Referati andijon 2016 yil Aim. Uz Mavzu : Ilk bolalik davri psixologik xususiyatlari Reja

---

Aim.Uz 
O`zbеkiston Rеspublikasi 
Oliy va O`rta maxsus ta'lim vazirligi 
Zahiriddin Muhammad Bobur nomidagi 
Andijon davlat univеrsitеti 
Ijtimoiy-iqtisodiyot fakelteti 
Pedagogika psixologiya ta’lim yo’nalishi 
II bosqich talabasi Qaxxorov Ulugbekning 
“Yosh va pedagogik psixologiya” fanidan 
REFERATI 
Andijon – 2016 yil 

---

Aim.Uz 
Mavzu : Ilk bolalik davri psixologik xususiyatlari 
Reja 
 
1. Go‘daklik davrida psixik rivojlaiish. 
2. Ilk bolalnk davrida psixik taraqqiyot. 
3. Yoshli bolalarning aqliy rivojlanishi. 
4. Ilk bolalik davrida shaxsning rivojlanishi. 
 
 

---

Aim.Uz 
1. Go‘daklik davrida psixik rivojlanishi 
Go‘daklik davri bolaning tugalganidan bir yoshlarigacha 
bo‘lgan davrni o‘z ichiga olib, bu davrda bola tashqi muhitga 
moslashishi uchun ma’lum darajada yetilgan nerv tizimi bilan tutiladi. 
Go‘daklik 
davri 
inson 
hayotidagi
organik
ehtiyojlarni 
(kislorodga, ovqatga, i s si q yo k i s o vu q q a ) q on d i r i sh ga
n i sb a t a n yo‘ n a lt i ri ma n x a t gi -harakatlarning tugma,
instinktav shakllari sof holda kuzatiladigan yagona 
davr hisoblanadi . Insonga xos bo‘lgan xatti— harakatlar,
yanga tajribalarni egallash uchun beqiyos 
imkoniyatlarning borligi go‘daklik yoshidaga bolalarning' asosiy 
xususiyatlaridir. Agar organik ehtiyojlar yetarli darajada 
qondirib borilsa, ular o‘zlarining asosiy bo‘lish ahamiyatini yuqotadi: 
to‘tri tashkil etilgan kun tartibi, rejim va tarbiya natijasida bola 
psixik rivojlanishi uchun asos bo‘ladigan taassurotlarga, 
harakatga, muloqotga nisbatan yangi turdagi ehtiyojlar gurkumi 
yuzaga keladi, Bola tu gili shining birinchi haftasidanoq uning 
ko‘rish va eshitish se zgi la ri j a da l su rat da ri voj la na di .
B ola h a rak a t lan a yot ga n narsani kuzata boshlaydi. U
turli ovozlarga, jumladan, katgalarning tovushlariga e’tibor bera 
boshdaydi. Yangi tugilgaya chaqaloqning miya og‘irligi kattalar 
miyasining 1/4 qismiga to‘gri k e l a d i , n e r v h u j a y r a l a r n i n g s o n i
e s a x u d d i k a g g a l a r n i k i k a b i bo‘lib, lekin ular yetarli darajada 
rivojlanmagan bo‘ladi. 
I l k g o ‘ d a k l i k d a v r i - b u b o l a n i n g h i m o y a s i z , k a m

