Referat xalqaro nordik universitetining 1-bosqich ta'labasi karimova nasibaning yozish va taqdimot qilish fanidan tayyorlagan referati

NORDIC INTERNATIONAL UNIVERSITY


XALQARO NORDIK UNIVERSITETI


REFERAT
XALQARO NORDIK UNIVERSITETINING 1-BOSQICH TA'LABASI KARIMOVA NASIBANING YOZISH VA TAQDIMOT QILISH FANIDAN TAYYORLAGAN REFERATI


TARBIYA USULLARI VA FORMALARI
BAJARDI: NASIBA KARIMOVA


Reja
1.Tarbiya usullarini tanlashda qo'yiladigan talablar.
2.Tarbiya usullari haqida tushincha.
3.Tarbiyani tashkil etish usullari. Tarbiya usullarining turlari


Tayanch tushunchalar: Metod, tarbiya metodlari, yakka-yolg'iz shaxs, milliylik, umumiyinsaniyliq, tarbiyalik ishlarning asosiy shakllari, sinfdan tashqari ish, darsdan tashqari ish, maktabdan tashqari ish, milliy tarbiya, milliy urf -odat va dasturlar, qadriyatlar

Tarbiya usullarini tanlovda qo'yiladigan talablar

Tarbiya metodlarini tanlash - bu tarbiyalashding optimal yo'llarini izlashdir. Optimal yo'li deganimizda bolani tarbiyalash uchun tez, yoshga yarasha energiya va vositalardan foydalanib, ko'zlangan maqsadga erishishding samarodor yo'li tushuniladi.
Tarbiya metodlarini tanlasha quyidagilarni hisobga olish lozim;
- tarbiyaning maqsadi va vazifasi ;
- tarbiyaning mundarijasi ;
- tarbiyalanuvchilarning yosh xossalari ;
- jamoaning shakllanganlik saviyasi ;
- tarbiyalanuvchilarning individual va shaxs sifatida o'ziga xos xossalari ;
- tarbiyalash uchun sharoit ;
- tarbiya vositalari ;
- murabbiyning pedagogik kompetentligining saviyasi ;
- tarbiyalash vaqti ;
- kutiladigan xotimalar.

Tarbiya usullari haqida tushincha

Metod - bu yo'l, olg'a qo'yilgan maqsadga erishish yo'li. Tarbiya metodlari murabbiyning va tarbiyalanuvchilar jamoasining tarbiyalik ishlarni amalga oshirishlik asosida olib boriladigan yagona, bir -biri bilan aloqador xizmatlarining yo'llari va usullari demakdir. Boshqacha so'z bilan aytganda o'qituvchi va o'quvchilarning xizmatlari bilan aloqador, g'oyat murakkab jamlanma.
Tarbiya metodlarining maqsadi o'qituvchi, murabbiy va jamoa tomonidan o'quvchilarning g'oyalik va ma'naviy ongi o'stirish, ma'naviy his va odatlarini shakllantirish uchun ularga tarbiyaviy ta'sir ko'rsatishning yo'llari bilan belgilanadi. Har bitta metod bu o'z oldiga instrument hisoblanadi.

Tarbiyani tashkil etish usullari. Tarbiya usullarining turlari

Tarbiya metodlarining tasnifsi :.
Shakliga qarab tarbiya metodlari quyidagi turlarga bo'linadi.
1. So'z orqali beriladigan metodlar (maslaxat berish, hikoya, suhbat, ma'ruza )
2. Tarbiyaning ko'rgazmali metodlari (kinofilmlar, san'at, ko'rgazmali qurollar )
3. Tarbiyaning taqribiy -namuna usullari (mehnat harakatlari qurollariga, misollar keltirish )
Mazmuniga qarab:
1. Ongni shakllantirishga qaratilgan metodlar (Hikoya, tushuntirish, o'qitish, ma'ruza, manaviy suhbatlar, bahs, namuna, ko'rgazmali).
2. Odatlantirish va mehnatka o'rgatish metodlari (Pedagogik taqozo, o'rgatish, mashq, tarbiyalovchi situaciyalar, mubosabatga jamoatning fikri )
3. Tarbiyada xushomadroq va jazoroq metodlar (Xushomadroq, tushuntirish, ogoxlantirish, ma'qullash, kenglini ko'tarish va tasalli berish, ishonch bildirish, hisobga olish, og'zaki yoki yozma minnadorchilik bildirish, mukofotlash, uyaltish t. b.)

