Referat tema: Ózbekstanda social tarawda ámelge asırılıp atırǵan ózgerisler mazmun hám mánisi. Orinladı: Eshmuratov G

2. Ózbekstan Respublikasında mámleket hákimiyatı hám basqarıwdı demokratiyalastırıwdıń jańa basqıshqa eliriwi.
Ózbekstan ǵárezsizliktiń dáslepki kúnlerinenoq mámleket basqarıwdı, jámiyet ómirin demokratiyalastırıw jolin tutdi. Lekin barlıq tarawlar daǵı reformalar sıyaqlı, buǵan baylanıslı da Birinshi prezidentimiz Islam Karimov Ózbekstannıń ayriqsha qásiyetlerin, shárt-shárayatları, tariyxıy dástúrleri hám xalqımız mentalitetini esapqa alıw kerek, degen isenimnen kelip shıqtı. Jámiyet rawajlanıwınıń, xalıq sanasın, oylawı artıwınıń dárejesine uyqas halda demokratiyalastırıw procesin basqıshma - basqısh ótkeriw ideyasın ilgeri surdi. Demokratiya -xalıq hákimiyat. Ol jetik halda bır jola qarar tawıp qalmaydı. Buǵan mámleket hám jámiyet xam, xalıq hám ayrıqsha puqaralar xam tayor bolıwı kerek.
1992-jıl 8-dekabr kúni qabıl etilgen Ózbekstan Respublikası Konstitusiyasi bul processga nızamlı jónelis berdi jáne onıń huqıqıy tiykarların, kepilliklerin jarattı. Demokratiyalastırıw mámleketimiz rawajlanıwınıń konstitusiyaviy talabına, normaına aylandı.
2010 -jıl 12-noyabrde Ózbekstan Respublikası Joqarı Jıynalıs Nızamshılıq palatası hám senatning qospa májilisinde Prezidentimiz Islam Karimov “Mámleketimizde demokratiyalıq islohatlarni jáne de tereńlestiriw hám puqaralıq jámiyetin rawajlandırıw konsepsiyasi” temasında lekciya etdi. Bul bayanatta oǵada aktual axamiyatga iye bolǵan zárúrli wazıypalardı sheshiwde mámleket hákimiyatı tarmaqların, atap aytqanda, parlamentti jáne de rawajlandırıw hám bekkemlew, siyasiy partiyalardıń rolin asırıw, mámleketimiz sud-huqıq sistemasın, saylaw nızamshılıǵın jetilistiriw, puqaralıq jámiyetin institutların, ǵalaba xabar quralların rawajlandırıw, sonıń menen birge, demokratiyalıq reformalardı jáne de tereńlestiriw hám ekonomikanı liberallastırıwǵa qaratılǵan bir qatar nızamshılıq ǵayratları ilgeri surildi.
Bayanatta aytıp ótilgeni sıyaqlı, ótken waqıt dawamında mámleketimizde mámleket hákimiyatı hám basqarıwdı demokratiyalastırıw salasında ámelge asırılǵan islohatlar júdá zárúrli bir maqsetke, yaǵnıy húkimetler bóliniwi konstitusiyaviy Principin ómirge qollanıw etiw, húkimetler ortasında óz-ara tiyib turıw hám mápler teń salmaqlılıqınıń nátiyjeli sistemasın qáliplestiriw, orayda hám orınlarda nızam shıǵarıwshı hám wákillik hákimiyattiń wákilatlari hám de qadaǵalaw wazıypalarınıń rolin kúsheytiw, sud sistemasın liberallashtirish jáne onıń ǵárezsizligin támiyinlew boyınsha goyat aktual ilajlardı kóriwge qaratılǵan edi.
Prezidentimiz “Ózbekstan XXI asrga intilmoqda” (1999 - jıl.) shıǵarması mámleketimizdiń jańa asirdegi rawajlanıwı ushın 6 ústin turatuǵın jónelisti belgilep berer eken, áwele siyasiy, ekonomikalıq ómirdi, mámleket hám jámiyet qurılısın jáne de erkinlashtirishni birinshi ústin turatuǵın wazıypa etip quyilgan edi. Bunda siyasiy tarawdı erkinlestiriw menen birge mámleket qurılısı hám puqaralıq jámiyetin qáliplestiriwde tiykarǵı itibar kutidagi máselelerge qaratılǵan edi.

• 
  Húkimet barlıq tarmaqlarınıń ǵárezsiz iskerligin támiyinlew;
  
• 
  mámleketlik emes hám jámiyetlik shólkemleri, puqaralıq jámiyetin basqıshpa-basqısh erkinlestiriw.
  

