Referat mavzu: Tojikiston davlatining makroiqtisodiy kursatkichlar tahlili Tayyorladi: Abdullayev S
Download 106.51 Kb.
|
tKQ8cXATNqT3kC0FmybyokJGo1IDrO10
- Bu sahifa navigatsiya:
- Foydanilgan manba;
|
O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY TA`LIM , FAN VA INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI Toshkent Moliya Instituti REFERAT Mavzu: Tojikiston davlatining makroiqtisodiy kursatkichlar tahlili Tayyorladi: Abdullayev S Tekshirdi: Mamadiyorov O Ташкент – 2023 Reja: Kirish Tojikiston iqtisodiyoti Makroiqtisodiyotidagi o`zgarish va oqibatlar. Siyosat muammosi - raqamli iqtisodiyot sari harakat Xulosa Kirish
1. Tojikiston iqtisodiyoti bugun qay ahvolda? Mamlakatda biznes muhit qanday va tadbirkorlar qanday muammolar bilan yuzlashadi? Vashingtondagi Markaziy Osiyo va Kavkaz instituti manzara bilan yaqindan tanish mutaxassis va tadbirkorlar bilan muloqot qildi.Oxirgi 10 yildan buyon Tojikiston iqtisodiyoti 6-7 foizga o’sib kelmoqda. Hukumat so’nggi ikki yilda ijobiy savdo balansiga erishgan, ya’ni respublika ko’proq mahsulot eksport qilyapti. “Bu import o’rnini bosish, iqtisodiyotni eksportga yo’naltirish bo’yicha siyosat samara berayotganini ko’rsatadi. O’sish asosan sement va oltin ishlab chiqarish hamda konchilik sanoati bilan bog’liq”, - deydi Farrux Sultonov, Xalqaro moliya korporatsiyasining Tojikistondagi vakili. Ma’lumki, Tojikiston Qirg’iziston qatorida migrant ishchilar yuborayotgan mablag’ga tayanadi. Sultonovni qayd etishicha, so’nggi besh yilda pul o’tkazmalarining yalpi ichki mahsulotdagi ulushi 45 foizdan 27-28 foizga kamaygani ijobiy o’zgarishdir.Jahon bankining “Biznes yuritish 2020” hisobotida Tojikiston “yetakchi islohotchi” sifatida qayd etilganiga qaramasdan, mamlakatda sarmoya muhiti sezilarli ravishda yaxshilanmagan. AQSh Davlat departamenti va BMT ma’lumotlariga ko’ra, 2020-yilda to’g’ridan-to’g’ri xorijiy investitsiyalar 53 foizga kamayib, atigi 162 million dollarni tashkil etgan. “2022-yilning yanvaridan kuchga kirgan yangi soliq kodeksi vaziyatni ijobiy tomonga o’zgartiradi degan umid bor”, - deydi Sultonov. Tojikistondagi xorijiy sarmoyalarning to’rtdan uch qismi Xitoy hissasiga to’g’ri keladi. Keyingi o’rinlarda - Rossiya, Turkiya va Qozog’iston. Ozod Davlatshoyev Og’a Xon jamg’armasi yordami bilan 2016-yilda “Accelerator Prosperity” loyihasini ishga tushirgan. Maqsad - startaplar, kichik va oyoqqa turayotgan bizneslarga yo’l ko’rsatish, trening va texnik yordam berish, boshlang’ich kapital topishda ko’maklashish. Tojikistondagi inqirozga qarshi choralar makroiqtisodiy ko‘rsatkichlar me'yorga kelishini ta'minlagan. Bu haqda mahalliy «Xovar» axborot agentligi yozmoqda. Tojikiston iqtisodiy rivojlanish va savdo vazirligi vakili Muhammad Jalolzodaning agentlikka ma'lum qilishicha, ortda qolgan 9 oy davomida Tojikiston yalpi ichki mahsuloti hajmi 67,1 milliard somoni yoki 5,9 milliard dollarni tashkil etgan. Bu esa o‘tgan yilning shu davriga nisbatan 1 milliard dollarga ko‘p degani. Shu tariqa Tojikistonda iqtisodiy o‘sish 2021 yilning ortda qolgan davri mobaynida 8,9 foizni tashkil etgan. Bu o‘tgan yilning shu davriga nisbatan 4,7 foizga ko‘proq. Mamlakat iqtisodiy rivojlanish va savdo vazirligi yillik o‘sishni 7,6 foiz bo‘lishini prognoz qilgan va berilgan ma'lumotga ko‘ra, ko‘rsatkichlar allaqachon kutilgan natijalardan oshib ketgan. Muhammad Jalilzodaning e'tirof etishicha, Xalqaro valuta fondi Tojikistondagi iqtisodiy o‘sishni Markaziy Osiyodagi eng yuqori deb baholagan. Vazirlik mas'uliga ko‘ra, bir yil davomida Tojikistonda tashqi savdo hajmi 33,1 foizga, eksport hajmi esa 1,3 baravarga ko‘paygan. Iqtisodiyot kuchli tiklanmoqda.2021-yilning birinchi yarmida real YaIM o‘tgan yilning shu davriga nisbatan 8,7 foizga o‘sdi. Ichki talab tiklana boshladi, chakana savdo aylanmasi o‘tgan yilning shu davriga nisbatan 17,1 foizga, asosiy investitsiyalar esa 22,1 foizga o‘sdi. 2021 yilning birinchi yarmi. Sanoat ishlab chiqarish juda yuqori sur'atlarda o'sdi (2021 yilning birinchi olti oyida o'tgan yilning shu davriga nisbatan 23,4 foiz), tog'-kon sanoatida (yilga nisbatan 150 foiz) va ishlab chiqarishda (20,3 foiz) kuchli o'sish kuzatildi. Yilga nisbatan foiz). Xuddi shu davrda qishloq xo'jaligi 8,1 foizga o'sdi. Savdo kamomadi 2020 yilning birinchi yarmidagi 850 million dollardan 2021 yilning birinchi yarmida 619 million AQSh dollariga qisqardi. Bu davrda qimmatbaho metallar hisobiga eksport qariyb ikki baravar, import esa o‘tgan yilning shu davriga nisbatan 23 foizga oshdi. -yilda ichki talab kengaydi. Biroq, 2020-yil sentabr oyidan beri inflyatsiya belgilangan ko‘rsatkichdan yuqori bo‘ldi.Yillik inflyatsiya 2021 yil iyun oyida 9,0 foizni tashkil etdi, bu markaziy bankning maqsadli koridori 4 dan 8 foizgacha. Siyosat stavkasi 2021 yil yanvar oyida 10,75 foizdan fevral oyida 11,0 foizga ko'tarildi va aprel oyida yana 1 foiz punktga va avgust oyida yana 1 punktga oshirildi. 2021-yil iyun oyida kreditlar hajmi o‘tgan yilga nisbatan 10 foizdan 14 foizga tezlashdi. Ishlamaydigan kreditlar (NPL) koeffitsienti 2020- yil iyundagi 30,4 foizdan 2021-yil iyun oyida 15,3 foizga kamaydi, bu 2021-yilning may oyida NPLlar yuqori konsentratsiyaga ega muammoli ikkita bankning tugatilishini aks ettiradi (pastga qarang). Moliyaviy hisoblar yaxshilandi.2021-yilning yanvar-may oylarida davlat byudjeti profitsiti 133 million so‘mni (yalpi ichki mahsulotga nisbatan 0,2 foiz) tashkil etdi, o‘tgan yilgi taqchilligi esa 364 million so‘mni (YaIMga nisbatan 0,4 foiz) tashkil etdi. Ushbu davrda soliq tushumlarining kuchli o‘sishi hisobiga daromadlar o‘tgan yilning shu davriga nisbatan 31 foizga, xarajatlar esa, birinchi navbatda, energetika, transport