Shaxs (o'quvchi ) ongini shakllantirish metodlari

Shaxs ongini shakllantirish metodlari deb tarbiyalanishidagi ijobiy xulqatvori sifatlarini, xususiyatlarini rivojlantirish va salbiylarini yo'qotish maqsadida tarbiyalanishning ongiga, tuyg'usiga va xoliga atroflicha ta'sir etishlarding yig'indisiga aytiladi. Bu metodgi ba'zan laqqa tushdirish metodi deb orolda dasturga aylangan.
Hikoyalarni tashkil etish. Hikoyalar har xil mavzusiga aloqador ; axloqiy (odamning jamiyatdagi xulqlik meyori haqida ), esdatikalik (atroftagi hodisalar, odamlar orasidagi aloqalar va harakatlarding ko'rkamligi haqida ), siyasiy (elimimizning ichki hayoti va chet ellar haqida ), bilib olishga mo'ljallangan mavzular (ilm-fan yangiliklar, hayvonlar hayoti va o'quvchilarning bilim darajasini kengaytirishga yo'naltirilgan boshqa mavzular ) atrofida tashkil etiladi. Bularning ichida eng ko'p qo'llaniladigani axloqiy mundarijadagi hikoyalarni o'tkazish demakdir.
Axloqiy hikoyalardi o'tkazish. U - o'quvchilarni atroflicha, axloqiylikga tarbiyalashni maqbul etgan jamoatlik ongni shakllantirish metodining usuli, maktabdan tashqari tarbiyalik ishlarni olib borishning o'ziga xos bitta turi demakdir. Axloqiy hikoyalarni o'tkazish bayramlarga, esda qolarli sanalarga bag'ishlanadi. Axloqiy hikoyaga material sinf hayotidan, ommaviy axborot vositalaridan, adabiy badiiy asarlardan olinadi. Axloqiy hikoyaning materialini o'quvchilarning o'zlari topsa, bu yaxshi xotimalarni beradi. Axloqiy hikoyalarning o'tkazilishinda quyidagi bitta satr taqozolar ro'yobga oshiriladi ;
1-dan o'quvchining hayotidan yoki adabiy badiiy asarlardan olingan faktlar bo'yicha bildirish yasaladi.
2-dan keltiritgan faktlar qiyofasida va tarbiyagazid vaziyatlar o'quvchilarning faol ishtiroki bilan baholanadi.
3-dan tegishli faktlarda keltiritgan odob -ikramlilik hususiyatlarga, sifatlarga yakun yasaladi va u o'quvchilarning ilg'or olgan tushunchalari bilan qiyoslanadi.
4-dan bu xulosalarni o'z xatti-harakati yoki atrofidagi odamlar xatti-harakatiga baho berishda foydalanadi.
Lektsiyalarni tashkil etish. Bu asosan yuqori sinf o'quvchilari uchun o'tkaziladi. Lektor sifatida o'qituvchi, ota-ona, olimlar, adabiyot, san'at arboblari va o'quvchilarning o'zlari ham chiqib nutq so'zlashi mumkin. Buning uchun maktabdagi lektorlar guruhi tuziladi. Lektorlar guruhining har bitta a'zosiga yiliga bitta yoki ikkita mavzu beriladi. Berilgan mavzular tegishli masalani atroflicha o'rganishga, tegishli adabiyotlar bilan tejamkor tanishishga, shu jumladan lektsiya yuzasi foydalanish uchun yo'riqnoma vositalar tayyorlashga ham imkoniyatlar beradi.
