Reja: 1 Sof ko‘makchilar

Chiqish kelishigidagi so‘z bilan qo‘llanadigan ko‘makchilar: ilgari, burun, avval, keyin, bari, buyon, boshqa, tashqari, boshlab, tortib, bo‘lak, o‘zga kabilar.
So‘ng ko‘makchisi ish-harakatning tugallanishini bildiradi: ishdan so‘ng, darsdan so‘ng kabi. Bu ko‘makchi chiqish kelishigidagi u, bu, shu olmoshlari bilan birga kelganda biror ish-harakatdan keyin ikkinchisi sodir bo‘lganini anglatadi: Shundan so‘ng Gulnor har minut sayin kulaverdi. (O.)
Keyin ko‘makchisi so‘ng ko‘makchisining sinonimi hisoblanadi. Keyin ko‘makchisi so‘ng ko‘makchisidan farqli ravishda sabab, ta’kid bildirishi ham mumkin. Masalan: Yurtning og‘zi kattasi bo‘lgandan keyin har nima qilish qo‘lidan keladi. (A.Q.)
Boshqa, tashqari, bo‘lak, o‘zga ko‘makchilari mustasnolik ma’nosini ifodalaydi: Kampir anhorga tikildi, nishab oqayotgan suvda o‘zining aksidan boshqa(tashqari,bo‘lak) hech narsa ko‘rinmadi. (I.R.) Sendan o‘zga jonon ko‘rinmas ko‘zga. (Muqimiy.)
Beri, buyon ko‘makchilari ko‘pincha harakatning boshlanish vaqti bilan bog‘liq bo‘lgan payt oralig‘i ma’nosini ifodalaydi: Undan bir oydan beri (buyon) darak yo‘q.
Shuningdek, nari (nariga) ko‘makchisi ish-harakatning chegarasi yoki darajasini, burun, ilgari ko‘makchilari ish-harakatning o‘tgan zamonda sodir bo‘lganligini, boshlab, tortib ko‘makchilari esa ish-harakatning sodir bo‘lishidagi boshlang‘ich vaqt, o‘rini, manbai ma’nolarini ifodalash uchun xizmat qiladi.
Ko‘makchi otlar o‘zining leksik ma’nolarini saqlagan mustaqil so‘z bo‘lishiga qaramay, ularning ma’nolari ko‘pincha metaforik usulda ko‘chgan holda yordamchi so‘zlar kabi munosabatlarni bildirib keladi. Xususan, ost, ust,old, orqa, yon, ich, ora, bosh, o‘rta so‘zlari ko‘makchi otlardir. Ko‘makchi otlar, asosan, belgisiz qaratqich kelishigidagi so‘z-dan keyin kelib, mazkur so‘zlarni o‘zi o‘rin-payt va chiqish kelishigi hamda egalik qo‘shimchalarini qabul qilgan holda fe’lga bog‘lash uchun xizmat qiladi: yer ostidan qaramoq, bir hafta ichida uchrashmoq kabi. Ko‘makchi ot vazifasida keluvchi bu so‘zlar belgili qaratqich kelishigi-dagi ot bilan birikkanda, o‘z mustaqil lug‘aviy ma’nosini saqlaydi. Masalan uyning ichida, binoning yonida, poydevorning ostidan kabi.

ADABIYOTLAR

1. 
   М.Мирзаев, С.Усмонов, И.Расулов Узбек тили. Т., «Укитувчи» 1978.
   
2. 
   Ш. Шоабдурахмонов, М.Аскарова, А.Хожиев, И.Расулов, , Х.Дониёров Хозирги њзбек адабий тили. Т., «Укитувчи» 1980.
   
3. 
   М.Ирскулов Тилшуносликка кириш. Т., «Укитувчи» 1992.
   
4. 
   А.Баскаков, А. Содиков, А.Абдуазизов Умумий тилшунослик. Т., «Укитувчи» 1981.
   
5. 
   Х.Неъматов, О.Бозоров Тил ва нутк. Т., «Укитувчи» 1993.
   
6. 
   У.Турсунов, Ж.Мухторов, Ш.Рахматуллаев Хозирги њзбек адабий тили.. 1-кисм. Т., «Укитувчи» 1979.
   

7. N. Turniyozov A.Rahimov O‘zbek tili (ma’ruzalar matni)

8. 
   www.ziyonet.uz