Referat mavzulari ro’yxati

 
 

---

117 
Mavzuni mustahkamlash uchun savollar: 
1. 
Furanli polimerlar qanday xom-ashyolardan olinadi? 
2. 
Epoksid polimerlar qanday xom-ashyolardan olinadi? 
3. 
Poliakrilatlarni tavsiflab bering. 
4. 
Valsovka qilish usuli bilan qanday turdagi polimerlar olinadi ? 
5. 
Issiqlik izolyasiya materiallari turlarini ayting. 
6. 
Issiqlik izolyasiya materiallari qanday usullar bilan olinadi? 
 
Ma’ruza №10 
Mavzu: Polimer pardozlash materiallarining xossalari. Polimerlarning 
ishlatilishi 
Reja: 
1. Polimer va plastmassalar haqida tushunchalar. 
2. Dekorativ plastikalar-plitkalar, gulqog’ozlar. 
3. Pol uchun ishlatiladigan polimer materiallar.
Umumiy xususiyatlari. Katta texnologik imkoniyatlariga ko‘ra, issiqlik izolyasiya 
plastmassalari xususiyatlarini keng chegaralarda nazorat qilish mumkin (jadval). 
Ularning hajmiy og‘irligi 10-15 dan 300-350 kg/m
3
gacha va undan oshiq. 
Gazli plastmassalar barcha issiqlik izolyasiya materiallardan eng yengili hisoblanadi. 
Ko‘pikplastlarning asosiy fizik-mexanik xususiyatlari ko‘rsatkichlari
4-jadval
Ko‘pikplast turi 
Hajmiy og‘
irlik, k
g/m
3
Mustahkamli-
lik chegarasi, 
kg/sm
3
Solishtir
ma 
zarbavi
y 
qovushqo
qlik 
kg•sm/sm
2
Qo‘llash ha
rorati
(chegaraviy
),
0
S
Issiqlik
o‘t
kazuvch
anli
k 
koef
-ti, 
kkal/m•soat•
grad
30 kunda s
uv 
shimuvcha
nligi
haj
mi
bo‘yicha
,
%
Izoh 
siqish 
bukis
h 
Ko‘pikpolistirol 



200
30
1,2-30 
4-70 
1 
2,3 
600÷( - 
100) 
0,027 
0,047 
16 
1 
O‘zi 
o‘chuv 
chi 
Ko‘pik 
polivinil- xlorid 



200
60
2,3-26 
4-40 
0,7 
1,5 
60÷( - 60) 
0,03 
0,045 
10 
3 
Qiyin 
yonuv 
chi 
Ko‘pikpoliuretan 



200
30
1,5 
3,5 
10 
50 
0,3 
1,6 
150÷( - 
180) 
0,026 
0,05 
18 
5 
Qiyin 
yonuv 
chi 
Ko‘pikpolisi- 
loksan 



400
200
8 
30 
6 
25 
0,16 
0,35 
200÷ ( - 
60) 
0,04 
0,052 
8 
2 
Yonma
y di 

---

118 
Ko‘pikpoliepoksi
d 



300
80
6 
50 
10 
70 
0,5 
1,5 
100÷( - 60) 
0,032 
0,055 
18 
2 
O‘zi 
o‘chuv 
chi 
Fenolli 
ko‘pikplast 
polimerda: rezolli. 
Novolachli 



150
80



230
150
2,5 
7 
6 
25 
3 
6 
5 
15 
0,15 
0,25 
0,26 
0,36 
130÷( - 50) 
150÷ ( - 
60) 
0,032 
0,044 
0,044 
0,056 
28 
8 
10 
6 
Yonma
y di 
Yonma
y di 
Mochevino-
formaldegid 
ko‘pikplast 
(mipora) 