Disputlarni tashkil etish va o'tkazish. Bu yuqori sinf o'quvchilarini tarbiyalashning bitta turi. Disput lotin tilidan olingan bo'lib, bizningcha orqaga harakatlanaman degan ma'noni bildiradi. Disput - bu murakkab, shuning jo'rligida o'quvchilarga milliy -ruhiyatlik va odob -ikramlilij tarbiyasini berishda tez ta'sir etadigan shakllardan biri. Disput har xil mavzularda o'tkaziladi. Mavzu bo'yicha savollar oldindan yozib qo'yiladi. O'quvchilar savollarga o'zicha tayyorlanib bo'lganidan so'ng belgilangan kuni disput o'tkaziladi. Disputni bitta yoki ikkita o'quvchi boshqaradi. Disputni yakunlash vaqtida noto'g'ri ko'zqarashlarga to'xtalib o'tiladi va to'g'ri tushunchalar to'liqtiriladi.
O'quvchilar konferentsiyasini tashkil etish. Konferentsiya maqsadi va mazmuniga qarab taklif, yakunlovchi va tematik singari uch turga bo'linadi.
Taklif turi. Bunda o'quvchilar tahsil olishgan kitoblari bo'yicha qisqacha bayon qiladilar yoki doklad yozishadii. O'quvchilar konferentsiyasining taklif turining maqsadi o'quvchilarni belgili bitta adabiy badiiy asarga qiziqtirishdan iborat.
Yakunlovchi turi. Bu chorakning yoki yilning oxirida o'tkaziladi. Bunda o'quvchilarning tahsil olishigan badiiy asarlari to'liqlanadi. O'quvchilar konferentsiyasining taklif turi ko'pincha ayirim navisanda yoki shoirlarding xayoti va ijodiy xizmatlariga bag'ishlanib o'tkaziladi.
Tematik turi. Bu belgili bitta muammoga bag'ishlangan kitoblar bo'yicha o'tkaziladi. Konferentsiya dastlap hikoya turida o'qituvchining kirish qismi bilan boshlanadi. Keyin o'quvchilar o'zlari tahsil olishgan kitoblar bo'yicha fikr ayta boshlaydi. Konferentsiyani o'tkazish metodikasida disputga o'xshash, ba'zan konferentsiyaning keyini disputga ham aylanib ketadi.
O'quvchilarning xat olishiga imkaniyat yaratib berish. O'quvchilar xat olish harakatlari qo'shni tuman va shaharlarda, oblastlarda, hattoki, xorijlarda yashovchi do'stlari bilan ham fikr olish imkoniyatiga ega bo'ladi. Ular o'zlari xatlarida sinfidagi yutuqlarni, qishlog'i yoki shahardagi o'zgarishlarni haqida xabar beradi. O'quvchilarning xat olishi - xalqimizning faravon hayoti, uning tinchligiga va boshqa xalqlar bilan do'stlashishiga bo'lgan intilishlari haqida ma'lumot berishning asli bo'la oladi.
Ilg'or odamlar bilan uchrashuvqlar o'tkazish. Bu o'qishdan tashqari vaqtlari o'tkazilib o'quvchilarda jamoatlik ongini shakllantirish va ularga odob -ikramlilik tarbiyasin berishda eng samarodor shakllarning biri demakdir. Uchrashuvga Ulug' vatan uchun kurashidagi shtrokchilari, mehnat faxriylari, olimlar, mashhur ilm xodimlari, shoirlar va b. qatnashadi. Uchrashuvlar ko'pincha bayram arafasida yoki belgili bitta yubileylik sanalarga bag'ishlanib o'tkaziladi. Bunday uchrashuvlar o'quvchilarni milliy mustaqillik ruhida tarbiyalashga, mehnatti va odamlarin, kasbni ulug'lashga o'rgatadi. Shuning natijasida o'quvchilar har xil kasb egalari bilan tanishadi. Shu tariqa bu uchrashuvlar o'quvchilarning ongiga ta'sir etib, ularning xatti-harakatini ijobiy taraflarga qarab o'zgartirishga o'z ta'sirini o'tkazadi.