---

Aim.Uz 
h a r a k a t , h a r a k a t holatidan juda jadal ravishda rivojlanadigan, 
quvnoq bolaga aylanish davridir. U Qisqa vaqt ichida katgalar 
bilan munosabat o‘rnatadi, predmetlarni ushlashga va ulardan 
foydalanishta o‘rganadi. U atrof olamdagi narsalarni kuzatadi, 
predmetlarni qo‘li bilan ushlab, ularni qandayligini bilishga 
intiladi, tovushlarga e’tibor beradi va predmetlar yordamida shu 
tovushlarni o‘zi yaratishga harakat qiladi. U o‘z onasi va boshqa 
yaqinlari bilan emotsional munosabatga kirishadi. Go‘dak 
yoshidagi bola ham jismonan, ham psixik, ham ijtimoiy jihatdan 
juda tez rivojlanadi. Juda qisqa vaqt ichida atrofidagi 
hodisalarga juda kam reaksiyasi bo‘lgan boladan, faol, tez 
ilgaydigan, harakatchan yordamga chaqira oladigan, qaggalarning 
yaqin kelishidan quvonadigan bolaga aylanadi. 
Go‘daklik davridagi bolaning hayoti to‘liq kattalar
bilan hamkorlikdagi emotsional munosabat bilan bogliq bo‘lib,
bola kayfiyatining yaxshi bo‘lipgiga to‘g‘ridan-to‘gri ga’sir ko‘rsatadi, 
4-5 oyligidan boshlab, bola o‘z yaqinlarini begonalardan
ajraga boshlaydi. Kattalar bilan emotsional munosabat shu
yoshdagi bolalarning asosiy yetakchi faoliyati bo‘lib, bola
psixik 
t a raq qi yot ini n g 
a soei
b o‘lib 
h i sob lanad i .
Ka t t a la rn in g d oi mi y ravishda bola bilan birga bo‘lishi, unga
iisbatan dyudatyaing qaratilyuliga odatlashshsh, uning
o‘yinchoqlarga nisbatan qiziqishining susayishiga olib kelishi 
mumkin. Tarbiyaning to‘g‘ri olib borilishi bolaning kattalar
bilan buladigan muomala-munosabatini predmetlar,

---

Aim.Uz 
o‘yinchoqlar bilan muyaosabatining almashinshpiga olib keladi. 
Kattalar yordami bilan bajariAadigan barcha xatti-harakatlari 
bolaning kelgusi psixik rivoji uchun asos bo‘ladi. Katgalarning
bolaga nisbatan emotsional munosabati, ularshshg gaplariga
bolaning o‘z diqqatini qaratish, javob q a y t a r i s h g a
h a r a k a t q i l i s h i , b a ’ z i s o ‘ z l a r n i y o d i d a s a q l a b q o l i b ,
emotsiya bildiriyash, diqqat, xotara, nuta; va boshqa bilish 
jarayonlaryugang rivojlanishiga zamin bo‘ladi, Ikki oylik davridan 
boshlab bolada oddiy ranglarni ajratish, 3-4 oyligidan boshlab, esa 
predmetlarning shaklini ajratish layoqati yuzaga kela boshlaydi. 
Go‘dak bola 2 oylik vaqtidan boshlab, o‘z onasining yuziii va ovozini 
o‘zgalarnshsidan ajrata boshlaydi. 2-3 oylikdan boshlab esa, onasining 
tabassumi va kulgusiga tabassum va turli harakatlar b i l a n
j a v o b q a y t a r a d i .
« 3-4 oyligidan boshlab, bolalar yaqinlariga uz harakatlari bilan ko‘rish, 
eshitish yoki gapirishshg xoxdayotganligini kursatadilar, 8 oylitadan 
boyaglab esa, bola o‘zgacha muhit va begonalar quliga tushsa, o‘z 
xavotirini yigisi orqali namoyon egadi. Bu xavotir 14-18 oyligada asta—
sekinljk bilan kamaya boiglaydi. 
2-3 oylik bolalarda yuzaga keladigan narsalarni ushlay olish 
harakatlarining shakllanishi ularda predmetlarning shakli va hajmini 
idrok qilishlarini rivojlanishiga olib keladi. Bir yoshga yetgan 
bolada atrof muhitni biljshga qiziqishi va rivojdanayotgan bilish 
faolligi ko‘zga tashlanadi. 
3,2, Ilk bolalik davrida nsixik taraqqiyot 

