Referat oksikislotalar bajardi: Sanoat farmatsiyasi fakulteti
Download 255.33 Kb. Pdf ko'rish
|
oksikislotalar
- Bu sahifa navigatsiya:
- Bir asosli ikki atomli oksikislotalar. Izomeriyasi va nomlanishi.
- 10.2. Optik izomeriya haqida tushuncha
- Ikki asosli uch atomli oksikislotalar.
- Ikki asosli to’rt atomli oksikislotalar.
|
O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI SOG’LIQNI SAQLASH VAZIRLIGI REFERAT OKSIKISLOTALAR Bajardi: Sanoat farmatsiyasi fakulteti 2 kurs 1/2 guruh talabasi Rajapova Lobar
OKSIKISLOTALAR 1. Tuzilishi va olinishi usullari 2. Fizik va kimyoviy xossalari 3. Ayrim vakillari
Oksikislotalarning tuzilishida gidroksil va karboksil guruhlari bo’ladi. Karboksil guruhi oksikislotaning asosligi (negizligi) ni, gidroksil va karboksil guruhi yig’indisi esa uning atomliligini belgilaydi. Masalan: sut kislota CH 3
CHOH–COOH- bir asosli 2 atomli oksikislota: olma kislota COOH–CHOH–CH 2 –COOH ning asosli 3 atomi : vino kislota H OOC–CHOH–CHOH–COOH- 2 asosli 4 atomli kislotaga misol bo’ladi. Bir asosli ikki atomli oksikislotalar. Izomeriyasi va nomlanishi. Oksikislotalarning dastlabki vakillari tarifli nomenklatura bo’yicha nomlanadi (masalan, sut kislota). Qolganlarining nomi tegishli kislotalar nomiga oksi so’zini qo’shib hosil qilinadi. Gidroksil va karboksil guruhlarining o’zaro joylashuviga qarab ular -,
-,
- va boshqa oksikislotalarga bo’linadilar. Sistematik nomenklaturada gidroksil guruhining holati raqam bilan ko’rsatiladi. Oksikislotalarni nomlashga misollar keltiramiz.
Olinish usullari. 1. Oksikislotalarni galogen almashgan kislotalarni gidroliz qilib olish mumkin. Bu usul -oksikislotalrini olishning eng qulay usuli hisoblanadi. -galogen almashgan kislotalar kislotalarni bevosita galogenlab olingani va ulardagi galogenni gidroksil guruhiga oson almashganligi sababli bu usul muxim ahamiyatga ega:
3.
-oksikislotalar to’yinmagan kislotalarga suv biriktirib olinadi: HOCH 2
оксисирка кислота; оксиэтан кислота СH 3 - CH – COOH cут кислота; -оксипропион кислота HOСH 2 – CH 2 – COOH
-оксипропион кислота; 3-оксипропан кислота HOСH 2
2 CH 2 COOH -оксимой кислота; 4-оксибутан кислота OH CH 3 – C – COOH OH CH 3 2-оксипропан кислота -оксиизомой кислота; 2-метил-2-оксипропан кислота HOCH 2 – COOH оксисирка кислота; оксиэтан кислота СH 3 - CH – COOH cут кислота; -оксипропион кислота HOСH 2 – CH 2 – COOH
-оксипропион кислота; 3-оксипропан кислота HOСH 2
2 CH 2 COOH -оксимой кислота; 4-оксибутан кислота OH CH 3 – C – COOH OH CH 3 2-оксипропан кислота -оксиизомой кислота; 2-метил-2-оксипропан кислота СH 3 – СH – COOH + H 2 O CH 3 – CH – COOH + HCl OH Cl
3 – СH – COOH + H 2 O CH 3 – CH – COOH + HCl OH Cl