Shaxsning (o'quvchining ) xatti-harakatini va xizmatini tashkil etish metodlari

Namuna jamoatlik ongini shakllantirish, o'quvchilar xizmatini tashkil etish va ularda jamoatchilik xulq-atvorini shakllantirish ishlarinda tarbiya metodining vositasi sifatida ham foydalaniladi. Namunaning tarbiyaviy kuchi g'oyat ulug'. U o'quvchining iste'dodliligiga va taqlidchiligiga asoslanadi. O'quvchilar turmush tajribasigan tegishli bilimlarni egallamasdan turiboq, atrofidagilarning ish-harakatiga taqlid qila boshlaydi, o'zlarini o'sha katta odamlarday tugisi keladi. Ayniqsa kichik yoshdagi o'quvchilar taqlid qilishga juda moyil keladi. Biz tarbiyalik protsessda ota-onalarning, moziy ulug' odamlarning, urush qahramonlari va mehnat faxriylarining, adabiy badiiy asar va kinofilmalardagi qahramonlarning xatti-harakatining, murabbiyning, o'qituvchining, yo'ldoshlarining o'gitlaridan foydalanamiz.
Chiniqtirish metodi. Chiniqtirish belgili bitta harakatlarni va qiliqlarni bir necha bora takrorlashni qamrab oladi. Chiniqtirish bola uchun ongli va ijodiy ish. O'quvchida mustahkam ko'nikmalarning, xulq-atvorning qshakllanib borishi uchun o'qituvchi o'rgatuvchi mashg'ulotlarni, bolalarning xizmatlari pedagogik tamondan tashkil etishda quyida yoritilgan bir qator qoidalarga suyanadi ;
- o'quvchi biz tarbiyalamaqchi bo'lgan sifatlarning mazmunini va ahamiyatini tushunishlari lozim;
- ularning nima ishlash va qanday ishlash kerakligini bilib borgani ma'qul ;
- ko'nikma va xulq-atvorning paydo bo'lishi uchun belgili vaqtlarni taqozo etilgani yaxshi bo'ladi. Sababi, ayni paytda bolalarning yakka-yolg'iz xossalari atroflicha qaram bo'ladi.
Chiniqtirish ishlarini o'rgatish ishlari ko'p tadbiq qilinadi. O'rgatish harakatlari bolalar aniq bitta xizmatlarni bajarishga odatlanadi. O'quvchilarning pedagogik xizmatlari tashkil etish va u harakatlarni o'quvchilarda aniq bitta xulq-atvorni shakllantirish uchun o'qituvchi pedagogik maqsadga yo'naltirilgan qiziqarli raqslardan, topshiriqlardan foydalanadi.
Tarbiyalik ishlarda chiniqtirish metodining xizmat, kundalik rejim va topshiriq berish harakatlarida chiniqtirishlar tatbiq qilinadi.
Xizmat harakatlari chiniqtirish - bu tiptegi chiniqtirishda o'quvchilar xulqlik me'yorlari va qoidalariga yarasha harakat qiladi. O'qituvchi bolalarni birinchi sinfga qabul qilgach o'sha vaqtning o'zida yoq yangi hayotga o'rgata boshlaydi. Bu hayotning asosiy mazmunini o'qish xizmati tashkil etadi. To'g'ri tashkiliy xizmatga chiniqtirish, oldiga maxsat qo'yish, xizmatda operatsiyalar yoki bir nechta turlarga bo'lish, harakatlarni va ularning ijrosini rejalastirishni qamrab oladi. Binobarin o'quvchilarning xizmat etish doirasini kengeytar ekanmiz, biz bu xizmatning jamoatlik foydali mehnat xarakterida bo'lishini ta'minlab, ularning qiziqishlarini rag'batlantirish zurur.
Kundalik rejim harakatlari chiniqtirish - belgilangan rejimga o'rgatish, maktabi o'quvchilari uchun juda zarur. Sababi rejim - bu vaqttni tejashning asli. Kundalik rejimdan to'g'ri foydalanish o'quvchilarning aqliy xizmat etish protsessinda tez charchab qolishiga yo'l qo'ymaydi. Shu jumladan, ularning chiniqqan bo'lishiga ijobiy ta'sir etib, o'zlarning bilimini ko'tarishga, jamoatlikning foydali ishlarda ishtirok etishiga, uy ishlariga ko'maklashishga yordam beradi. Aksincha kundalik rejimdan to'g'ri foydalanish bolaning xotirasining, xatti-harakatining, tartibining rivojlanishiga salbiy ta'sir etib, uning sog'logining ojizalanishiga, ma'naviy taraqqiyotining kambag'allashishiga olib keladi. Bola maktabda to'rt -olti soat bo'ladi, qolgan o'sakkiz- yigirma soat vaqtinii maktabdan tashqarida o'tkazadi. Binobarin maktab va oilaning kundalik rejimining bor bo'lishiga erishganimiz ma'qul bo'ladi.
Topshiriq berish harakatlari chiniqtirish. Maktabda topshiriqlar tuzulmasi kattakon o'rinni egallaydi. Bolalar ega gap sinf o'quvchisi bo'lishi bilanoq, gulchi, fizik tarbiya tashkilotchisi, xonadonlik boshlig'i degan va boshqada topshiriqlarni oladi. Beriladigan topshiriqlarning o'quvchilardagi javobgarchilik hislarini rivojlantirib borishi uchun quyida yoritilgan bir qator ijrosi zurur bo'lgan taqozolarni boshchilikda olganimiz ma'qul bo'ladi ;
- beriladigan topshiriqlarding jamoatlik ahamiyatini o'quvchilarning bilib borishi ;
- jamoaning o'ziga ishonib topshirgan topshirig'ining muximligini va hujjatini tushunishi ;
- topshiriqlarni berganda har bitta bolaning qiziqishini, ehtirossini, imkoniyatlarini hisobga olib, bajarish ;
- xolos topshiriqlarni ajratib berish bilan cheklanib qolmasdan, har bitta o'quvchini o'sha topshiriqlarni bajarishga o'rgatib borish.