Bunda “Kúshli mámleketten-kúshli puqaralıq jámiyeti sari”konsepsiyasi belgilep berildi.
Bul máselelerdi tikkeley ámeliyatqa qollanıw qılıw ushın “Azat hám obod watan, erkin hám párawan ómir - sońı maqsetimiz” (2000 jıl.) qollanbası xam 7 ústin turatuǵın wazıypadan birinshi hám ekinshi wazıypa etip siyasiy tarawda tómendegi máseleler belgilep berildi.
1. Siyasiy tarawda ;
1) siyasiy ómirdiń barlıq tarawların, mámleket hám jámiyet qurılısın erkinlestiriw
2) kóppartiyalılıq ortalıqın támiyinlsh;
3) mámleketlik emes strukturaları, puqaralıq jámiyetin qarar taptırıw ;
4) pikirler túrli-tumanlıǵına erisiw. Ǵalaba xabar quralların shın mániste “Tórtinshi húkimet” dárejesine kóteriw;
Bul processda oraylıq atqarıw etiwshi hákimiyattıń basqarıw strukturaları hám basqarıw organlardıń wazıypaların ózgertiwge, olardıń basqarıw, tártipke salıw hám bólistiriw boyınsha wákilliklerin, xujalik strukturaları iskerligine tikkeley aralasıwın keskin kemeytiwgakatta itibar berildi.
Olardıń wákilliklerin bazar tamoillariga saykeslestiriw hám sońı nátiyjede mámlekettiń ekonomikanı basqarıw daǵı rolin saldamlı kemeytiw názerde tutildi. Basqarıw salasın oraylastırıwdı sheklew, buǵan baylanıslıǵı wazıypalardıń bir bólegin respublika dárejesinden wálayat, rayon hám qala kólemine ótkeriw, Ózbekstanda jergilikli ózin ózi basqarıwdıń kem ushraytuǵın forması bolǵan máhelle sistemasın qáliplestiriw máselelerine úlken axamiyat qaratildi.
Eki palatali milliy parlamentimizdi shólkemlestiriw máselesi boyınsha 2002- jıl 27- yanvarda ótkerilgen referendum juwmaqları ba sol tiykarda “Referendum juwmaqları hám de mámleket hákimiyatı dúziliwiniń tiykarǵı principleri to'grisida”gi konstituciyalıq nızamnıń qabıl etiliwi nızam shıǵarıwshı hákimiyattı tupten reformalawdıń tiykarların belgilep berdi.
Bunnan tısqarı gózlengen tiykarǵı maqsetler parlament tárepinen óz wákilliklerin ámelge asırıw processinde óz-ara tiyib turıw hám mápler teń salmaqlılıqı sistemasın qáliplestiriw, nızam dóretiwshiliginiń sapasın saldamlı túrde asırıw, ulıwma mámleketlik hám tapy máplerdiń proporcionallıǵına erisiwden ibarat edi. Buǵan baylanıslı quram tárepinen tiykarınan xalıq deputatları jergilikli Keńesleri wákilaridan shólkemlesken joqarı palata - Senatning aymaqlar máplerin ańlatıwı, kuyi-Nızamshılıq palatası bolsa óz iskerligin turaqlı professional tiykarda ámelge asırıwı esapqa alındı. Milliy parlamentimizdiń rawajlanıwda jańa parlament jáne onıń xar bir palatasınıń mártebesi, kepillikleri hám iskerlik mexanizmleri anıq belgilep berildi. “Ózbekstan Respublikası Joqarı Jıynalıs Nızamshılıq palatası to'grisida”gi hám “Ózbekstan Respublikası Joqarı Jıynalısınıń Senati to'grisida”gi konstitusiyaviy nızamlardıń 2003- jılda qabıl etiliwi ayrıqsha axamiyat kásip etdi.
Ózbekstanda demokratiyalıq reformalar ámelge asırılıp atırǵan hám de bazar ekonomikasına ótilip atırǵan bir dáwirde social máselelerge bólek itibar qaratılıp atır. Ózbekstannning óz tikleniw hám taraqqiy etiw jolına tiykarlanǵan principlerden biri de bul kúshli social siyasat bolıp tabıladı. Kúshli social siyasat degende “Ózbekstannıń hár bir puqarası milleti, dini hám ıqtıqatınan qaramastan shaxs retinde qáliplesiwi, óz qábiletin kórinetuǵın etiwi, ómirin jáne de párawan, múnásip, ruwxıy boyroq etiwi ushın” zárúr sharayatlardı jaratılıwma qaratılǵan xalıqtı social qorǵaw boyınsha social kepillik hám sharalardıń támiyinleniwi túsiniledi.
Puqaralarǵa nátiyjeli social kómekti kórsetiw imkaniyatın beretuǵın xalıqtı social qorǵaw sistemasınıń payda bolıwı bul jıllardaǵı social siyasattiń tábiy jetiskenliklerinen bolıp esaplanadı. Ǵárezsizlik jılları dawamında ámeldegi real ekonomikalıq hám demografik jaǵdaynı inabatqa alǵan halda bazar ekonomikası tárepke basqıshma basqısh ótiw asnosida xalıqtı social qorǵaw mexanizmi jaratıldı. Dáslepki basqıshlarında bul barlıq xalıqtı social qorǵawlanıwın támiyinleytuǵın jolı bolıp, ol óz ornında insanlar turmısı dárejesiniń keskin túrde túsip ketiwin aldın alıw, mámlekette turaqlılıqtı saqlap qalıw múmkinshiligin berdi. Reformalardıń tereńlesip barıwı esesinde xalıqqa mánzilli járdem kórsetiliwine úlken itibar qaratildi. Barlıq pensiya hám járdem trurlari shańaraqlarǵa berila baslandı, bunda tiykarǵı itibar kem támiyinlengen shańaraqlar, ǵarrılar hám balalarǵa qaratildi.
Xalıqtıń túrli qatlamlarına differensial jaqınlaw zamanagóy social qorǵaw sistemasınıń ayriqsha táreplerinen biri bolıp tabıladı. Ózbekstanda social qorǵaw sisteması rawajlanıwınıń zamanagóy basqıshı turaqlı ekonomikalıq ósiw, xalıq turmısı táriziniń sapa tárepinen jaqsılanilishiga tiykarlanǵan. Házirgi dáwirde xalıqtıń bandligini hám atap aytqanda isbilermenlik iskerligin rawajlandırıw arqalı ekonomikalıq aktivligin rawajlanıwı social qorǵawdıń hasası bolıp xızmet etedi. Mámleket social siyasatınıń taǵı bir jetiskenliklerinen bolıp, social xizmet kórsetiw sistemasınıń payda bolıwı, xalıq menen islewde puqaralarǵa nátiyjeli social kómek kórsetiw imkaniyatın beretuǵın zamoaviy usıl hám texnologiyalardan keń paydalanıw esaplanadı. Jergilikli ózin basqarıw shólkemleri - hákimiyatlarda aymaqlıq social xızmetlerdi kórsetiw, social jumıs, social pedagogika hám ámeliy psixologiya salasında qánigelerdi tayarlaw sistemasınıń tashkil tabıwı hám rawajlantirilishi esesinde xalıqqa social xizmet kórsetiw múmkinshiligi artıp baraverdi. Zamanagóy Ózbekstan sharayatında xalıqqa social xizmet kórsetiw sisteması bólek shaxslar, shańaraq yamasa gruppalardıń kelisiwi, social reabilitatsiyasiga jóneltirilgen social -gumanistik iskerliginiń málim bir usılı sisteması retinde kórinetuǵın boladı.

