Referat Mavzu: Xalqaro terorizm tushunchasi. Bajardi: Tekshirdi: Toshkent 2022 Reja

Yangiyo'l Abu Ali ibn Sino nomidagi Jamoat salomatligi texnikum

Referat
Mavzu: Xalqaro terorizm tushunchasi.

Bajardi: _______________
Tekshirdi:_____________
Toshkent 2022

Reja

1. 
   Terrorizm haqida tushuncha.
   
2. 
   Terrorizmga qarshi kurash.
   

Terrorizm (lot. terror — qoʻrqinch, dahshat) — siyosiy raqiblarni, muxoliflarni yoʻqotish yoki qoʻrqitish, aholi oʻrtasida vahima va tartibsizliklar keltirib chiqarish maqsadidagi zoʻravonlik harakatlari (taʼqib qilish, buzish, garovga olish, qotillik, portlatish va boshqalar). Terrorizm yakka tartibdagi va guruhli terrorizm (mas., ekstremistik siyosiy toʻdalarning harakatlari kabi) toifalarga boʻlinadi. Siyosatshunoslikda davlat terrorizmi tushunchasi ham qoʻllanadi (diktatorlik va totalitar rejimlarning repressiyalari). Terrorizm oʻrta asrlardan boshlab barcha mintaqa va mamlakatlarda uchrab turgan. Lekin oʻtgan asrning oxirlaridan uning yangi koʻrinishlari vujudga keldi (chet el davlatlari va hukumatlari rahbarlarini, ularning diplomatik vakillarini oʻldirish yoki oʻgʻirlash, elchixonalar, missiyalar, xalqaro tashkilotlarning binolarini portlatish, aeroportlar va vokzallarda portlashlar sodir etish, havo kemalarini olib qochish, odamlarni garovga olish va h.k.). Xalqaro terrorizm keng tarqalib, terrorizm oshkora siyosiy tus ola boshladi. Terrorchilar ayrim mamlakatlar hukumati va unga yaqin tuzilmalardan madad oladigan hollar yuzaga keldi. Ular tomonidan sodir etilayotgan jinoyatlarning ijtimoiy xavflilik darajasi ortdi. Terrorchilar qoʻliga yadroviy, kimyoviy, biologik qurol tushib qolishi xavfi kuchaydi, elektron terrorchilik paydo boʻldi. Koʻp hollarda terrorizm diniy ekstremizm, narkobiznes, separatizm bilan bogʻliqligi, chatishib ketishi kuzatila boshlandi.
Xalqaro terrorizm 1960-yillarning oxirlarida vujudga kelgan va XX asr oxiri va XXI asr boshlarida sezilarli darajada rivojlangan terrorizmning oʻziga xos shakli hisoblanadi. Xalqaro terrorizmning asosiy maqsadlari — davlat boshqaruvini tartibsizlantirish, iqtisodiy va siyosiy zarar yetkazish, ijtimoiy tuzum asoslarini buzish hisoblanadi. Terrorizmning bu shakliga zamonaviy islom terrorizmini misol qilib keltirish mumkin.
Xalqaro terrorizmning umumiy qabul qilingan taʼrifi hali ishlab chiqilmagan[2] [3]. Koʻpincha bu atama siyosiy kurashda vosita sifatida ishlatiladi, har bir mamlakat u yoki bu guruhning „terrorchilar“ yoki „ozodlik kurashchilari“ ga tegishli ekanligini aniqlaydi va terror aktlarining oʻzi mahalliy darajada amalga oshiriladi[4].
Xususiyatlari
Xalqaro terrorizmning asosiy belgilari globallashuv, professionallashuv va ekstremistik mafkuraga tayanish sanaladi. Xudkush-terrorchilardan foydalanish, noanʼanaviy (yadro, kimyoviy yoki bakteriologik) qurollardan foydalanish tahdidi va oqilona yondashuv ham qayd etilgan. Terrorizmning eng yirik zamonaviy tadqiqotchilaridan biri en (Brian Michael Jenkins) xalqaro terrorizmni konfliktning yangi turi deb hisoblaydi
Terrorchi tashkilotlar oʻz maqsadlariga erishish uchun internet, radio va televideniye
dan keng foydalanib kelmoqda.
Xalqaro terrorizm xalqaro huquqiy tartib va davlatlararo munosabatlarga tahdid solishi bilan xavf tugʻdiradi. Xalqaro terrorizmning har qanday harakati bir necha davlat manfaatlariga daxl qiladi. Shuningdek harakatlarni bostirish yoki oldini olish uchun keng davlatlararo hamkorlik zarur hsioblanadi.
Tarixi
Terrorizmga qarshi kurash masalasi birinchi marta xalqaro miqyosda 1934-yilda Millatlar Ligasida muhokama qilina boshlandi. Bu 1934-yil 9-,ktabrda Marselda Yugoslaviya qiroli Aleksandr I va Fransiya Bosh vaziri Lui Bartuning oʻldirilishi bilan bogʻliq boʻlganligi uchun, koʻrib chiqila boshlangan.
1937- yilda Millatlar Ligasi tomonidan qabul qilingan „Terrorizmning oldini olish va jazolash toʻgʻrisidagi konvensiya“ va „Xalqaro jinoiy sudni tashkil etish toʻgʻrisidagi konvensiya“ kuchga kirmagan[12]. Ular ushbu sohadagi zamonaviy xalqaro shartnomalar uchun prototip boʻlib xizmat qildi. Sabena 572 reysi garovga olinganlarni ozod qilish. Izotop operatsiyasi, 1972-yil