Shaxsning (o'quvchining ) xatti-harakatini motivatsiyaroq va qo'llab-quvatlash metodlari.

Motiv tushunchasi latin tilida movere, moveo — harakatga keltirish, iytermelew, frantsuz tilida motif - cho'g'ǵaltaman,- degan mohiyatlardi ifoda etadi. O'sha manoda motiv - bu birinchidan, insonning belgili bitta harakatlarni, amallarni, xizmatlarni, ishga layoqatlilikni amalga oshirishlikga qaratilgan sabab, kuch, turtish bo'lib, u ongli va g'ayri oddiy turda yuzaga kelsa, ikkinchidan, belgili bitta ish-harakatlarni amalga oshirishlikga o'rgatadiga va uning yo'llarini tanlov bilan aloqador bo'lgan ruhiyalik hodisadir. Psixologik yoqdan instinktlar bilan qiziqishlik motiv sifatida xizmat bajaradi.
Motivlarni harakatga keltiradigan kuch bu zaruriyat va ixtiyojlardir. Motivlar harakatning maqsadiga loyiq bo'lmog'i lazim. Shaxstning xatti-harakatini motivatsiyalashda ham o'qish -tarbiyalik situatsiyalarda o'quvchining bajarishi loyiq bo'lgan ish-harakatlari uning motivlari bilan aloqador turda ro'yobga oshiriladi. Motivatsiya bo'lsa shaxsning faoliyatning, uning harakatlari va xatti-harakatining mazmunini, yo'nalishini belgilab beradigan barqaror motivlarning jamlanmasi shularda. Sotsiallik turmushda insonlarning motivatsiyalari turlicha. Masalan shaxsning ta'lim olishga bo'lgan motivatsiyasi, natijalarga va oldiga qo'ygan maqsadiga erishishga bo'lgan motivatsiyalar, o'qish motivi b. Shularning ichida natijalarga erishishga bo'lgan motivatsiya - bu mumkin bo'lgan barcha vositalar yordamida shaxsning o'zi xohlagan natijalarga erishishga bo'lgan motivlar bo'lib, u atrofdagilarning ta'siri ostida shakllanadi. Natijalarga erishishga bo'lgan motivatsiya o'quvchilarning qiyinchiliklar va ziddiyatlarni yengib o'tishga bo'lgan xatti-harakatining belgilari va faoliyatining qo'llab-quvvatlash shaxsning ichki ruhiyatining kuchi shulardir.
O'quvchi -yoshlarning ish-harakatlari va xatti-harakatining boshqaruvini motivlashtirishni taqozo etiladi. Motivlashtirish - belgili bitta ehtiyojlardan kelib chiqib, insonlarning xizmatiga ruhiylik tarafdan ta'sir etish yo'llari bilan maqsadga yarasha yo'nalishroqdir. Motivlarning asosiy vazifasi shaxsning sotsializatsiyalanishi, shakllanishi va tarbiyalanishi protsessinda shakllanadi. Bunda tarbiya metodlari asosiy o'rinni egallaydi.
Pedagogik yoqdan qo'llab-quvvatlash. Pedagogik yoqdan qo'llab-quvvatlash o'quvchilarning xarakteri va xatti-harakatidagi ijobiy siymolarning rivoji va shu asnoda mustahkamlanishiga yordam beradi. Ma'qullashdan qo'llab-quvvatlangan o'quvchilargina emas, toliq sinf jamoasi bo'lib zárurli darslar oladi. O'quvchilar jamoasida yaxshi bo'lmoq va toza yurmoqlikga intilishuvchanlik paydo bo'ladi. Hozir maktabi tajribasinda pedagogik tarafdan qo'llab-quvvatlashning ma'qullash, maqtash, olqish e'lon qilish, mukofotlash, rag'batlantirish, hurmatli vazifalarni topshirishlik kabi usullari tatbiq qilinadi.