---

Aim.Uz 
2. Ilk bolalnk davrida psixik taraqqiyot
Ilk bolalik davri.- Go‘daklik davridan so‘ng rivojlanishning yangi 
bosqichi ilk bolalik (1-3 yosh) davri boshlanadi, Ilk bolalik davri b ola 
hayotida gi en g ahami yatta molik, uiing kelajakdagi
psixologik
rivojlanishini belgilab beruvchi -
muhim 
davr hisoblanadi. Bu davrdagi rivojlanishning 
asosini bolaning to‘tri yurishi, mulohotta kirishishi va predmeatsh
faoliyatni egallash xususiyatlari tashkil etadi. Tikka va to‘g‘ri 
yura olish imkoni bolani, doimiy ravishda yangi ma’lumotlarni
egallashga zamin bo‘ladi. Bu yoshdagi bolalar o‘z xatti—harakatlari 
bilan juda faol va kattalar bilan muloqotga kirishishga intiluvchan 
bo‘ladilar.
3-7 yoshgacha bulgan davr bogcha yoshi davri xisoblanadi. 
Maktabgacha yoshdagi bolalar psixologiyasida juda tez sifat uzgarishlari bulishini 
inobatga olgan xolda 3 davrga (3-4yosh) kichik maktabgacha davri(4-5yosh)kichik 
bogcha yoshi urta maktabgacha davr( urta bogcha yoshi) 6-7 yosh va katta 
maktabgacha davr katta bogcha yoshilarga ajratish mumkin.Bola rivojlvnish 
jarayonida odamlarning ilgari utgan avlodlari tomonidan yaratilgan predmet va 
xodisalar olami bilan aloxida maxsus munosabatga kirishadi.Bola insoniyat kulga 
kiritgan barcha yutuklarni faol ravishda uzlashtirib,egallab boradi.Bunda 
predmetlar olamini,xamda ular yordamida amalga oshiriladigan xatti – 
xarakatlarni, tilni , odamlar orasidagi munosabatlarni egallab olishi, faoliyat 
motivlarining rivojlanishi, kobiliyatlarning usib borishi, katta yoshli kishilarning 
bevosita yordamida amalga oshirilib borilmogi kerak Asosan mana shu davrdan 
boshlab bolaning mustakil faoliyati kuchaya boshlaydi. Bogcha yoshdagi bolalarga 
beriladigan tarbiya ularning murakkab xarakatlarini takomillashtirish, elementar 
gigiena, madaniy va mexnat malakalari xosil kilish, nutkini ustirish xamda ijtimoiy 
axolk va estetik didning dastlabgi kurtaklarini yuzaga keltirish davridir. 

---

Aim.Uz 
Mashxur rus pedagoglaridan biri Lesgaftning fikricha insonning bogcha 
yoshdagi davri shunday bir davrki, bu davrda bolada kelgusida kanday xarakter
xislatlari paydo bulishi belgilanadi va axlokiy xarakterning asoslari yuzaga keladi. 
Bogcha yoshdagi bolalarning kuzga tashlanib turuvchi xususiyatlaridan biri 
ularning serxarakatligi va taklidchanligidir.Bola tabiatnining asosiy konunini 
shunday ifodalash mumkin:bola uzluksiz faoliyat kursatishni talab kiladi,lekin u 
faoliyat natijasidan emas, balki faoliyatning bir xilligi va bir tomonlamaligidan 
charchab koladi.Mana shu suzlardan bogcha yoshidagi bola tabiatning asosiy 
konuni bulmish serxarakatligini ortik cheklab tashlamay,balki maksadga muvofik 
ravishda uyushtirish kerakligi yakkol kurinib turibdi. 
Kattalar va tengdoshlari bilan bulgan munosabat orkali bola axlok normalari, 
kishilarni anglash, shuningdek, ijobiy va salbiy munosabatlar bilan tanisha 
boshlaydi. Bogcha yoshidagi bola endi uz gavdasini juda yaxshi boshkara 
boshlaydi. Uning xarakati muvofiklashtirilgan xolda buladi. Bu davrda bolaning 
nutki jadal rvojlana boshlaydi. U yangiliklarni egallashga nisbatan uzi bilganlarini 
mustaxkamlashga extiyoj sezadi. Uzi bilgan ertagini kayta-kayta eshitish va 
bundan zerikmaslik shu davrdagi bolalarga xos xususiyatdir 
* Bogcha yoshdagi bolalar extiyoji va kizikishlari jadal ravishda ortib boradi. Bu 
avvalo keng doiraga chikish extiyoji, munosobatda bulish, uynash extiyojlarinig 
mavjudligidir. Bogcha yoshidagi bolalar nutkni bir muncha tula uzlashtirganlari va 
xaddan tashkari xarakatchanliklari tufayli ularda uzlariga yakin bulgan katta 
odamlar va tengdoshlari bilan munosobatda bulish extiyoji tugiladi. Ular tor 
doiradan kengrok doiradagi munosobatlarga intila boshladilar. Ular endi kuni-
kushnilarning bolalari bilan xam jamoa bulib uynaydilar. 
Xamma narsani bilib olishga bulgan extiyoj kuchayadi. Bogcha yoshidagi bola 
tabiatiga xos bulgan kuchli extiyojlardan yana bir uning xar narsani yangilik 
sifatida kurib bola uni xar tomonlama bilib olishga intilishidir.
Bogcha yoshdagi bolalar xayotida va ularning psixik jixatidan usishida 
kizikishning roli xam kattadir.Kizikish xuddi extiyoj kabi bolaning biror faoliyatga 