СH 3 – СH – CN + 2H 2 O CH 3 – CH – COOH + NH 3 OH OH СH 3 – СH – CN + 2H 2 O CH 3 – CH – COOH + NH 3 OH OH СH 2 = СH – COOH + H 2 O CH 3 – CH – COOH OH СH
= СH – COOH + H 2 O CH 3 – CH – COOH OH
4. Oksialdegidlar va glikollarni oksidlab ham oksikislotalar olinadi:
Fizikaviy xossalari. Oksikislotalar suyuq yoki qattiq moddalar bo’lib suvda yaxshi eriydi. Oksikislotalarning kislotalik hususiyatlari tegishli kislotalarnikiga qaraganda kuchli ifodalangan. Masalan, glikol kislotaning kislotalik konstantasi sirka kislotanikiga qaraganda 6,5 marta katta. Kimyoviy xossalari. Oksikislotalar kimyoviy xossalari jixatidan kislotalar va spirtlarning xossalarini takrorlaydilar. Kislota sifatida ular, tuz murakkab efir, amidlarni hosil qiladilar. Masalan:
Spirtlarga o’xshab alkgolyatlarni, oddiy efirlanish hosil qiladilar, gidroksil galogen bilan almashina oladi:
Reaksiyani karboksil yoki gidroksil guruhi hisobiga olib borish uchun ta’sir etadigan reagentlarni tanlab olib boriladi. Oksikislotalar uchun yuqorida ko’rsatilgan reaksiyalardan tashqari yana bir qancha faqat oksikislotalar uchun xos bo’lgan reaksiyalar mavjud. Bular quyidagilardir: 1.
-oksikislotalar oson qaytarilib to’yingan bir asosli kislotalarni hosil qiladilar:
2.
-oksikislotalar suyultirilgan kislotalar bilan qo’shib qizdirilganda chumoli kislota ajratib parchalanadilar:
HOСH 2 – СH 2 OH + [O] CH 2
OH СH 3 – СH – CHO + [O] CH 3 – CH – COOH OH OH HOСH 2 – СH
2 OH + [O] CH 2
OH HOСH
2 – СH
2 OH + [O] CH 2
OH СH 3 – СH – CHO + [O] CH 3 – CH – COOH OH OH СH 3 – СH – CHO + [O] CH 3 – CH – COOH OH OH
CH 3 – CH – COOH OH NaOH
CH 3 – CH – COONa + H 2 O OH R – OH CH 3 – CH – COOR + H 2 O OH NH 3 CH 3 – CH – CONH 2 + H
2 O OH CH 3 – CH – COOH OH CH 3 – CH – COOH OH NaOH CH 3 – CH – COONa + H 2 O OH CH 3 – CH – COONa + H 2 O OH R – OH CH 3 – CH – COOR + H 2 O OH CH 3 – CH – COOR + H 2 O OH NH 3 CH 3 – CH – CONH 2 + H
2 O OH CH 3 – CH – CONH 2 + H
2 O OH CH 3 – CH – COOH OH NaOH CH 3 – CH – COOH + H 2 O ONa R – OH CH 3 – CH – COOH + H 2 O OR HCl
CH 3 – CH – COOH + H 2 O Cl CH 3 – CH – COOH OH CH 3 – CH – COOH OH NaOH CH 3 – CH – COOH + H 2 O ONa CH 3 – CH – COOH + H 2 O ONa R – OH CH 3 – CH – COOH + H 2 O OR CH 3 – CH – COOH + H 2 O OR HCl
CH 3 – CH – COOH + H 2 O Cl CH 3 – CH – COOH + H 2 O Cl CH 3 – CH – COOH OH +2HJ CH 3 – CH 2 – COOH + H 2 O + J
2 CH 3 – CH – COOH OH +2HJ CH 3 – CH 2 – COOH + H 2 O + J
2
CH 3 – CH – COOH OH CH
CHO + HCOOH CH 3 – CH – COOH OH CH 3 CHO + HCOOH
3. -, - va
-kislotalar qizdirilganda turlicha o’zgarishga uchraydilar. Bunda
-oksikislotalar qizdirilganda o’zlaridan suvni yo’qotib to’yinmagan kislotalarga aylanadilar:
, - va boshqa kislotalar qizdirilganda laktonlarni hosil qiladilar.