Ma'qullash - «to'g'ri», «yaxshi», «juda yaxshi» degan so'zlar yordamida tatbiq qilinadi. Shu jumladan, o'quvchining to'g'ri ishlangan ish-harakatlarini boshqarish, tabassum, bilan ham ma'qullaydi. Ega gap sinf o'quvchilari o'zlarining ijobiy ish-harakatlarining ma'qullanishiga juda zarur bo'ladi. O'quvchining hali aniq marrasiga yetmagan, yangi boshlanib kelayotgan ijobiy harakatlarini baholash, qo'llab-quvvablab borish g'oyat foydali. Bunday qo'llab-quvvatlash - avans (qarz ) hisobida bo'lsa ham yaxshi xotimalar beradi. O'quvchining ijobiy ish-harakatlarini uning tengdoshlari oldida ma'qullash, uning xatti-harakatiga tez ta'sir etadi. U xolos maqtovli o'quvchiga emas, ol butun sinfqa ham o'zlar ta'sirini tiygizedi. Shu tariqa o'quvchilar barqulla yaxshi bo'lib ko'zga tushishga harakat etadi.
Maqtash - bu o'quvchining xatti-harakatining ijobiy tomonin namoyish etdilik pedagogik qo'llab-quvvatlashni ma'qullash turiga qaraganda yuqoriraq shakli. Masalan, o'qituvchi o'quvchining o'z tengdoshiga yordamlashganini ko'rib «juda yaxshi, ana, ana o'quvchi degan shunday bo'lmoq zurur», deb qo'salar o'quvchi xatti-harakatina ta'sir etiladi. Agarda maqtash sinf yoki maktab yig'ilishi vaqtida bo'lsa bunday maqtashding tarbiyalik ahamiyati ortadi. Biroq, xolos maqtashga ishonaverishga ham bo'lmaydi. Parokanda o'quvchini takroriy tarbiyalash maqsadida maqtash qo'llanilganda uning ijobiy tomonini ko'rsatishga imkoniyat beradigan ishni bajartirib, so'ng butun sinf oldida maqtash zurur.
Olqish e'lon qilish. Yaxshi xatti-harakati, jamoatlik yumushlarga faol qatnashgani uchun o'quvchilarga o'qituvchi, maktab direktori, sinf jamoasi nomidan olqish belgilanadi. Maktab direktori og'izaki turda olqish e'lon qilish bilan bitta satrda yozma turda ham olqish e'lon qilish huquqiga ega. Bunday olqishlar sinf jamoasi oldida o'quvchilarning umumiy yig'ilishida o'qib eshittiriladi. Olqish e'lon qilish o'quvchining kundaligiga ham yozilgani ma'qul bo'ladi. So'nggi vaqtlarda o'quvchining ijobiy ishlari uchun ota-onasiga, ularning ishxonalariga xat yuborishlik harakatlari olqish e'lon qilish turida qo'llanilib keladi. Bu faqatgina ota-onani emas, ota-onalarning ishdagi jamoasga ham ko'proq torbiya masalalariga e'tibirli bo'lishga majburlaydi.
Mukofotlash. Maktablarda qo'llab-quvvatlash ning mukofotlash turi ham tatbiq qilinadi. Masalan o'quvchilarga kitob, ibratxonaga patta berish, ekskursiyaga yuborishlik va b. Yozgi dam olish vaqtlarinda fermerlarga yordam bergani uchun fermerlar o'quvchilarni turistlik yo'riqnomalar bilan ham mukofotlaydi. Konkurs, olimpiya va musobaqa g'oliblari ham mukofotlanadi Umumiy qo'yilgan maqsadni bajarish uchun o'zining butun kuch yuragi, bir kuch quvvati, xizmatga ijodiy, tashabbuskorlik va mustaqil ko'rsatgan ayirim o'quvchilar jamoasi yoki yakka-yolg'iz o'quvchilarning o'zlari ham mukofotlanadi.
Nagrada. Nagradaning eng yuqori shakli bu o'quvchilarga beriladigan maqtov yorliqlari. Maqtov yorliqlari ayirim predmetlar bo'yicha erishilgan farqli yutuqlari uchun ham beriladi va u o'quvchilarga tantanali turda topshiriladi. Fan olimpiyalarida, musobaqalarda ko'zga tushgan ayirim o'quvchilar hurmat yorliqlari bilan taqdirlanadi. Respublika miqyosida o'tkazilgan fan olimpiyalari va sportlar musobaqalarida g'alabaga erishgan, birinchi, ikkinchi va uchunchi o'rinlarni yengib olgan o'quvchilar yuqori o'quv yurtlariga imtihonsiz qabul qilinish sharofatiga miyasar bo'ladi. Bu haqida ularga tegishlisinshe diplom va sertifikatlar beriladi.