---

Aim.Uz 
undovchi omillardan biridir. Shuning uchun xam kizikishni bilish jarayoni bilan 
boglik bulgan murakkab psixik xodisa desa buladi.
Bolaning kamol topishida kizikishning axamiyati shundaki, bola kizikkan 
narsasini mumkin kadar chukurrok bilishiga intiladi va binobarin uzok vakt 
davomida kizikkan narsasi bilan shugullanishdan zerikmaydi. Bu esa uz navbatida 
bolaning dikkati xamda irodasi kabi muxim xislatlarni ustirishga va 
mustaxkamlashishga yordam beradi. 
Maktabgacha yoshdagi bolalarning yetakchi faoliyati bu uyindir. 
Bogcha yoshidagi bolalarning uyin faoliyatlari masalasi asrlar davomida juda kup 
olimlarning dikkatini uziga jalb kilib kelmokda. 
Bogcha yoshidagi bolalar uzlarining uyin faoliyatlarida ildam kadamlar bilan 
bilan olga karab borayotgan sermazmun xayotimizning xamma tomonlarini aks 
ettirishga intiladilar. 
Maolumki, bolaning yoshi ulgayib mustakil xarakat kilish imkoniyati oshgan 
sari uning atrofdagi narsa va xodisalar buyicha dunyoskarashi kengayib boradi. 
Bogcha yoshidagi bola atrofidagi narsalar dunyosini bilish jarayonida shu 
narsalar bilan bevosita amaliy munosobatga bulishiga intiladi. Bu urinda shu narsa 
xarakterliki bola bilishga tashnaligidan atrofdagi uzining xaddi sigadigan narsalari 
bilangina emas, balki kattalar uchun mansub bulgan uzining kuchi xam 
yetmayligan, xaddi sigmaydigan narsalar bilan xam amaliy munosobatda bulishga 
intiladi. Masalan: bola avtomashinani, tramvayni uzi xaydagisi, rostakam otga 
minib yurgisi,uchuvchi bulib samolyotda uchgisi va rostakam militsioner bulgisi 
keladi. Birok tabiiyki bola uzidagi bunday extiyojlarning birontasini xam xakikiy 
yul bilan kondira olmaydi. Bu urinda savol tugiladi. Bolalarning tobora ortib 
borayotgan turli extiejlari bilan ularning tor imkoniyatlari urtasidagi karama - 
karshilik kanday yul bilan xal kilinadi? Bu karama karshilik fakatgina birgina 
faoliyat orkali yaoni bolaning uyin faoliyati orkaligina xal kilinishi mumkin. Buni 
shu bilan izoxlab berish mumkinki, birinchidan, bolalarning uyin faoliyati 
kandaydir moddiy maxsulot ishlab chikarishga karatilgan faoliyat emas. Shuning 