va aloqa, sog‘liqni saqlash va aholini ijtimoiy muhofaza qilish sohalarida o‘tgan yilning shu davriga nisbatan 24,3 foizga oshdi. Mamlakatning davlat qarzi 2020 yilda yalpi ichki mahsulotning deyarli 48 foizini tashkil etdi, bu 2019 yildagi 43 foizdan, chunki hukumat Covid-19 pandemiyasining ta'sirini yumshatish uchun tashqi moliyalashtirishga tayandi. Joriy davlat qarzi portfeli asosan imtiyozli bo‘lib, tijorat kreditlarining ulushi 2017-yilda chiqarilgan 500 million AQSh dollari miqdoridagi yevroobligatsiyalardan so‘ng umumiy davlat qarzining 15 foizini tashkil qiladi. Tojikiston valyuta zahiralari 2021-yil avgust oyida 2 milliard dollarga yaqin baholandi, bu sakkiz oylik importni qoplashni taʼminladi, bu esa pandemiyadan oldingi vaziyatga nisbatan sezilarli yaxshilanishdir. Bundan tashqari, Tojikiston 2021-yil avgust oyida Xalqaro valyuta jamg‘armasi (XVJ) tomonidan ajratilgan 236 million AQSh dollari miqdoridagi maxsus qarz olish huquqini oldi va u Covid-19 pandemiyasining iqtisodiy ta’sirini yumshatish uchun foydalanishi mumkin. 2021 yilda iqtisodiyot 6,5 foizga o'sishi kutilmoqda.Pul o'tkazmalari shaxsiy iste'molni qo'llabquvvatlaydi va Rog'un loyihasiga keyingi xarajatlar davlat investitsiyalarini jalb qiladi. 2022 yilda real YaIM 6,2 foizga o'sishi prognoz qilinmoqda. Salbiy xavflar savdo va harakatchanlikni buzishda davom etayotgan Covid-19 pandemiyasi bilan bog'liq. Asosiy yuksalish xavfi O‘zbekiston bilan savdo, transport va sarmoyaviy aloqalarning jadal faollashuvi bilan bog‘liq. Uzoq muddatli istiqbolda Afg‘oniston bilan savdo va transport aloqalarini tiklash Tojikiston iqtisodiyoti uchun muhim ahamiyatga ega bo‘ladi, xususan, Tojikistonning Rog‘un GESi va CASA-1000 elektr uzatish liniyalari qurib bitkazilganidan keyin elektr energiyasi eksportini oshirish rejalarini hisobga olgan holda. 2.“Avesta” axborot agentligining xabar berishicha, bu haqda Tojikistonning 2021-2023 yillarga mo‘ljallangan asosiy makroiqtisodiy ko‘rsatkichlariga oid hujjatda maʼlum qilingan. Mamlakat iqtisodiyotiga 2022 yilda 924 million dollar, 2023 yilda esa 1,069 milliard dollar miqdordagi xorijiy investitsiyalar kiritish rejalashtirilgan. Agentlik 2020 yil respublikada 428 million dollar miqdoridagi chet el sarmoyasi o‘zlashtirilgan, deb xabar bermoqda Investitsiyalar va davlat mulkini boshqarish davlat qo‘mitasining maʼlumotlariga tayanib. Bu ko‘rsatgich 2019 yilga nisbatan 53 foizga kam bo‘lgan. Investitsiyalar, asosan, Xitoy (150 million dollar), Saudiya Arabistoni (39 million dollar) va Filippindan (38 million dollar) jalb etilgan. Ayni paytda Tojikistonda umumiy qiymati 3,5 milliard dollardan ziyod bo‘lgan 70 ta davlat investitsion loyihasi amalga oshirilmoqda. Ushbu loyihalar tarkibining qariyb 50 foizini kreditlar, 45 foizini grant mablag‘lari, qolgan qismini esa Tojikiston hukumati