Hurmatli vazifalarni topshirishlik. O'quvchini yakka-yolg'iz qo'llab-quvvatlash uchun unga hurmatli vazifa - o'qituvchining yordamchisi, assistenti, javobli navbatchi, tozalikni nazorat qilishchi, gulchi va boshqada vazifalar topshiriladi. Bu topshiriqlarding ijrosi olqish yoki mukofotlash bilan belgilanadi. Hurmatli vazifalar o'quvchilarga faqatgina ularning o'sha vazifani bajarishga intilishshiligi bosim bo'lgan holatdagina topshiriladi. O'quvchilar bunday vazifani olgan vaqtda iftixor tuyg'usiga ega bo'ladi. Umumiy qo'llab-quvvatlash ga o'quvchini haqiqatdan erishgan yutuqlari uchun uni o'quvchilar jamoasi oldida amalga oshirishlik, bu istedod o'quvchining yosh va yakka-yolg'iz ekanini hisobga olish kabilarni taqozolar qiladi. Degan bilan o'quvchini bot-bot qo'llab-quvvatlash verishga ham bo'lmaydi.
O'quvchining xatti-harakatin motivatsiya vaqtida jazolash metodi ham ora -orasida tatbiq qilinadi. Jazolash metodini tatbiq -turmush talabidan, o'quvchining xatti-harakatidan, yosh va yakka-yolg'iz xossalaridan kelib chiqadi. Jazolash ogoxlantirish, so'kish e'lon qilish, o'quvchini pedagogik kengashge chaqirish, xul-atvoriga qo'yiladigan bahoni ozaytirish turlarida uchraydi.
Ogoxlantirish - bola o'quvchilar qoidasining ayirim unsurlarini buzgan vaqtlari beriladi. U o'quvchilarga yakka-yolg'iz turda ko'p beriladi. Agarda yo'ldoshlarining ko'z o'ngida ogoxlantirish berilsa u yerda u o'quvchi o'zini juda noqulay sezadi, o'ziga tez ta'sir etadi. Ogoxlantirishni avaylab, biroq maxsus shaklda berish, ogoxlantirish berganda o'quvchining yakka-yolg'iz boshin hurmatlashni unutmaslikimiz zurur. Biroq, qattiq turda uning salbiy odatlarini taxlab, o'quvchidan salbiy odatlarini yo'q qilmoqlikni taqozo etganimiz ma'qul bo'ladi. Ogoxlantirishni sinf jamoasining o'zi bersa juda foydali bo'ladi.
Vigovor. Bu o'quvchiga bir nechq, eslatishlar ta'sir etmagan holatda va ayrim noqulay ishlarni ishlab qo'yganinda beriladi. Masalan, o'quvchi darsda o'tirip so'zlasa, unga ogoxlantirish berailadi, biroq, u yanada nutqini takrorlay bersa, berilgan ogoxlantirishni qulog'iga ilmesa, u yerda unga vigovor beriladi. Vigovor berishda o'quvchining ishlagan parokandaligi zikr ko'rsatiladi. Vigovor berish vaqtida ovoz o'zgartilip, yo'g'on qilinadi. Vigovor berish vaqtida o'quvchini o'qituvchi stolining yoniga chaqirib olib, uning o'quvchilarga qarab turishin yoki o'z partasida turgalib turishin taqozo etish zurur.
O'qituvchining aytganlarini bajarmasdan, darsga takroriy -takroriy kechiga vergan, maktab mulkini buzib qo'ygan o'quvchiga maktab direktori tomonidan vigovor beriladi. Maktab direktori og'izaki vigovor berish bilan bitta satrda yozma, farmoyish turidagi vigovordi ham berish huquqiga ega. Bunday vigovor olgan o'quvchi sinf yig'ilishiga tushadi. O'z xatti-harakatini uch oy ichida tuzatsa va shu asnoda boshqa farmoyish bilan dastlabki vigovor olib tashlanadi.