---

Aim.Uz 
uchun bolalarni uyinga undovchi sabab(motiv) kelib chikadigan natija bilan emas 
balki shu uyin jarayonidagi turli xarakatlarning mazmuni bilan boglikdir. 
Ikkinchidan esa, bolalar uyin jarayonida uz ixtiyorlaridagi narsalarni, uzlarini 
kiziktirgan, 
ammo 
kattalargagina 
mansub 
bulgan 
narsalarga 
aylantirib 
xoxlaganlaricha erkin faoliyatda buladilar. Bolalarning uyin faoliyatlari ularning 
jismoniy va psixik jixatdan garmonik ravishda rivojlantirish uchun birdan bir 
vositadir. Uyin bolalar xaetida shunday kup kirrali faoliyatki, unda kattalarga 
mansub bulgan mexnat xam, turli narsalar xakida tafakkur kilish, xom xayol, dam 
olish va xushchakchaklik manbalari xam mujjasamlangandir, yaoni mana shu 
jarayonlarning barchasi uyin faoliyatida anik buladi. Shuni xam taokidlab utish 
kerakki uyin fakat tashki muxitdagi narsa xodisalarni bilish vositasigina emas, 
balki kudratli tarbiya vositasi xamdir. Ijodiy va syujetli uyinlarda bolalarning 
barcha psixik jarayonlari bilan birgalikda ularning individual xislatlari xam 
shakllanadi. Demak, bogchadagi taolim tarbiya ishlarining muvaffakiyati kup 
jixatdan bolalarning uyin faoliyatlarini maksadga muvofik tashkil kila borishga 
boglikdir.
Shunday kilib, uyin bolalar xayoli tomonidan yaratilgan narsa emas, aksincha 
bolalar xayolining uzi uyin jarayonida yuzaga kelib rivojlanadigan narsadir.
Shuni xam aytib utish kerakki, fan-texnika mislsiz rivojlangan bizning xozirgi 
zamonamizdagi yaratilanayotgan, xayratda koldiradigan narsalar bolalarga guyo 
bir muojizadek kurinadi. Natijada ular xam uzlarining turli uyinlari jarayonida 
uxshatma kilib (yaxni analogik tarzda) xar xil xayoliy narsalarni uylab 
chikaradilar(uchar ot, mashina odam, gapiradigan daraxt kabi). Bundan tashkari, 
bolarning turli xayoliy narsalarni uylab chikarishlari yana shuni bildiradiki, ular 
uzlarining xar turli uyin faoliyatlarida fakat atroflaridagi bor narsalarni emas, balki 
ayni chogda extiyojlari talab kilayotgan narsalarni xam aks ettiradilar. 
Bolalarning uyin faoliyatlarida xar xil xayoliy va afsonaviy obrazlarni 
yaratishlaridan shunday xulosa chikarish mumkin: odamning (shu jumladan 
bolalarning xam) tashki muxitdagi narsa va xodisalarni aks ettirish jarayonlari 

---

Aim.Uz 
passiv jarayon emas, balki faol xamda ijodiy yaratuvchan, uzgartiruvchan 
jarayondir. 
Bolalar uyin faoliyatlarining yana bir ajoyib xususiyati shundan iboratki, uyin 
jarayonida bolaning kiladigan xatti-xarakatlari va bajaradigan rollari kupincha 
umumiylik xarakteriga ega buladi. Buni shunday tushunish kerakki, bola uzining 
turli-tuman uyinlarida fakat uziga tanish bulgan yolgiz bir shofyorning, vrachning, 
militsionerning, tarbiyachining, uchuvchining xatti-xarakatlarigina emas, balki 
umuman shofyorlarning, vrachlarning, tarbiyachilarning xamda uchuvchilarning 
xatti-xarakatlarini aks ettiradi. Albatta , turmush tajribalari va faoliyatlari doirasi 
juda cheklangan kichik yoshdagi bolalar(baxzan kichik gruppa bolalari xam) 
uzlarining uyinlarida konkret odamlarni va ularning xarakatlarini aks ettiradilar. 
(Masalan, oyisini, adasini,akasini, tarbiyachisini va shu kabi). Urta, katta bogcha 
yoshidagi bolalarning uyinlarida esa bunday obrazlar umumiylik xarakteriga ega 
bula boshlaydi.
Bogcha yoshidagi bolalarning uyinlari atrofdagi narsa va xodisalarni bilish 
kuroli bulish bilan birga yuksak ijtimoiy axamiyatga xam ega. Boshkacharok kilib 
aytganda, uyin kudratli tarbiya kurolidir. Bolalarning uyinlari orkali ularda ijtimoiy 
foydali, yaxni yuksak insoniy xislatlarni tarbiyalash mumkin. Bundan tashkari, 
agarda biz bolalarning uyini faoliyatlarini tashkaridan kuzatsak, uyin jarayonida 
ularning barcha shaxsiy xislatlari(kimning nimaga kuprok kizikishi, kobiliyati, 
irodasi temperamenti) yakkol namoyon bulishini kuramiz. Shuning uchun 
bolalarning uyin faoliyatlari ularni individual ravishda urganish uchun juda kulay 
vositadir.Kichik 
maktabgacha 
yoshdagi 
bolalar 
odatda 
uzlari 
yolgiz 
uynaydilar.Predmetli va konstruktorli uyinlar orkali bu yoshdagi bolalr uzlarining 
idrok,xotira 
, 
tassavur 
,tafakkur 
xamda 
xarakat 
layokatlarini 
rivojlantiradilar.Syujetli rolli uyinlarda bolalar asosan uzlari xar kuni kurayotgan 
va kuzatayotgan kattalarning xatti –xarakatlarini aks ettiradilar.4-5 yoshli 
bolalrning uyini asta – sekinlik bilan kollektiv xarakterni ola boshlaydi. 