20
10
0,2 
0,35 
- 
- 
0,04 
0,04 
110÷ (- 
200) 
0,025 
0,027 
600 
800 
Yonma
y di 
Bunday plastmassalarning issiqlik o‘tkazuvchanlik koeffitsienti, yuqorida qayd 
etilgan hajmiy og‘irlik qiymatlarida +20
0
S haroratda 0,025 dan 0,055 
kkal/m•soat•grad gacha bo‘linadi. Ayrim ko‘pikplast turlari material g‘ovaklarini havo 
o‘rniga boshqa gazlar (masalan, ko‘pikpoliuretanlarni tayyorlashda gaz hosil qiluvchi 
sifatida freon ishlatiladi) bilan to‘ldirilganda issiqlik o‘tkazuvchanlik koeffitsienti 
0,019 dan 0,026 kkal/m•soat•grad gacha bo‘ladi. 
Issiqlik izolyasiya plastmassalarning mexanik xossalari: mustahkamlik, 
qattiqlik, mo‘rtlik, elastiklik – asosan ko‘pikli polimerlar turiga va g’ovak olish 
usullariga bog‘liq. 
Polimerlar yuqori solishtirma mustahkamlik bilan, ya’ni kichik solishtirma 
og‘irlikdagi katta mustahkamlik bilan farqlanadi. Masalan, ko‘p tarqalgan 
polimerlarning cho‘zishdagi mustahkamlik chegarasi 200 dan 700 kg/sm
2
gacha, 
egishda 300 dan 1000 kg/sm
2
gacha, siqishda 200 dan 2500 kg/sm
2
gacha tebranadi. 
Polimerning solishtirma og‘irligi nisbatan kam va 1,1-1,9 g/sm
3
chegarasida bo‘ladi. 
Shuning uchun, polimerlardan kichik hajmiy og‘irligi bilan sezilarli mustahkamligi 
mos tushgan, ya’ni konstruktiv sifatning yuqori koeffitsientiga ega issiqlik izolyasion 
material olish mumkin. Epoksidli, poliuretanli, polistirolli va ayrim boshqa polimerli 
plastmassalar 100 dan 250 kg/m
3
gacha bo‘lgan hajmiy og‘irlikda cho‘zishda
mustahkamlik chegarasi 15 dan 40 kg/sm
2
gacha, siqishda 20 dan 40 kg/sm
2
gacha, 
egishda 35 dan 70 kg/sm
2
gacha ega. 
Katta hajmiy og‘irlikda, masalan 300 kg/m
3
da, g‘ovak plastmassalar 
mustahkamligi cho‘zishda 75 kg/sm
2
ga, siqishda esa 50 kg/sm
2
ga etadi. 
Ko‘pikli plastmassalarning konstruktiv sifati koeffitsienti (0,17-0,20) eng 
yaxshi gazobetonlardan (0,05-0,07) ancha yuqoridir. Paxta-qog‘oz gazlamali yoki 
kraft-qog‘oz gofrili sotoviy issiqlik izolyasiya plastmassalar konstruktiv sifatning 
yanada yuqori koeffitsientiga egadirlar (0,25-0,5). 
Hajmiy og‘irligi 10-30 kg/m
3
bo‘lgan issiqlik izolyasiya plastmassalarning 
alohida turlari kam mustahkamlik 0.2 kg/m
2
va katta mo‘rtlikka ega, bu solishtirma 
zarbaviy qovushoqlik bilan harakterlanadi. 
Issiqlik izolyasiya plastmassalar mustahkamligi, elastikligi, issiqqa chidamliligi 
va boshqa xususiyatlari ko‘rsatkichlarini mos qo‘shimchalarni qo‘llash, masalan 
tolasimon va kukunli to‘ldiruvchilar va gazli massalarning ko‘pirtirish va qotish 
jarayonlari parametrlarini o‘zgartirib, ma’lum chegarada boshqarish mumkin. 
Isitishga munosabat. Yuqori haroratlar ta’siri ostida polimerlar destruksiyasi 
(buzilish) jarayoni boshlanadi va ko‘pikplastlarning fizik-mexanik xususiyati 