Bu davrning asosiy hujumlari garovga olish, fuqarolik samolyotlarini olib qoʻyish va siyosiy qotilliklar terrozrimning asosiy koʻrinishlari hisoblangan. Eng kuchli xalqaro terrorchilik tashkiloti 1969-yilda Yasir Arafat boshchiligidagi Falastin Ozodlik Tashkiloti (FLO) boʻlgan. 1960-yillarning oxirida SSSR terrorchilik usullarini qoʻllagan butun dunyo boʻylab milliy harakatlar aʼzolarini oʻz safiga oldi, keyin ular Odessa, Boku, Toshken va Perevalniyda joylashgan maxsus lagerlarda oʻqitildi.
1970- yillarda Livan hududida haqiqatda „davlat ichidagi davlat“ni yaratgan FLO terrorchilar uchun tayanch va boshpana boʻldi[13]. 1981-yil 29-yanvarda AQSh Davlat kotibi Aleksandr Xeyg SSSRni xalqaro terrorizmga aloqadorlikda ochiq aybladi.
KGB generali Filipp Bobkovning yozishicha, 1976-yildan 1996-yilgacha boʻlgan davrda yiliga 320 dan 660 tagacha teraktlar qayd etilgan boʻlib, ularni xalqaro terrorizm deb tasniflash mumkin.
Bobkov Gʻarb davlatlari terrorizmni oʻzlari uchun foydali boʻlgan hollarda qoʻllab-quvvatlashdan tortinishmaganini taʼkidladi.
1990-yillar boshiga kelib dunyoda 500 ga yaqin terroristik tashkilotlar faoliyat yuritgan. 10 ichida ular 6500 ta xalqaro terrorchilik aktini amalga oshirdi, ulardan 5000 kishi halok boʻldi yana 11000 dan ortiq kishi jabrlandi.
2001-yil 11-sentabrda "Al-Qoida" terrorchilari Amerika Qo‘shma Shtatlardagi bir qator ob’ektlarga hujum qilganidan beri xalqaro terrorizm yanada kuchaydi.
Mutaxassislarning hisob-kitoblariga koʻra, 2008-yilda dunyoda 12 mingga yaqin terrorchilik harakati sodir boʻlgan, buning natijasida 56 ming kishi jabrlangan, shu jumladan 15 ming kishi halok boʻlgan, qurbonlarning aksariyati tinch aholi vakillari hisoblangan.
Tashkilotlar mUsama bin Laden — "al-Qoida" rahbari, „birinchi raqamli terrorchi“, 2011-yil 1-mayda oʻldirilgan
Eng mashhur zamonaviy xalqaro terrorchilik tashkilotlari Al-Qoida, Islomiy davlat, Tolibon va gʻarb ko;magi ostidagi boshqa terrorchi tashgkilotlar hisoblanadi. Oxirgi ikki tashkilot shu qadar qudratliki, ularning qo‘l ostida butun davlatlar bor — Tolibon uchun Afg‘oniston va IShID uchun o‘zini tan olinmagan davlat deb eʼlon qilgan.
