Registon maydoni

Registon maydoni yoki Registan – Oʻzbekistonda, Samarqandning Registon maydonida joylashgan 3 ta madrasadan (Ulugʻbek, Tillakori, Sherdor) tashkil topgan meʼmoriy majmua^[1].
Tarixi[tahrir | manbasini tahrirlash]
Dastlabki 1417–1420-yillarda Ulugʻbek madrasasi bunyod etilib, keyinchalik qarshisiga – maydonning sharqiy qismida Ulugʻbek xonaqosi (1424-yil), shimoliy qismiga Mirzoyi karvonsaroyi, janubiga Alika Koʻkaldosh juma masjidi (1430-yil) bunyod etilgan, yonida esa yogʻochdan xotamkori uslubida Masjidi Muqatta va Abusaid madrasasi qurilgan. 1420–1440-yillarida Registon hashamatli meʼmoriy ansamblga aylangan. XVII asrda Samarqand hokimi Yalangtoʻsh Bahodir vayrona holatdagi Ulugʻbek xonaqosi oʻrniga Sherdor madrasasini (1619–1635/36), Mirzoyi karvonsaroyi oʻrniga Tillakori masjidini (1646/47–1659/60) qurdirgan. Registon maydoni oʻzining rang-barang koshinkori bezaklari; naqshinkori peshtoqlari, ulkan gumbazlari bilan Markaziy Osiyo meʼmorchligining noyob yodgorligi hisoblanadi^[2].
Qadimiy Samarqand shahrining rasmiy markazi Registon maydoni boʻlib, bu yerda uchta madrasa qad koʻtargan: Ulugʻbek, Sherdor va Tillakori madrasalari. Registon – qadimiy ilm, taʼlim muassasalari joylashgan joy boʻlib, sharqdagi shahar qurilishi sanʼatining eng koʻzga koʻrinarli namunalaridan biri hisoblanadi. U haqda Temuriylar faxr bilan: „Kim bizning kuch-qudratimizga shubha qilsa, kelib biz qurgan binolarni koʻrsin“, deganlar. 2001-yilda bu uch madrasa UNESCOning butun dunyo yodgorliklari roʻyxatiga kiritilgan.
Registon maydoni- tarixda shaharning ilm-fan, siyosat va diniy markazi boʻlgan. „Registon“ soʻzi „qumloq joy“ degan maʼnoni anglatadi. Oʻrta asrlarda hamma katta shaharlarda markazlar „Registon“ deb atalar edi. Shu nomdagi maydonlar Buxoro, Shahrisabz va Toshkentda ham boʻlgan. Samarqanddagi maydon esa Markaziy Osiyodagi eng mahobatli va tahsinga sazovor maydonlardan biri edi. Bu maydonda bir necha ming yillik tarix mujassam. Amir Temur hukmronligi davrida Registon Samarqandning markaziga aylantirildi. Ulugʻbek davrida esa maydon bundan ham muhimroq ahamiyatga ega boʻldi. Zamonaviy Registon ansambli oʻzida Ulugʻbek, Sherdor va Tillakori madrasalarini mujassam etadi.
Registonning janubiy tomonida xalq orasida „Childuxtaron“ deb atalmish xonaqoh va maqbaralar joylashgan edi. Ularni Koʻchkunchixon qurdirgan edi va Tillakori madrasasiga qoʻsh qilib bunyod etilgan edi. U 1904-yilgi zilziladan soʻng xarobaga aylanib, 1910-yili butunlay buzilgan va oʻrni maydon boʻlib qolgan. 100 yil orasida oxirgi koʻrinishini olgan bu Registonni koʻrish ishtiyoqida butun dunyodan sayyohlar tashrif buyurishadi.



Dunyodagi eng buyuk maqbarani qurish uchun padishahda butun imperiya va unga qo'shni davlatlardan 22000 dan ortiq odam ishlagan. Masjidni mukammallikka etkazish uchun eng yaxshi ustalar imperatorning rejalariga binoan to'liq simmetriyani kuzatishgan. Dastlab, qabrni barpo etish rejalashtirilgan er uchastkasi Maharaja Jai ​​Singxga tegishli edi. Shoh Jahon unga bo'sh hudud evaziga Agra shahridagi saroyni berdi.
Birinchidan, tuproqni tayyorlash ishlari olib borildi. Gektaridan kattaroq hudud qazib olindi, kelajak binoning mustahkamligi uchun uning o'rniga tuproq almashtirildi. Poydevorlar qazilgan quduqlar edi, ular moloz tosh bilan to'ldirilgan edi. Qurilish paytida oq marmar ishlatilgan, uni nafaqat mamlakatning turli qismlaridan, balki hatto qo'shni davlatlardan ham olib o'tish kerak edi. Tashish bilan bog'liq muammoni hal qilish uchun maxsus aravalarni ixtiro qilish, ko'tarish rampasini loyihalash kerak edi.
Faqatgina qabr va unga platforma taxminan 12 yil davomida qurilgan, qolgan qolgan elementlar yana 10 yil davomida barpo etilgan. Yillar davomida quyidagi tuzilmalar paydo bo'ldi:

• 
  minoralar;
  
• 
  masjid;
  
• 
  javab;
  
• 
  Katta darvoza.
  

Aynan shuncha vaqt davom etganligi sababli ko'pincha Toj Mahal necha yil qurilganligi va qaysi yil tarixiy obidani qurish bo'yicha ishlar tugallangan payt deb hisoblangani to'g'risida nizolar kelib chiqadi. Qurilish 1632 yilda boshlangan va 1653 yilga qadar barcha ishlar tugatilgan, maqbaraning o'zi 1643 yilda allaqachon tayyor bo'lgan. Ammo bu ish qancha davom etgan bo'lsa ham, natijada Hindistonda balandligi 74 metr bo'lgan hayratlanarli ma'bad paydo bo'lib, u atrofni ta'sirchan hovuz va favvoralar bilan o'ralgan. ...