Reja: Agrar korxonalarining olinadigan daromadlari

Yarati/gan yalpi daromadni ikkita usul bilan hisob-kitob qilish
mumkin:
1) Yalpi mahsulotning qiymatidan ishlab chiqarish vositalarining
tayyor mahsulotga o'tkazgan qiymatini, ya'ni moddiy уа рнl
xarajatIarini chegirish bilan;
2) mehnat haqi уа sofdaromadni qo'shish уо'Н Ыlan.
Sotilgan yalpi daromad tovar уа x.izmatlami sotishdan olingan риl
kirirn1aridan mehnat yositalari уа mehnat predrnetlari tayyor mahsulotga
o'tkazgan qiymatni, ya'ni sarflangan moddiy va риl xarajatami ayirish
Ыlan aniqlanadi.
Yaratilgan sof daromad yalpi daromaddan mehnat haqini ayirish
bi1an aniqlanadi.
Umurniqtisodiyot nuqtayi nazaridan hisoblangan daromadlar ko'rsatkichlari,
qoidaga ko'ra, makroiqtisodiyot sohasida (masalan, yalpi
mil1iy mahsulotning hajmini aniqlashda), moliya nuqtayi nazaridan -
makroiqtisodiyotc\a ham, mikroiqtisodiyotda ham (davlatning soliq
siyosatini, moliyaviy menejmentda korxonaning hisob va moliya
siyosatini ishlab chiqish uchun), buxgalteriya qoidalari bo'yicha
hisobIangan oddiy va boshqa faoliyat turlaridan olingan daromadlar еза
- kreditorlar, то! yetkazib beruvchilar Ьатdз korxonaning iqtisodiy
хizmзН tomonidan operativ hisob - moliya ishlarida inobatga olinadi.
180
Qishloq xo'jalik korxonalarining asosiy faoliyati bilan bir qatorda,
uning boshqa jao/iyat turlaridan lushumlair Ьаш korxonaning wnwniу
daromadiga qo'shiladi.
Lekin, daromad korxona faoliyatining yakuniy natiJaV1Y
ko'rsatkichi hisoblanmaydi, сЬunki uning bir qismi xo'jalik yurituvchi
subyekt nuqtayi nazaridan xarajat hisoblanadi. Masalan, asosiy
faoliyatdan olingan daromad umumiqtisodiyot nuqtayi nazaridan
korxona ishchilari уа boshqaruv xodimlarining ish haqini o'z ichiga оliЬ,
xo'jalik yurituvchi subyekt исЬun xarajat hisobIanadi. Shuning uchun
тоliуа nuqtayi nazaridan tl daromad tarkibiga qo'shilmaydi. Ayni
yaqtda asosiy faoliyatdan olingan daromad moliya nuqtayi nazaridan sof
daromadning ауriш elementlarini o'z ichiga olib, ular hozirgi yaqtda
korxona xarajatlari qatoriga kiritiladi: ijtimoiy sug'w1a Уа yer solig'i Уа
Ь. Buxgalteriya hisobi nuqtayi nazaridan asosiy faoliyatdan olingan
daromad - Ьи mahsulot, toyar, ish Уа xizrnatlar sotishdan olingan ЬзrсЬа
риl kirimlari Ьо'IiЬ, ishlab chiqarishga jalb qilingan barcha omillaming
уа qisman mahsulot tannarx.iga soliq to'loylari ko'rinishida qo'shilgan
sof daromad qismini qoplash manbai Ьо' lib hisoblanadi. Shu munosabat
bilan korxonalar asosiy faoliyatdan уа faoliyatning boshqa turlaridan
olinadigan natijayiy daromadni aniqlashga шаjЬurdirlar.
Нзr bir xo'jalik yurituychj stlbyektning faoliyat natijasini aniqlash
uchun риl shaklida olingan tushumlarni ЬзrсЬа ish turlari уою bir
toifadagi operatsiyalar guruhi bo'yicha xarajatlar bilan taqqoslanadi.
Xo'jalik yurituychi subyekt faoliyatining шоliуаiу natijasi - Ьи
korxonaning xususiy kapitali ko'payishiga, mulkdorlar, ishchilar уа
daylatning daromadlarini ko'paytirishga olib keladigan foydaga yoki
zarardan iborat, erishilgan уою yo'qotilgan faoliyat natijasidir. Naf
ko'rilganligi уою yo'qotilganligiga qarab faoliyat natijasi ijobiy уою
salbiy уа Ьзr xil shak11arga ega bo'lishi murnkin: foyda уою zarar, ijobiy
уою salbiy sofpul oqimi уа Ь.
Qishloq xo'jalik korxonalari faoliyatining umumiy moliyayiy
natijasi foyda уою zarar shak1ida ifodalanadi. Foyda urnurnlashtiruychi
sintetik ko'rsatkich sifatida ko'p sonli omillar ta'siri ostida shak1lanadi.
Tashqi оmШзr (yuridik shaxslarni soliqqa tortish, mamlakatda moliya
bozorining faoliyat ko'rsatishi Уа Ь.) hamda ichki omillar (mehnat
unumdorligining darajasi, kapitalning aylanish tezligi, ishlab chiqarish
tuzilmasi Уа ishlab chiqarilgan mahsulotlaming turlari, korxonaning
amortizatsiya hisob1ash Уа ishlab chiqarish za.xiralarini baholash kabi
usullarni qo'llash bo'yicha hisob Ьаmdз moliya siyosati).
181
Moliyaviy hisobotda aks ettirilgan, faoliyatning итuпriу moliya\'iy
natijasini chiqarish tartibi xilma-xil bo'lishi тumkin. Ko'pchilik
Yevropa mamlakatlarida umumiy moliyaviy natija (foyda уою zarar)
xo'jalik уа moliyaviy faoliyat Ьатш favqulodda vaziyat natijalari kabi
oraliq ko'rsatkich1ar asosida shakllanadi.