O'quvchini pedagogik kengashka chaqirish. Ayrim hollarda o'quvchi tartibsizlikni bir necha boraba takrorlaydi va xatti-harakatini tuzatishga harakat qiladi. Bunday hollarda o'quvchiga tanbeh berish, uyaltirish maqsadida uni pedagogik kengashka chaqirishga bo'ladi. O'quvchi u yerda o'z xatti-harakati haqida aytadi. O'qituvchining, ota-onalar qo'mitasi a'zolarining, maktab direktorining kengashlarini tinglaydi. Bunday pedagogik kengashka tushgan o'quvchilardan g'oyat oz uchraydi. Biroq imkoniyati bo'lgancha bolani pedagogik kengashka tushirmasdan, u yerdagi xatolarni bartaraf etish yo'llarini ko'rsatish zurur.
Xatti-harakatiga qo'yiladigan bahoni kamitiw. O'quvchining xatti-harakatiga baho har bitta chorakning va o'qish yilining axirinda qo'yiladi. O'quvchining xatti-harakati «yaxshi», «qoniqarli», «qoniqarsiz» degan baholar bilan baholanadi. O'quvchining xatti-harakatiga qo'yiladigan bahoni kamitiw, bu zalvorli jazolarding turiga kiradi. Sababi, «yaxshu» bahosi qiziqishlik bilan o'qiydigan, jamoatlik ishlarida faol ishtirok etadigan o'quvchilarga qo'yiladi. «Grafaatlandirarlik» bahosi maktabining asosiy talablarini bajaruvchi o'quvchilarga qo'yiladi. «Chakkilik» bahosi o'z vazifalariga javobgarsizlik bilan qaraydigan, maktab talablariga bo'ysinmaydigan o'quvchilarga qo'yiladi. Xatti-harakatiga qo'yiladigan bahosini pasaytirgan vaqtda o'quvchi norozi bo'llarmasligi uchun nima sabab pasaytirgan ekanligini tushuntirib berish zurur.
O'quvchilarning o'zini -o'zi tarbiyalash ishlarinda yakka-yolg'iz majburiyat, o'z-o'ziga hisob berish, o'zini -o'zi nazorat, o'zini -o'zi tahlillash, o'zini -o'zi baholash va boshqada shunga o'xshash metodlar tatbiq qilinadi.
Yakka-yolg'iz majburiyatlar o'z oldiga belgili bitta vaqt ichida, ijrosi zurur bo'lgan topshiriqlarni o'quvchining o'zidan-o'zi bajarishini nazarda tutadi. Masalan shirchoynak-piyolalarni yig'ishtirmoq, ukalarini o'ynatish, ularni bog'chadan olib qaytish b.
O'z-o'ziga hisob berish bolaning o'z suvyarasi uchun javobgarligini ortdiradi, o'z harakatlari va xulqi uchun o'zining javob berishini o'rgatadi, o'zini -o'zi tarbiyalash bo'yicha ish tajribalarini almashuvga yordam beradi.
O'zini -o'zi nazorat xatti-harakatida yangi sifat xarakterini hosil qilish va kamchiliklar bilan kurashni doimiy turda olib borish maqsadida tatbiq qilinadi.
O'zini -o'zi tahlillash - bolani o'z harakatlari va odatlari ustida o'ylash harakatlari - ulardagi paydo bo'lip kelayotgan izlanish aloqalarini o'rnatishga o'rgatadi.
O'zini -o'zi baholash - bolaning o'z imkoniyatlarini baholashga va hisobga olishga, o'ziga boshqalarning ko'z -qarashi bilan qarashga, ayrim yakka-yolg'iz xususiyatlarining, sifatlarining rivojlanish birasida haqiqiy baho berish singari ish-harakatlarda o'z ko'rinishini topadi.
Nazorat uchun savollar:
Tarbiya usullarini tanlashga qo'yiladigan talablar.
Tarbiya usullari haqida tushincha.
Tarbiya usullarini tashkillashtirish haqida ma'lumot berish.
Adabiyotlar

1.Vibor metodov vospitaniya. https://libr. link/sovremennoy-shkolyi-pedagogika/vyibor-metodov-vospitaniya-25131. html

2. R. A. Mavlonova, N. Rahmonqulova, B. Normurodova, K. Matnazarova. Torbiyaviy ichlar metodikasi. Dorslik. Nizomiy nomidagi TDPU Riziografiyada nahshr qilindi. Toshkent, 2004-yil