ulushi tashkil qilmoqda. Bu yilgi siyosat muammosi Tojikiston hukumatining raqamli texnologiyalarni qoʻllash va raqamli iqtisodiyotni rivojlantirish uchun qulay muhit yaratish orqali iqtisodiy rivojlanishni tezlashtirishga qaratilgan saʼy-harakatlariga qaratilgan.Tojikistonning 2030 yilgacha boʻlgan rivojlanish milliy strategiyasida sanoatlashtirishni jadallashtirish va samarali bandlikni kengaytirish strategik maqsadlari qatoriga kiradi. Ushbu maqsadlarga erishish raqamli iqtisodiyotga o‘tishni, shuningdek, davlat xizmatlarini ko‘rsatish darajasini oshirish va innovatsiyalarni rag‘batlantirishni talab qiladi. Oxirgi o'sish asosan sanoat va qurilishning kengayishi, asosan tog'- kon sanoati va davlat investitsiyalari hisobiga ta'minlandi. Ko'proq raqamlashtirilgan iqtisodiyot iqtisodiy va ijtimoiy tengsizlikni kamaytirish bilan birga o'sishni qo'llab-quvvatlashi mumkin. Raqamli ulanishning etarli emasligi va qimmatligi raqamli rivojlanish uchun to'siqdir.Tojikiston mobil keng polosali ulanish boʻyicha mintaqadagi boshqa mamlakatlardan ortda qolmoqda, 2021-yilda uy xoʻjaliklarining atigi 44 foizi obuna boʻlgan boʻlsa, 2021-yilda bu koʻrsatkich 53 foizga teng. Biroq Tojikistonda raqamlashtirishni targ‘ib qilish uchun ko‘proq narsa kerak.Mamlakat boʻylab davlat xizmatlari markazlari yoki zallarini tashkil etish, ularda vazirlik va idoralarning front-ofislari yagona boʻlinmaga birlashtirilib, firmalar va fuqarolarga davlat xizmatlarini samarali va oshkora taqdim etishni oʻz ichiga olishi mumkin. Joriy 3000 ta davlat xizmatlaridan 70 tasi 2025 yil oxirigacha raqamlashtirilishi kerak. Muvaffaqiyatli raqamlashtirish uchun barcha rezidentlar olib yuradigan noyob identifikatsiya kartalarini ro‘yxatdan o‘tkazish talab etiladi. 3. Tojikiston hukumatining raqamli texnologiyalarni qoʻllash va raqamli iqtisodiyotni rivojlantirish uchun qulay muhit yaratish orqali iqtisodiy rivojlanishni tezlashtirishga qaratilgan saʼy-harakatlariga qaratilgan.Tojikistonning 2030 yilgacha boʻlgan rivojlanish milliy strategiyasida sanoatlashtirishni jadallashtirish va samarali bandlikni kengaytirish strategik maqsadlari qatoriga kiradi. Ushbu maqsadlarga erishish raqamli iqtisodiyotga o‘tishni, shuningdek, davlat xizmatlarini ko‘rsatish darajasini oshirish va innovatsiyalarni rag‘batlantirishni talab qiladi. Oxirgi o'sish asosan sanoat va qurilishning kengayishi, asosan tog'- kon sanoati va davlat investitsiyalari hisobiga ta'minlandi. Ko'proq raqamlashtirilgan iqtisodiyot iqtisodiy va ijtimoiy tengsizlikni kamaytirish bilan birga o'sishni qo'llab-quvvatlashi mumkin. Raqamli ulanishning etarli emasligi va qimmatligi raqamli rivojlanish uchun to'siqdir.Tojikiston mobil keng polosali ulanish boʻyicha mintaqadagi boshqa mamlakatlardan ortda qolmoqda, 2021-yilda uy xoʻjaliklarining atigi 44 foizi obuna boʻlgan boʻlsa, 2021-yilda bu koʻrsatkich 53 foizga teng. Hukumat raqamlashtirishni qo'llab-quvvatlamoqda. 