Alohida vakillari. Oksikislotalarning muhim vakillaridan biri sut kislota hisoblanadi. U sintetik usulda sirka aldegididlan olinadi va texnikada ko’nchilikda, gazmollarni bo’yashda va boshqa sohalarda ishlatiladi.
1874 yilda Vant-Tofo va Debel bir-biridan bexabar holda deyarli bir vaqtda tarkibida kamida bitta to’rtta har xil funksional guruh bilan bog’langan uglerod atomi bo’lgan organik birikmalar yorug’likning qutblanish tekisligini o’ngga yoki chapga burish hodisasini kashf etdilar. To’rtta har xil funksional guruh bilan bog’langan uglerod atomini asimmetrik uglerod atomi deyiladi va S bilan belgilanadi. Yorug’likning qutblanishi tekisligini soat strelkasi bo’yicha yuradigan izomerni d – yoki (+) ishorasi bilan chapga buradigan izomerini esa l – yoki (-) ishorasi bilan belgilanadi. Asimmetrik uglerod atomi (p) bilan optik izomerlar soni (m) o’rtasida quyidagi matematik bog’liqlik mavjud.
Sut kislotasi misolida optik izomerlarning ifodalanishini ko’rib chiqamiz.
HO CH 2 COOH
HOC = O CH 2 OH + O CH 2 –C O + 2H 2 O C – CH 2 O O HO CH 2 COOH
HOC = O CH 2 OH + O CH 2 –C O + 2H 2 O C – CH 2 O O O CH 2 –C
O + 2H 2 O C – CH 2 O O
CH 2 OH – CH
2 – COOH CH 2 = CH – COOH CH 2 OH – CH 2 – COOH CH 2 = CH – COOH CH 2 – CH 2 CH 2 C = O
OH OH CH 2 – CH 2 CH 2 C = O
O + H
2 O -бутиролактон CH 2 – CH 2 CH 2 C = O
OH OH CH 2 – CH 2 CH 2 C = O
O + H
2 O -бутиролактон
СH 3 HO – C – H COOH ку
СH 3 H – C – OH COOH d(+)-сут кислота l(-)-сут кислота СH 3 HO – C – H COOH
ку згу
СH 3 H – C – OH COOH СH 3 HO – C – H COOH
ку згу
СH 3 H – C – OH COOH d(+)-сут кислота l(-)-сут кислота
D-глицерин альдегид L-глицерин альдегид С HO H CH 2 OH O H С H
ОH CH 2 OH O H D-глицерин альдегид L-глицерин альдегид С HO
H CH 2 OH O H С HO
H CH 2 OH O H С H
ОH CH 2 OH O H O’ngga buruvchi sut kislota chapga buruvchi sut kislotaning ko’zgudagi tasvirini aks ettiradi. O’ngga va chapga buruvchi izomerlarni antipodlar deyiladi. 1891 yilda Z.Fishsher, 1916 yilda Rozanov nisbiy standart sifatida o’ngga buruvchi glitserin aldegididan foydalanishni taklif qilgan edilar va uni D harfi bilan belgilagan edilar. Chapga buruvchi glitserin aldegidi esa L harfi bilan ixtiyoriy ifodalangan edi.
1951 yilda rentgenografik tadqiqotlar asosida nisbiy standart sifatida glitserin aldegidi to’g’ri tanlanganligi isbotlandi. Optik aktiv moddalar konfiguratsiyasini D va L harflari bilan o’ngga yoki chapga burishni esa d va l harflari yoki (+) va (-) ishoralari bilan ifodalash qabul qilingan.
oksikislotialarga olma kislota misol bo’la oladi.
Olma kislotani brom qahrabo kislotani gidrolizlab, yoki malein va fumar kislotalariga suv biriktirib hosil qilish mumkin.