---

119 
o‘zgaradi. Termoplastik polimerli issiqlik izolyasiya plastmassalarni (ko‘pikpolistirol, 
ko‘pikpolivinilxlorid va boshqalar) 60-80
0
C gacha haroratlarda, termoreaktiv polimerli 
plastmassalarni esa (fenolli ko‘pikplastlar, ko‘pikpoliuretanlar va boshqalar) 150
0
S 
gacha haroratlarda ishlatish mumkin. Ko‘pikplastlarning ayrim turlari (kremniy 
organik, mineral to‘ldiruvchili fenolli) aniq sharoitlarda 300-400
0
C gacha haroratlarda 
ekspluatatsiya qilish mumkin (masalan, havosiz yopiq konstruksiyalarda). 
Barcha issiqlik izolyasiya plastmassalar yonuvchan. Ularni ochiq olovga 
yaqinlashtirgandagi holatiga ko‘ra, ularni uch guruhga bo‘lish mumkin: 
I 
guruh 
– qiyin yonuvchi (ko‘pikpoliuretanlarning ayrim turlari, 
kremniyorganik materiallar); 
II guruh – qiyin yonib ketuvchi (fenol – formaldegidli, poliuretanli, 
polixlorvinilli materiallar); 
III guruh – yonuvchi (polistirol). 
Gazli plastmassalar deformatsiyalanishi va xususiyati yomonlashishi mumkin 
bo‘lgan past haroratlar deb – 60 dan – 180
0
S gacha haroratlarni hisoblash kerak. 
Namlikka munosabat. Gazli plastmassalar o‘zining g‘ovak strukturasiga ko‘ra, 
juda kam suv yutish xususiyatiga ega, bu asosan g’ovak harakteriga bog‘liq. 
Ko‘pikplast namunalarining suv shimuvchanligi deyarli 10 – 20 kunda to‘liq 
tugaydi.
Issiqlik izolyasiya konstruksiyalardagi bunday materiallarni namlikdan saqlash 
uchun, ular polietilen va polixlorvinil plenkalar bilan o‘raladi yoki suvdan himoyali 
lak-bo‘yoq tarkiblar bilan qoplanadi.
Quyish yoki purkash usuli bilan olinuvchi ayrim ko‘pikplastlar, masalan 
poliuretan, poliepoksid, fenolli materiallarni namlikdan zich himoya qobig‘i bilan 
saqlanadi. 
Ochiq g‘ovak (g‘ovakplastlar) gazli plastmassalarning ayrim turlarini tovush 
izolyasiyasi uchun ishlatiladi. Qattiq g‘ovakplastlar, qoida bo‘yicha, gazli 
plastmassalarning boshqa turlariga ko‘ra, tovushni yaxshi yutadi. 
Issiqlik izolyasiya plastmassali mahsulotlarni qurilishda qo‘llash uchun tavsiya 
qilingan o‘lchamlari quyidagicha: polistirol, polivinilxlorid va fenolli qattiq plitalar 
(mm): uzunligi 500-1000, eni 400-700, qalinligi 25-80, poliuretanli (mm): uzunligi 
2000, eni 1000, qalinligi 30-60. 
Qurilishda pardoz ishlari uchun materiallardan paxtachali, uramali va uzun 
o’lchamli polimerli materiallar keng kullaniladi. Plitkali va varakali materiallardan 
pardoz uchun keng tarkalgan bo’lib dekorativli qog’oz varakali plastika polistiroldan 
va polivnik xloriddan tayyorlangan plitkalar va varakalar xisoblanadi. 
Dekorativ qog’oz-varakali plastiklar – bularni termoreaktivli polimerlar bilan 
shimdirilgan maxsus qog’ozlarni presslashdan oladilar. Ularni yuzalari kimmatbaho 
jinsli yog’ochlarni yoki tabiiy toshlarning tuslarining berilishi, yaltirok va 
yaltiramaydigan bir va ko’p rangli bo’lishi mumkin. 
Dekorativ qog’oz – varakali plastiklarni 3 markali qilib chiqaradilar: 
1. Gorizontal yuzalarni pardozlash uchun yuqori yoyiluvchanlikka chidamli. 
2. Vertikal yuzalarni pardozlash uchun va kam qattiq iklim sharoitlarida 
ekspluatatsiyalash. 
3. Mayda-chuyda ishlar uchun. 
Dekorativ qog‘oz varakalarni plastikalarni ishlab chiqarishda shimdirilish 
uchun eritmalarni tayyorlanish, qog’ozlarni shimdirilish, qog’oz matolarni kuritilishi, 

---

120 
varaqalar ezilishi va paketlarni tuplash, 135-145
0
C haroratda presslash va bosim bilan 
bosish, chiziqlarni kesish kabi ishlarni o’z ichiga kiritadi. 
Polistirolli plitkalar – 100x100x1,25 mm va 150x150x1,35 mm o‘lchamlarda 
kvadrat shaklda tayyorlanadi, Shuningdek to’g’ri burchakli va prizmalai ham bo’ladi. 
Ularni ishlab chiqarishda xom ashyo emulsionli polistrol va mayin 
maydalangan mineral to’ldirgichlar xizmat qiladi. Polisitrolli plitkalar yuqori va bug’ 
suvda turg’unligi yaxshi dielektrik ko’rsatkichlari va ko’pgina shiddatli muhitlarga 
qarshi turg’unliklarga egaligi bilan ajralib turadi. Plitkalarning issiq haroratda 
chidamliligi 70
0
C ni tashkil qiladi. 
Industrialli pardozlash uchun plitkalar bilan birgalikda devorlarni 1400x600mm 
o’lchamli, qalinligi 1,5-4mm bo’lgan polistirolli varaqalar qo’llaniladi. Bularni 
ekstruziya usulida qurilishda chidamli polistirollardan tayyorlaydilar. Polistirolni 
chuzilishdagi mustahkamlik chegarasi 30-45 Mpa egilishda 85 Mpa ni tashkil qiladi.