2019-yilda Tojikistonning raqamli iqtisodiyotiga oid kontseptsiya ma’qullangan, 2021-2025-yillarda uni rivojlantirish bo‘yicha oraliq dastur 2021-yilda tasdiqlangan. Elektron boshqaruv, elektron hujjat aylanishi, elektron imzo va elektron tijorat bo‘yicha chora-tadbirlar qabul qilingan. . Tojikiston prezidenti raqamli boshqaruvni kuchaytirish maqsadida innovatsiyalar va raqamli texnologiyalar agentligini tashkil etdi. Soliq qoʻmitasi tomonidan soliq maʼmuriyatchiligining axborot tizimiga 20 ta yangi modul joriy etildi, elektron xizmatlar soni 67 taga yetkazildi. Markaziy bank elektron pul va boshqa raqamli moliyaviy mahsulotlardan foydalanuvchi jismoniy shaxslarning shaxsini masofaviy tasdiqlashga ruxsat berdi. So'nggi yillarda moliyaviy texnologiyalarning rivojlanishi oshdi. Biroq Tojikistonda raqamlashtirishni targ‘ib qilish uchun ko‘proq narsa kerak.Mamlakat boʻylab davlat xizmatlari markazlari yoki zallarini tashkil etish, ularda vazirlik va idoralarning front-ofislari yagona boʻlinmaga birlashtirilib, firmalar va fuqarolarga davlat xizmatlarini samarali va oshkora taqdim etishni oʻz ichiga olishi mumkin. Joriy 3000 ta davlat xizmatlaridan 70 tasi 2025 yil oxirigacha raqamlashtirilishi kerak. Muvaffaqiyatli raqamlashtirish uchun barcha rezidentlar olib yuradigan noyob identifikatsiya kartalarini ro‘yxatdan o‘tkazish talab etiladi. Yaxshilangan ulanish, apparat va dasturiy ta'minotga sarmoya kiritish raqamli iqtisodiyotga o'tishni osonlashtirishi va adolatsizlikni kamaytirishi mumkin.Imkoniyatli guruhlar raqamli ulanish, apparat va dasturiy ta'minotdan foydalanish imkoniyatidan foydalanadilar. Genderni hisobga olgan holda raqamli savodxonlik kampaniyalari va kam ta'minlangan uy xo'jaliklari uchun internetga kirishni yaxshilash orqali qizlarning kirishini osonlashtirish uchun mablag' ajratish mumkin. Bundan tashqari, maqsadli subsidiyalar internetga obuna bo'lish rejalarini yanada qulayroq qilishi mumkin. Nihoyat, chekka hududlardagi yoshlar uchun dasturlash va kodlash kurslari ularning uyda ishlash imkoniyatlarini oshirishi va shu bilan boshqa mamlakatlarga mehnat migratsiyasini kamaytirishi mumkin. Xulosa DUSHANBE, TOJIKISTON (2021-yil 28-aprel) — Tojikistonda 2021 va 2022-yillarda iqtisodiy oʻsishning tiklanishi kutilmoqda, chunki mamlakatning asosiy savdo hamkorlarida koronavirus kasalligi (COVID-19) pandemiyasi cheklovlari yumshab, pul oʻtkazmalari, toʻgʻridan-toʻgʻri xorijiy investitsiyalar va toʻgʻridan-toʻgʻri xorijiy investitsiyalar tiklanishiga olib keladi. xorijdagi talab, deyiladi Osiyo taraqqiyot bankining (OTB) yangi hisobotida. OTB oʻzining 2021-yilda Osiyo taraqqiyoti istiqboli (ADO)da Tojikiston yalpi ichki mahsuloti (YaIM) oʻsishi 2021-yilda 5.0% va 2022-yilda 5.5% gacha oshishini