Xalqaro terrorizmga qarshi kurash
Xalqaro terrorizmning turli ko‘rinishlarining noqonuniyligi to‘g‘risidagi qator konvensiyalar qabul qilindi. Ushbu huquqiy hujjatlarga misollar quyidagilar sanaladi:
2001-yil 11-sentabr voqealaridan keyin BMT Xavfsizlik Kengashi BMT Xavfsizlik Kengashining 1371-sonli rezolyutsiyasi (2001) asosida „Terrorizmga qarshi kurash qoʻmitasi“ni tuzdi. Keyinchalik qoʻmitaning vakolatlari 1624 (2005) qarori bilan tasdiqlangan. Qoʻmita aʼzo mamlakatlarga terrorizmga qarshi kurashda eng samarali tizimlarni yaratishda davlatlararo muvofiqlashtirish va texnik yordam koʻrsatadi. Xavfsizlik Kengashida „Terrorizmga qarshi qoʻmita“dan tashqari „Al-Qoida boʻyicha qoʻmita“, „Tolibon qoʻmitasi“ va „1540-yil qoʻmitasi“ ham tuzildi.
2004-yil 1-dekabrda BMT Bosh kotibiga yoʻllagan maʼruzasida „Tahdidlar, chaqiriqlar va oʻzgarishlar boʻyicha yuqori darajadagi panel“ katta miqyosdagi terrorchilik xurujlarini sodir etgan shaxslarga urush jinoyatlari yoki insoniyatga qarshi jinoyatlar sifatida qarashni talab qildi. Guruh barcha davlatlardan terrorizmga qarshi kurash bo‘yicha xalqaro konvensiyalarni ratifikatsiya qilishni talab qildi. Shuningdek, terrorizmga qarshi kurashning global strategiyasini, terrorizmga qarshi umumiy konvensiyani, terrorizm taʼrifini kiritgan holda ishlab chiqish zarurligini taʼkidladi. Ammo ushbu takliflar BMT Xavfsizlik Kengashining 2005-yil 14-sentyabrda qabul qilingan 1642-sonli rezolyutsiyasida oʻz aksini topmagan .
1963-yildan beri Birlashgan Millatlar Tashkiloti doirasida 16 ta xalqaro shartnomalar (13 ta terrorizmga qarshi kurash konvensiyasi va uchta protokol) ishlab chiqilgan boʻlib, ularda barcha aʼzo davlatlar ishtirok etishi mumkin. 2005-yilda ushbu hujjatlardan uchtasi[27] terrorchilik tahdidini toʻgʻridan-toʻgʻri bartaraf etish maqsadida oʻzgartirildi[12].
2006-yil 8-sentabrda BMT Bosh Assambleyasi rezolyutsiya „Global terrorizmga qarshi strategiya“ni qabul qildi.
Terrorizmga qarshi kurash
Terrorizmga qarshi kurashni kuchaytirish boʻyicha aksariyat mamlakatlarda koʻp tomonlama konvensiyalar va qonun aktlari qabul qilindi.