Referati. Reja: 1 Xalq xo`jaligiga umumiy ta`rif

1. O’zbekiston Respublikasi fuqaroligidan chiqish oqibatida;  

2. O’zbekiston Respublikasi fuqaroligini yo’qotish oqibatida;  

3. O’zbekiston  Respublikasining  xalqaro  shartnomasida  nazarda  tutilgan asoslar

ga binoan;  

4. Ushbu qonunda ko’zda tutilgan boshqa asoslarga binoan.  

O’zbekiston  Respublikasi  fuqaroligini  to’xtatilishi  Qoraqalpog’iston  Respublikasi

fuqaroligining to’xtatilishi sabab bo’ladi.   

Fuqarolik  masalalariga  oid  arizalar  O’zbekiston  Respublikasi  Prizidenti  nomiga  

ariza  beruvchilarning  doimiy  istiqomat  joyidagi  ichki  ishlar  idoralari  orqali,  ch

et  elda doimiy  yashovchi  shaxslar  tomonidan  esa  O’zbekiston  Respublikasining 

 tegishli diplomatic vakolatxonalari yoki konsullik muassasalari orqali topshiriladi.  

Chet  davlat  fuqarosi  bo’lgan  shaxs  o’z  fuqaroligini  o’zgartirish  niyatida  mazkur

  

davlatning munosabatini ko’rsatuvchi hujjatni taqdim etishi shart.  

Shaxsning  O’zbekiston  Respublikasi  fuqaroligiga  mansubligi  to’g’risidagi  ariza  

uning doimiy istiqomat joyida ichki ishlar idorasiga, chet elda doimiy yashaydigan 

shaxs tomonidan  esa  O’zbekiston  Respublikasining  tegishli  diplomatik  vakolatx

onasi  yoki konsullik muassasasiga beriladi.  

O’zbekiston  Respublikasi  fuqaroligi  masalalariga  oid  arizalar  ariza  beruvchi  

shaxsan  murojaat  etgan  taqdirda  uning  doimiy  istiqomat  joyidagi  ichki  ishlar  i

doralari, chet elda doimiy yashovchi shaxslarga nisbatan esa O’zbekiston Respublik

asining tegishli diplomatiya vakolatlari yoki konsullik muassasalari tomonidan 

rasmiylashtiriladi.  

O’zbekiston  Respublikasida  yashab  turgan,  lekin  O’zbekiston  Respublikasining  

fuqaroligi  to’xtatilgan,  boshqa  davlat  fuqarosi  bo’lmagan  shaxslar  ichki  ishlar  i

dorasi tomonidan  fuqaroligi  bo’lmagan  shaxslarga  mo’ljallangan  istiqomat  guvo

hnomasi beriladi.  

---

O’zbekiston  Respublikasi  hududidagi  chet  el  fuqarolarining  va  fuqaroligi  

bo’lmagan  shaxslarning  huquq  va  erkinliklari  xalqaro  huquq  normalariga  

 muvofiq ta’minlanadi.  Ular  O’zbekiston  Respublikasining  Konstitutsiyasi,  qonun

lari  va  xalqaro shartnomalari bilan belgilangan burchlarni ado etadilar.  

3.    O’zbekiston  Respublikasi  Konstitutsiyasining  ikkinchi  bo’limida  duyodagi  

boshqa  ko’pchilik  davlatlarning  Konstitutsiyalari  qatori  inson  va  fuqarolarning 

 asosiy huquq va burchlari to’g’risidagi muhim qoidalar mustahkamlaydi.  

Konstitutsiyaviy huquqning o’ziga xos hususiyati shundaki, u fuqarolarning asosiy  

huquq, erkinlik va burchlarni mustahkamlaydi,qonun va qonunosti hujjatlarida esa

, ular asosida vujudga  keladigan  hosila huquq, erkinlik  va  burchlarni  belgilash  bi

lan  birga  ular mazmunini keng yoritish imkonini beradi.  

Konstitutsiyaviy  huquqda,  erkinlik  va  burchlarning  yuridik  xususiyatlari  unda  

mustahkamlangan har qanday qoida singari, ular oily yuridik kuchga va o’zgartiris

hning maxsus  tartibiga  ega  ekanligini,  shuningdek,  uning  asosida  ishlab  chiqila

digan  boshqa sohalar qonunchiligi uchun asosiy yo’nalishlarni belgilashini 

ta’kidlash joiz.  

Inson huquq va erkinliklari har bir shaxsga taalluqli bo’lib, fuqarolarning huquq va  

erkinliklari esa faqat o’sha davlat fuqaroligiga ega bo’lgan shaxslargagina 

tegishlidir.  