---

Aim.Uz 
Bolalarning individual xususiyatlarini xususan ularning kollektiv uyinlari 
orkali kuzatish kulaydir. Bu uyinlarda bolalar kattalarning fakat predmetlarga 
munosabatini emas, balki kuprok uzaro munosabatlarini aks ettiradilar. 
Shuningdek, kollektiv uyinda bolalar bir gruppa odamlarning murakkab xayotiy 
faoliyatlarini aks ettiradilar. Masalan, «poezd» uyini olaylik. Bunda mashinist, 
parovozga kumir yokuvchi, provodniklar, kontrollyor, kassir, stansiya xodimlari va 
yulovchilar buladi. Bolalarning mana shu kabi kollektiv uyinlari artistlarning 
faoliyatiga uxshaydi. Chunki kollektiv uyindagi xar bir bola uz rolini yaxshi ado 
etishga intilish bilan birga uyinning umumiy mazmunidan xam chetga chikib 
ketmaslikka tirishadi. Bu esa , xar bir boladan uzining butun kobiliyatini ishga 
solishni talab etadi. Maolum rollarga bulingan kollektiv uyin bolalardan katxiy 
koidalarga buysunishi va ayrim vazifalarni uxshatib bajarishni talab etadi. Shuning 
uchun bolalarning bunday kollektiv uyinlari psixologik jixatdan katta axamiyatga 
ega. Chunki bunday uyinlar bolalarda irodaviylik, muammolilik uyin koidalariga, 
tartib- intizomga buysunish va shu kabi ijobiy xislatlarni tarbiyalaydi va 
rivojlantiradi 
Katta bogcha yoshida syujetli-rolli uyinlar rivojlanadi,lekin enda bu uyinlar uz 
mazusining boyligi va xilma-xilligi bilan farklanadi.Bu uyinlar jarayonida bolalrda 
liderlik yuzaga kela boshlaydi,shuningdek tashkilotchilik kunikma va malakalari 
rivojlana boshlaydi. 
Bu maktabgacha yoshdagi bolalar shugullanadigan ijodiy faoliyatlar orasida 
tasviriy sanxatning xam axamiyati juda katta. Bolaning tasavvur etish xarakteriga 
kura uning atrof xayotni kanday idrok etishi, xotira, tasavvur va tafakkur 
xususiyatlariga baxo berish mumkin. Katta bogcha yoshidagi bolalar chizgan 
rasmlar ularning ichki kechinmalari ruxiy xolatlari, orzu, umid va extiyojlarini xam 
aks ettiradi.
yoshdagi bolalar rasm chizishga xam nixoyatda kizikadilar Rasm chizish bolalar 
uchun uyin faoliyatining uziga xos bir shakli bulib xisoblanadi. Bola avvalo 