prognoz qilmoqda . nashr. “Biz oʻsish boʻyicha ehtiyotkorlik bilan optimistik boʻlsak-da, koʻp narsa emlash dasturining tezligi va Tojikistonning asosiy savdo hamkorlari bilan muntazam reyslarning toʻliq tiklanishiga bogʻliq”, dedi OTBning Tojikistondagi vakolatxonasi rahbari Shenni Kempbell. “Yirik davlat korxonalarida (DK) ish faoliyatini yaxshilash ham Tojikistonning fiskal barqarorligini oshirishga yordam beradi”. O‘tgan yili 9,4 foizga yetgan inflyatsiya 2021-yilda biroz pasayib, 9,0 foizga qisqarishi kutilmoqda va 2021-yilda valyuta kursining o‘zgaruvchanligi, rublning qadrsizlanishi natijasida yuzaga kelgan valyuta bosimi, Tojikiston mustaqilligining 30 yilligi nishonlanishi munosabati bilan monetar ekspansiyaning tezlashishiga qaramay, global oziq-ovqat narxlari barqaror bo‘lishi kutilmoqda. , pensiya va stipendiyalarning kutilayotgan o'sishi va elektr energiyasiga yuqori tariflar bilan birga. 2022 yilda inflyatsiya 8,0% bo'lishi kutilmoqda, chunki ichki talab qisqaradi, ammo agar valyuta qadrsizlanishi tezlashsa yoki ichki moliyalashtirishga bo'lgan ehtiyoj kutilganidan oshib ketsa, bu ko'tarilishi mumkin. Hisobotda davlat xizmatlari, ish o‘rinlari yaratish va ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishda muhim rol o‘ynaydigan davlat korxonalari faoliyatini yaxshilash zarurligi ta’kidlangan. Tojikistonda 1000 dan ortiq davlat korxonalari mavjud, biroq ularning aksariyati oʻnlab yillar davomida zarar koʻrgan, bu esa kreditlar boʻyicha jiddiy defolt va toʻlovga layoqatsizlik xavfini keltirib chiqaradi. 2020-yilda Tojikistonning 27 ta yirik davlat korxonasidan 12 tasi yalpi ichki mahsulotning 8,2 foiziga teng umumiy zarar ko‘rdi. Hukumat davlat korxonalari nazoratini kuchaytirish, shaffoflik va faoliyat samaradorligini oshirishda muvaffaqiyatga erishgan bo'lsa-da, ko'proq islohotlar talab etiladi, deyiladi hisobotda. Bularga korporativ boshqaruv tamoyillarini joriy etish va top-menejerlarni, shu jumladan tashqi manbalardan, shuningdek, boshqaruv samaradorligini baholash uchun asosiy faoliyat ko‘rsatkichlarini qo‘llash orqali jalb qilish kiradi. Samaradorlikka asoslangan shartnomalar va kompensatsiyalarni joriy etish ham davlat korxonalari faoliyati samaradorligini oshirishi mumkin. Tojikiston OTBga 1998-yilda qoʻshilgan. 23 yil davomida OTB mamlakatning eng yirik koʻp tomonlama rivojlanish sherigi boʻlib, strategik yoʻl va energetika infratuzilmasidan oziq-ovqat xavfsizligi va ijtimoiy xizmatlargacha boʻlgan turli sohalarni qoʻllab-quvvatlab kelmoqda, jami 2,1 milliard dollardan ortiq umumiy suveren yordam, shu jumladan koʻproq. 1,6 milliard dollardan ortiq grantlar ajratildi Foydanilgan manba; https://uz.wikipedia.or https://ebrd.com https://adb.org //Asian development bank https://woldbank.org Download 106.51 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|