Fuqarolarning  huquq  va  erkinliklari  fuqaroligidan  qat’I  nazar,  har  bir  shaxsga  

tegishli bo’lgan inson huquq va erkinliklari bilan aralashtirib yubormaslik kerak.  

Ushbu  yondashuvga  doir  misol  sifatida  insonning  tabiiy  va  ajralmas  huquqlari  

belgilangan  va  hozirgacha  harakatda  bo’lgan  1789  yilgi  “Inson  va  fuqaro   

huquqlari fransuz Deklaratsiyasi” dan ko’chirma keltiramiz: “Barcha inson huquqla

rda erkin va teng bo’lib  tug’iladilar  va  shunday  bo’lib  qoladilar.  Ijtimoiy  tavofutl

ar  faqat  ko’pchilikning umumiy manfaatlarigagina asoslanishi mumkin.  

Har  qanday  davlat  ittifoqining  maqsadi  insinning  ajralmas  va  tabiiy  huquqlari

ni ta’minlashga  qaratiladi.  Erkinlik,  mulkka  egalik  qilish,  xavfsizlik  va  zulm-

qiynoqlarga solinishiga qarshilik ko’rsatish shular jumlasidandir.  

Boshqalarga  zarar  yetkazmaydigan  darajada  hamma  narsani  qilish  imkoniyati  

---

erkinlikni  tashkil  etadi.  Shunday  qilib,  har  bir  insonga  tabiiy  huquqlarining  a

malga oshirish chegarasi faqat jamiyatning boshqa a’zolarini ham huddi shunday  h

uquqlariningta’minlanishi  doirasi  bilan  chegaralanishi  mumkin.  Bu  cheklashlar  

faqat  qonun  bilan belgilanadi.  

Huquq  va  erkinliklar  o’rtasidagi  keskin  yuridik  farqni  ko’rsatish  ancha  mushk

ul ish.  Umumiy  huquqning  nazariyasidan  bizga  ma’lumki,  sub’ektiv  huquq  bu  s

haxs  yo’l qo’yishi  mumkin  bo’lgan  xulqi  chegarasining  o’lchovi.  Fikrimizcha,  bu

  ta’rif  erkinlik tushunchasiga ham mos keladi.  

Inson  va  fuqarolarning  huquq  va  erkinliklari  va  ikkinchi  tomondan,  ularning  

boshqa kishilar, davlat va jamiyat oldidagi burchlari orasidagi o’zaro aloqadorlikni 

imkor qilish  xato  bo’lar  edi.  Zero,  umumiy  huquq  nazariyasidan  bizga  ma’lumk

i,  burch  bu-

xulqning  zaruriy  me’yori  hisoblanadi.  Inson  muayan  qoidalarga  rioya  qilishi  k

erakki,  u o’zining  huquq  va  erkinliklaridan  foydalanganida,  boshqa  kishilarga  a

sossiz  ravishda ziyon yetkazmasligi va jamiyatning normal hayot kechirishiga 

to’sqinlik qilmasligi lozim.  

Konstitutsiyalar  hayotiylugini  ta’minlashning  zaruriy  sharti-o’z  mazmuni  va  

mohiyatini inson va fuqarolar huquq-erkinliklari bilan boyitilishida ifodalanadi.  

Yuridik  adabiyotlarda  inson  huquqlarining  ajralmas  ekanligi  ta’kidlanib,  uning  

mavjudligi  tegishli  burchlarni  bajarmaslikka  yoki  bajarishga  bog’liq  emas, 

  degan qarashlar  mavjud. Fuqarolarning  huquqlari  esa davlat  oldida qator burch

  va majburiyatlarni  bajarish  bilan  bog’liq,  deb  ko’rsatiladi.  Ammo  shuni  ta’kidl

ash  lozimki, shaxsning  armiyada  xizmat  qilganligini  ro’kach  qilib,  uni  saylov  h

uquqidan  mahrum qilish mumkin emas.   

Bundan  shunday  hulosaga  kelish  mumkin:  har  qanday  huquq  va  erkinliklarni  

amalgam  oshirishni  muayyan  burchni  bajarish  bilan  bog’lab  qo’yish  to’g’ri  em

as.  Shu bilan  bir  vaqtda,  inson  va  fuqarolarning  o’z  burchlarini  bajarishi  davla

t  va  jamiyatning normal  hayot  kechirishi  umumiy  omil  hisoblanadi  va  nihoyat,

  shuni  qayd  qilish  kerakki, Konstitutsiyaviy  burchlar  ikki  qirraliligi,  ya’ni  inson

larni  muayyan  burchlari  va fuqarolarning burchlari bilan ajralib turadi.  