---

Aim.Uz 
kurayotgan narsalarini, keyinchalik esa uzi biladigan,xotirasidagi va uzi uylab 
topgan narsalarni chizadi. 
Katta maktabgacha yoshdagi bolalar uchun musobaka juda katta axamiyatga ega 
bulib,aynan shunday uyinlarda muvafakkiyatga erishish shakllanadi va 
mustaxkamlanadi.Bu yoshdagi bolalar uchun eng yokimlm vakt- yutish va 
muvaffakiyat bulgan musobaka uyinlarining xam axamiyati juda katta.
Katta maktabgacha yeshdagi bolalar uchun musobakalar juda katta axamiyatga 
ega bulib, aynan shunday uyinlarda muvaffakiyatga erishish motivlari shakllanadi 
va mustaxkamlanadi. Bu yoshdagi bolalar uchun eng yokimli vakt-yutish va 
muvaffakiyat bulgan musobaka uyinlarining xam axamiyati juda katta. 
Katta bogcha yoshida konstruktorlik uyinlari asta-sekinlik bilan mexnat 
faoliyatiga aylanib boradi. Uyinda bola elementar mexnat kunikma va malakalarini 
egallay boshlaydi, predmetlarning xossalarini anglay boshlaydi, amaliy tafakkur 
rivojlana boradi.
3-7yoshli bolalar psixik rivojida badiiy-ijodiy faoliyat bulgan musikaning xam 
axamiyati xam juda katta. Musika orkali bolalar ashula aytishga, musika oxangiga 
mos ritmik xarakatlar kilishga urganadilar. 3-7 yosh davrida bolalar asosiy faoliyati 
kuyidagi ketma-ketlikda keladi:
- predmetlarni urganish, 
- individual predmetli uyinlar, kollektiv syujetli-rolli uyinlar, 
- individual va guruxiy ijod, 
- musobaka uyinlar, 
- mulokot uyinlar, 
- uy mexnati. 
Bogcha yoshidagi bolalarning uyin faoliyatlari xakida gapirar ekanmiz, albatta 
ularning uyinchogi masalasiga xam tuxtab utish kerak. 
Bolalarga uyinchoklarni berishda ularning yosh xususiyatlarini, tarkkiyot 
darajalarini va ayni paytda ularni kuprok nimalar kiziktirishini xisobga olish kerak. 

---

Aim.Uz 
Maolumki, 1-3 yosh bolalar xali tashki muxitni juda oz uzlashtirganlar. Ular 
xali xattoki narsalarning rangini, xajmini xam yaxshi ajrata olmaydilar. Shuning 
uchun ularga kugirchok bilan birga xar xil rangli kiykim, laxtak matolar xam 
berish kerak. Ayniksa. kiz bolalar uz kugirchoklarini xar xil rangli matolarga urab, 
rumol kilib uratib mashk kiladilar. Ugil bolalarga esa, xar xil rangli, bir-birining 
ichiga sigadigan kuticha uyinchoklarni berish foydalidir. 
Uyin faoliyati bolalarni insoniyatning ijtimoiy tajribasini egallashning faol 
shakli bulgan taxlim faoliyatiga tayyorlaydi. Odam birdaniga ijtimoiy tajribani 
uzlashtirishga kirisha olmaydi. Ijtimoiy tajribalarni faol egallash uchun odam 
avvalo yetarli darajada nutkni egallagan bulishi, maxlum malakalar, ukuvlar va 
elementar tushunchalarga ega bulishi kerak buladi. Bularga bola yukorida batafsil 
kursatib utganimizdek uyin faoliyati orkali erishadi. 
Bogcha yoshidagi bolalarda sezgi, idrok, dikkat, xotira, tasavvur, tafakkur, nutk, 
xayol, xissiyot va irodaning rivojlanishi jadal kechadi. Bola ranglarni xali bir-
biridan yaxshi fark kila olmaydi. Unga ranglarning farkini bilishga yordam 
kiladigan uyinchoklar berish lozim(bolalarning kugirchoklari uchun xar xil rangli 
kiykimlar berish, xar xil rangli xalkalar, kutichalar va shuning singar i narsalar 
juda yaxshi buladi). 
Bogcha yoshidagi bolalar turli narsalarni idrok kilishda ularning kuzga 
yaxshi tashlanib turuvchi belgilariga(rangi va shakliga) asoslansalar xam, lekin 
chukur taxlil kilmaydilar. 
Bogcha yoshidagi bolalar kattalarning yordami bilan suratlarni analitik 
ravishda idrok kilish kobiliyatiga ega buladilar. Buning uchun bolalar suratlarni 
idrok kilayotganlarida kattalar turli xil savollar bilan ularni taxlil kilishga 
urgatishlari lozim. Bunda asosan bolalar dikkatini:
1. suratning mazmunini(syujetini) tugri idrok kilishga, 
2. suratning umumiy kurinishida xar bir tasvirlangan narsalarning urnini tugri 
idrok kilishga, 

