amaliy ishtirokidan ajralmasdir».
Shaxsni shakllantirishga uchta omil: tarbiya, ijtimoiy muhit va irsiyat nishonalari ta’sir ko‘rsatadi. Maktabgacha pedagogika tarbiyani etakchi omil deb qaraydi, chunki bu to‘plangan ijtimoiy tajribani etkazish uchun yosh avlodga ta’sir ko‘rsatishning maxsus uyushtirilgan sistemasidir. U oilada, bolalar bog‘chasida, maktabda, mehnat jamoalarida amalga oshirilib, turmushni, faoliyatni, muomalani tashkil etishga karatilgandir.
Shaxsni shakllantirishga muhit — ijtimoiy va tabiiy muhit katta ta’sir ko‘rsatadi. Ijtimoiy muxit shaxsni rivojlantirish-da ustun ahamiyatga ega: ishlab chiqarishning taraqqiyot darajasi va ijtimoiy munosabatlar xususiyati kishilar faoliyati va dunyoqarashi xususiyatini belgilab beradi. Bizning jamiyatimizda sotsialistik turmush tarzi tarkib topgan, U shaxsni shakllantirishda muxim omil xisoblanadi. Tabiiy muhit (iqlim sharoitlari, o‘simliklar, hayvonot dunyosining ahvoli) ham shaxsning shakllanishiga ta’sir ko‘rsatadi. Sotsialistik jamiyat tabiiy boyliklarni muhofaza kilib va ko‘paytirib, kishilarini xayvonlarni, o‘simliklarni, suv havzalarini va hokazolarni muxofaza etishga jalb kiladi, tabiat bilan faol muloqatda bo‘lish uchun keng imkoniyatlar yaratadi, bu esa o‘z navbatida odamga har tomonlama ta’sir ko‘rsatadi.5
Irsiyat nishonalari shaxsni shakllantirishning ob’ektiv omillariga kiradi. Odamlar organizmdagi anatomik tuzilishni, fiziologik harakatni, modda almashinuvi tipini, asab sistemasi tipi va kayishqoqligini (bular uning atrof-muhit ta’siriga be-riluvchan qilib ko‘yadi), asab reaksiyalari jo‘shqinligi va tezli-gini meros qilib oladilar. Asosiy shartsiz reflekslar ham, xilma-xil faoliyatturlariga kobiliyatning alohida anatomik-fiziologik asoslari — qobiliyat nishonalari han meros bo‘ladi. Irsiyat yununlari to‘g‘risidagi fan — genetika odamlarda yuzlab turli qobnliyat nishonalari — mutlaq eshitish, favqulodda ko‘rish xotirasi, g‘oyat tez ta’sirlanishdan tortib nodir matematik va badiiy iste’dodgacha mavjud bo‘lishini nazarda tutadi.


Olingan adabiyotlar: lawyer-great.ru hozir.org azkurs.org