Juwmaq
Hámmemizge belgili, ata-babalarımız ázelden «Zulım etpe, insaplı bol, xalıq ushın ádillik qorǵanın qur», dep jas áwladqa jol kórsetken. Biz de sud-huqıq sistemasın reformalawda mine usınday ápiwayı hám turmıslıq talaplardan kelip shıqtıq. Atap aytqanda, «Sud’yanıń sanasında – ádillik, tilinde – haqıyqat, kewilinde – páklik bolıwı kerek» degen ideyanı alǵı qoydıq hám ámelge asırıwdı basladıq. sı jerde elimizde mámleketlik hám hákimiyat uyımları uzaq waqıt dawamında xalıqtıń turmısınan úzilip qalǵanın atap ótiw zárúr. Siyasiy-huqıqıy kózqarastan mámleketke «xalıqtıń tilek-erk-ıqrarın bildiretuǵın uyım» dep sıpatlama beriledi. Mámleketti kim qáliplestiredi? Xalıq hám onıń tolıq huqıqlı wákilleri. Mámleket hám onıń uyımları bárinen burın kimge xızmet etiwi kerek? Álbette, xalıqqa, hár qıylı lawazım iyelerine dawıs bergen hám isenim bildirgen puqaralarǵa. Sol mánide, xalqımız mámleket xızmetinen razı bolıwǵa hár tárepleme haqılı hám múnásip bolıp esaplanadı. Mine, usınday principler tiykarına qurılǵan mámleketlik hákimiyat ǵana haqıyqıy mánide xalıqshıl, demokratiyalıq hákimiyat bolıp esaplanadı. Bunday mámleket hám jámiyettiń siyasiy-huqıqıy, sociallıq-ekonomikalıq hám ruwxıy-aǵartıwshılıq tamırları bekkem boladı. Sonıń ushın biz xalqımızdıń awırın jeńil etiw, onıń mashqalaların waqtında hám nátiyjeli sheshiw, adamlarımızdıń turmıs dárejesin hám sapasın jaqsılawdı barlıq reformalarımızdıń baslı maqseti etip belgiledik. Men mámleket basshısı sıpatında jumıs baslaǵan 2017-jıldı elimizde «xalıq penen pikirlesiw hám insan mápleri jılı», dep ataǵanımızdıń tiykarında da, mine, usınday umıtılıslarımız hám háreketlerimiz jámlengenin túsiniw qıyın emes, dep oylayman. Álbette, biz eski sistemanı pútkilley ózgertip, óz aldımızǵa qoyǵan maqsetke tolıq eristik, dep aytıwǵa ele erte. Tákirarlap aytaman, biz hár kúni izleniwdemiz.