Kimyoviy xossalari bo’yicha olma kislota - va -oksikislotalarning xossalarini takrorlaydi. Qaytarilganda qahrabo kislotani, suvni toritb olinganda esa malein yoki fumar kislotani hosil qiladi. Sanoatda olma kislota malein angidridiga suv biriktirib olinadi. Bunda optik jihatdan faol bo’lmagan (ratsemat) olma kislota hosil bo’ladi. (suyuqlanish harorati 130-131 0 C):
Olma kislota oziq-ovqat sanoatida keng qo’llaniladi. Ikki asosli to’rt atomli oksikislotalar. Ikki asosli to’rt atomli oksikislotalarga vino kislotalar HOOC – CHOH – CHOH – COOH misol bo’ladi. Vino kislota tuzilishida ikkita asimmetrik uglerod atomi bo’lganligi sababli to’rtta optik izomer hosil qilish kerak edi.
HOOC – CH – CH 2 – COOH
OH HOOC – CH – CH 2 – COOH
OH
HOOC – CH – CH 2 – COOH
Br HOOC – CH – CH 2 – COOH
OH HOH
HBr HOOC – CH – CH 2 – COOH
Br HOOC – CH – CH 2 – COOH
Br HOOC – CH – CH 2 – COOH
OH HOOC – CH – CH 2 – COOH
OH HOH
HBr
HOOC – CH = CH – COOH HOOC – CH – CH 2 – COOH OH HOH
HOOC – CH = CH – COOH HOOC – CH – CH 2 – COOH
OH HOOC – CH – CH 2 – COOH
OH HOH
CH – C
CH – C O O O + H
2 O HOOC – CH = CH – COOH HOOC – CH – CH 2 – COOH OH HOH
CH – C CH – C
O O O + H 2 O HOOC – CH = CH – COOH HOOC – CH – CH 2 – COOH
OH HOOC – CH – CH 2 – COOH
OH HOH
COOH
COOH H H OH HO COOH COOH H H OH HO COOH COOH H OH OH H COOH COOH H H HO HO I II III
IV (+)-вино кислота (-)-вино кислота мезо-вино кислота COOH COOH
H H OH HO COOH
COOH H H OH HO COOH COOH H H OH HO COOH COOH H OH OH H COOH COOH H H HO HO I II III
IV (+)-вино кислота (-)-вино кислота мезо-вино кислота
Tekshirishlar natijasida shu narsa aniqlanganki, vino kislotalar 4 ta emas, 3 ta izomer hosil qilar ekan. Yuqorida keltirilgan 3 va 4 formulalar bitta molekulani optik faol bo’lmagan vino kislotani tuzilishini ifodalar ekan. d va l vino kislotalardan hosil bo’lgan ratsemat – uzum kislota deb ataladi. Vino kislotalar sintetik usulda dibrom qaxrabo kislotani gidrolizlab yoki malein va fumar kislotalarga vodorod peroksid ta’sir ettirib hosil qilinadi:
d -vino kislota o’simlik dunyosida keng tarqalgan (uzumda, ryabinada va x.k.). uning kaliyli nordon tuzi uzumni bijg’ishi vaqtida changlarning tagida vino toshi ko’rinishida cho’kadi. d = vino kislotani qizdirilganda pirouzum kislotaga aylanadi:
Vino kislota va uning tuzlari turli maqsadlarda bo’yoqchilikda oziq-ovqat sanoatida, radiotexnika, analitik kimyoda ishlatiladi.
H C C H COOH COOH
+ [HO – OH] COOH
COOH H OH OH H H C C H COOH COOH
+ [HO – OH] COOH
COOH H OH OH H C C H COOH COOH + [HO – OH] COOH COOH
H OH OH H COOH
COOH H OH OH H
C C H HOOC COOH
H + [HO – OH] COOH COOH
H H OH HO + COOH COOH H H OH HO C C H HOOC COOH H + [HO – OH] COOH COOH
H H OH HO COOH
COOH H H OH HO + COOH COOH
H H OH HO COOH
COOH H H OH HO
HOOC – C – C – COOH HO -CO 2 ;-H
2 O H H OH CH 2 = C – COOH OH CH
– C – COOH O HOOC – C – C – COOH HO -CO
2 ;-H
2 O H H OH CH 2 = C – COOH OH CH
– C – COOH O
Download 255.33 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|