---

Aim.Uz 
3. tasvirlangan narsalar urtasidagi munosabatlarni tugri idrok kilishga karatish 
kerak. 
Dikkat xar kanday faoliyatimizning doimiy yuldoshidir. Shuning uchun 
dikkatning inson xayotidagi axamiyati xam benixoya kattadir. Bogcha 
yoshidagi bolalar dikkati asosan ixtiyorsiz buladi. Bogcha yoshidagi bolalarda 
ixtiyoriy dikkatning usib borishi uchun uyin juda katta axamiyatga ega. Uyin 
paytida bolalar dikkatlarini bir joyga tuplab, uz tashabbuslari bilan maxlum 
maksadlarini ilgari suradilar. 
Bu yoshdagi bolaning xotirasi yangi faoliyatlar va bolaning oldiga kuyilgan 
yangi talablar asosida takomillasha boradi. 
Bogcha yoshidagi bolalar uzlarining faoliyatlari uchun kandaydir 
axamiyatga ega bulgan, ularda kuchli taassurotlar koldirgan va ularni 
kiziktirgan narsalarni beixtiyor eslarida olib koladilar. 
Bogcha yoshidagi bolalar tafakkuri va uning usishi uziga xos xususiyatga 
ega. 
Tafakkur bolaning bogcha yoshidagi davrida juda tez rivojlana boshlaydi. 
Buning sababi, birinchidan, bogcha yoshidagi bolalarda turmush tajribasining 
nisbatan kupayishi, ikkinchidan, bu davrda bolalar nutkining yaxshi usgan bulishi, 
uchinchidan esa, bogcha yoshidagi bolalarning juda kup erkin mustakil xarakatlar 
kilish imkoniyatiga ega bulishlaridir. 
Bogcha yoshidagi bolalarda xar soxaga doir savollarning tugilishi ular 
tafakkurining faollashayotganidan darak beradi. Bola uz savoliga javob topa 
olmasa yoki kattalar uning savoliga axamiyat bermasalar, undagi kizikuvchanlik 
susaya boshlaydi. 
Odatda xar kanday tafakkur jarayoni biron narsadan taajjublanish, xayron 
kolish va natijada turli savollarning tugilishi tufayli paydo buladi. Juda kup ota-
onalar va ayrim tarbiyachilar xam bolalar ortikrok savol berib yuborsalar, «kup 
maxmadona bulma», «sen bunday gaplarni kaerdan urganding», deb jerkib 
tashlaydilar. Natijada bola uksinib, uz bilganicha tushunishga xarakat kiladi. 

---

Aim.Uz 
Ammo ayrim passiv va tortinchok bolalar xech bir savol bermaydilar. Bunday 
bolalarga turli mashgulotlar va sayoxatlarda kattalarning uzlari savol berishlari va 
shu bilan ularni faollashtirishlari lozim. 
Xar kanday tafakkur, odatda biron narsani takkoslash, analiz va sintez 
kilishdan boshlanadi. Shuning uchun biz ana shu takkoslash, analiz va sintez 
kilishni tafakkur jarayoni deb ataymiz. Sayoxatlarlar bolalardagi tafakkur 
jarayonini faollashtirish va rivojlantirishga yordam beradi. Bolalar tabiatga 
kilingan sayoxatlarda turli narsalarni bir-biri bilan takkoslaydilar va analiz xamda 
sintez kilib kurishga intiladilar. 
Bogcha yoshidagi bolalar nutki va uning usishi Agar 2 yashar bolaning suz zapasi 
taxminan 250 tadan 400 tagacha bulsa, 3 yashar bolaning suz zapasi 1000 tadan 
1200 tagacha va 7 yashar bolaning suz zapasi 4000 taga yetadi. Demak, bogcha 
yoshi davrida bolaning nutki xam mikdor , xam sifat jixatidan ancha 
takomillashadi. Bogcha yoshidagi bolalarning nutkini usishi oilaning madaniy 
saviyasiga boglik 
Kattalar bolalar nutkini ustirish bilan shugullanar ekanlar, bogcha yoshidagi 
bolalar baxzi xollarda uz nutk sifatlarini tula idrok eta olmasliklarini 
unutmasliklari kerak. Bundan tashkari, bolalarda murakkab nutk tovushlarini bir-
biridan fark kilish kobiliyati xam xali tula takomillashmagan buladi. Tili 
chuchuklikni tuzatishning eng birinchi shartlaridan biri bola bilan tula va tugri 
talaffuz etib, ravon til bilan gaplashishdir. 

---

Aim.Uz