Huquq  va  erkinliklarning  konstitutsiyaviy  ifodalanishining  ikki  usuli-pozitiv  va  

negative usullari mavjud:  

a) pozitiv usulda, konstitutsiya sub’ektning muayyan huquqqa egaligini belgilaydi  

---

yoki ta’kidlaydi;  

b)  negativ  usul  shunday  ifodalanadiki,  unga  ko’ra  har  qanday  sub’ektga  o’zga  

sub’ektning huquq yoki muayyan erkinligini buzish yoki cheklash ta’qiqlanadi.  

 Konstitutsiyaviy huquq, erkinlik va burchlar doirasining doimiy ravishda kengayib

borishi, ularni ma’lum guruhlarga ajratishni talab qiladi.  

Tasniflash  (klassifikatsiyalash)  turli  hil  maqsadlarda  va  asoslarda  o’tkazilishi  

mumkin.  Biroq  shuni  yodda  tutish  kerakki,  guruhlashtirish  shartli  ravishda  ke

chadi, chunki  ko’p  hollarda  biror  huquq  yoki  erkinlik  yohud  burch  bir  paytda  

ikki  yoki  undan ko’p  tasnifiy  guruhlarga  tegishli  bo’lishi  mumkin.  Ular  qiyida  t

aklif  etilayotgan tasniflashtirishda  o’zlarining  asosiy  mazmunlari  jihatidan  yaqi

n  bo’lgan  guruhlarga kiritiladi.  Masalan,  vijdon  erkinligi  shaxsiy  erkinliklar  tur

kumiga  kiradi,  ayrim mamlakatlarda esa u aniq ifodalangan siyosiy harakter 

tusini oladi.  

Tasniflashtirishning  yana  bir  ko’rinishi huquq, erkinlik  va burch  sub’ektlarining  

harakteri  bilan  bog’liq  asosda  amalgam  oshirishdir.  Bunda  huquq,  erkinlik  va  

burchlarning individual va jamoa turlariga ajratish mumkin.  

To’g’ri,  individual  huquq  ko’p  hollarda  jamoa  shaklida  ham  amalgam oshirilishi

mumkin.  Ammo  u  jamoa  huquqidan  farqli  ravishda,  odatda,  individual  tarzda  

amalgaoshirilishi  va  himoya  qilinishi  mumkin.  Jamoa  huquqini  esa  uning  mohi

yatiga  ko’ra individual tarzda amalgam oshirilish mumkin emas.   

Masalan, ish tashlash huquqi-jamoa huquqidir. Individual tarkibda ish tashlash-ish  

tashlash hisoblanmasdan, balki u ishga kelmaslik deb baholanishi mumkin.   

Ko’pincha hollarda huquq, erkinlik va burchlar o’z harakteriga ko’ra individualdir.  

Biroq bu holat konstitutsiyada doimo aniq va ravshan qilib belgilanmaydi.   

Bundan  tashqari  huquq,  erkinlik  va  burchlarni,  asosiy  va  qo’shimcha  turlarga  

ajratish  mumkin.  Masalan,  davlatni  boshqarishda  ishtirok  etish  asosiy  huquq  h

isoblansa, saylov huquqi undagi hosila huquq bo’lib, uning mazmunini ifodalash 

shakli hisoblanadi.  

Fikrimizcha,  huquq,  erkinlik  va  burchlarni  mazmuni  va  mohiyati  bo’yicha  

tasniflash alohida ahamiyat kasb etadi.  

---

Yuridik  adabiyotlarda  inson  huquqlarini  boshqa  mezonlar  asosida  ham  tasnifla

sh uchraydi.  

Mustaqil  O’zbekiston inson huquqlarini  hurmat  qilish  va himoya  qilish  borasida

butun  dunyoda  ish  boshlagan  va  ish  olib  borayotganbarcha kishilarni  vabarcha

davlatlarni juda e’zozlaydi. O’zbekiston Respublikasi dunyo hamjamiyatini teng hu

quqli a’zosi  sifatida  ma’rifatparvar  demokratik  adolatli  davlat  bo’lishga  harakat

  qiladi,  inson huquqlarini himoya qilishga va mustahkamlashga qat’I kafolat 

beradi.  

Inson  huquqlari  umumbashariy  va  milliy  davlat  va  huquq  tushunchalarini  o’zi

da mujassamlashtiradi.  O’zbekiston  o’zining  boy  va  ko’p  ming  yillik  ma’naviy-

huquqiy merosiga  asoslanib  inson  huquqlarining  umuminsoniy  qadriyatlari  ha

mda  e’tirof  etgan xalqaro huquq talablarini ta’minlash borasida muntazam ish 

olib bormoqda.