Regression va korrelyatsion tahlil ijtimoiy hodisalar orasidagi o‘zaro bog‘lanishlar va ularning turlari

REGRESSION VA KORRELYATSION TAHLIL


1. Ijtimoiy hodisalar orasidagi o‘zaro bog‘lanishlar
va ularning turlari


Jamiyat va tabiatda sodir bo‘ladigan barcha hodisa va ja­ra­yon­lar bir-biri bilan uzviy bog‘langan. Biri ikkinchisiga, ikkin­chi­si bi­rin­chisiga bog‘liq, bir-biridan ta’sirlanadi, biri ikkinchisiga ta’sir qi­­­ladi. Birining o‘zgarishi ikkinchisining o‘zgarishiga olib keladi. Bun­­­­day o‘zgarishlar sodir bo‘lishi ijtimoiy hodisalar orasida mu­ayyan aloqalar borligini bildiradi. Mazkur aloqalar bevosita va bil­­­vosita bog‘liqlikda sodir bo‘ladi. Masalan, sanoat va qish­loq xo‘­jalik korxonalari orasidagi bog‘liqlikni misol qilib ko‘rsa­tish mum­kin. Qishloq xo‘jalik korxonalarining taraqqiyoti albatta sa­noat kor­xonalarining taraqqiyotiga sababchi bo‘ladi. Masalan, paxta ish­lab chiqarish miqdori oshgan sayin sanoat ishlab chi­qarishi ham rivojlanib boradi. Yoki boshqa misol. Qishloq xo‘­ja­lik korxo­na­la­ridagi mehnat unumdorligining o‘sishi mahsulot ish­lab chiqa­rish­ning ko‘payishiga hamda ishlab chiqarish xarajatlari daraja­si­ning kamayishiga olib keladi. Mehnat unumdorligi bilan ishlab chi­qa­rish hajmi orasida bevosita, mehnat unumdorligi bilan xa­ra­jatlar darajasi orasida bilvosita bog‘liqlik mavjud.
Hodisalar orasidagi bog‘liqlik cheksizdir. Shuning uchun ij­timoiy hodislarni o‘rganishda ularning belgilari orasidagi bog‘­la­nishni aniqlash va statistik tahlil etish muhim ahamiyatga ega
Hodisalar orasidagi bog‘lanish va bog‘liqliklar quyidagi ikki ko‘­rinishda bo‘ladi:
1. Funksional bog‘lanish.
2. Êorrelatsion bog‘lanish.
Funksional bog‘lanish deganda bir belgining qiymatiga har do­im bir yoki bir necha belgilar qiymatlarining mos kelishligi tushu­niladi. Boshqacha aytganda, funksional bog‘lanish deb bir nati­ja­viy belgining qiymatiga har doim omilli belgilar qiymatining mos kelishlik jarayoni tushuniladi.
1-misol. Uchburchakning yuzi (S) uning asosi (a) bilan ba­land­ligi (h) ga bog‘liq bo‘lib, bu bog‘lanishni quyidagicha ifo­da­lash mumkin:

2-misol. Qorako‘l qo‘ylaridan qirqib olingan jami jun miq­do­ri (q) qo‘ylar soni (S) bilan jun mahsuldorligi (R) darajasiga bog‘­liq. U bog‘lanishni quyidagicha ifodalash mumkin:

Bunda natijaviy belgi (q) qiymati omilli belgilar (S, R) qiy­mat­larining ko‘paytmasiga teng. Shuning uchun ham, ushbu bog‘­la­nish funksional bog‘lanishga misol bo‘ladi va uni ta’riflaydi. Ma­salan, qo‘ylardan qirqib olingan jami jun hisobot yilida 3000 kg ni, qo‘ylar soni 2000 boshni, har bir qo‘ydan olingan o‘rtacha jun (o‘rtacha jun mahsuldorligi) 1,5 kg ni tashkil qilgan.

q = 3000 kg

S = 2000 bosh
R = 1,5kg.

Ushbu bog‘lanishni quyidagicha ifodalash mumkin: