Режа: Айланма маблағлар тушунчаси, иқтисодий табиати ва уларнинг корхона

2. Айланма маблағларнинг тузилмаси ва ҳаракати ҳамда уларнинг корхона 
иқтисодиётига таъсири 
Айланма ишлаб чиқариш фондлари корхона айланма маблағларининг асосий ва 
салмоқли қисми сифатида ўз таркибига қуйидагиларни қамраб олади: 
* ишлаб чиқариш заҳиралари – бу ишлаб чиқариш жараёнида ишлаб чиқаришга 
киритиш учун тайёрланган ҳамда хом ашё, асосий ва ёрдамчи материаллар, ёқилғи, харид 
қилинувчи ярим тайёр маҳсулотлар, бутловчи қисмлар, қадоқлаш ва ўров материаллари, 
асосий фондларни таъмирлаш учун эҳтиёт қисмлар, ёқилғи-мойлаш материалларидан 
ташкил топувчи меҳнат предметлари; 
* тугалланмаган ишлаб чиқариш ва корхонада тайёрланган ярим тайёр маҳсулотлар – 
бу, ишлаб чиқариш жараёнида фойдаланишга топширилган ҳамда ишлов бериш ва йиғув 
жараёнида бўлган, лекин ишлаб чиқариш жараёни тўлиқ тугалланмаган ҳамда ушбу 
корхонада кейинчалик ишлов берилиши лозим бўлган меҳнат предметлари; 
* келгуси давр харажатлари - айни пайтда ишлаб чиқарилаётган, лекин келажакдаги 
маҳсулотларга мансуб бўлган янги турдаги маҳсулотларни тайёрлаш ва ўзлаштириш 
харажатлари (масалан, асбоб-ускуналарни қайта режалаштириш, маҳсулотларнинг янги 
турларини тайёрлаш ва лойиҳалаштиришга сарфланувчи харажатлар ва бошқалар). 
Иқтисодиётнинг турли тармоқларидаги корхоналарнинг айланма маблағлари ишлаб 
чиқаришнинг технологик ташкил этиш хусусиятларига кўра, бир-биридан фарқ қилади. Бу 
хусусиятларнинг характери ишлаб чиқарилаётган маҳсулот тури ва мураккаблиги, 
ихтсисослаштириш даражаси, маҳсулотни реализация қилиш шароитлари ва шу кабилар 
билан изоҳланади. Айланма маблағлар тузилмасининг тармоқлар бўйича фарқланишини 
қуйидаги жадвал орқали билиб олиш мумкин (2-жадвал). 
2-жадвал 
Айланма маблағларнинг тармоқлар бўйича тақсимланиши 
Айланма фондларнинг гуруҳ 
ва элементлари 
Бутун 
саноат 
Қора 
металлургия 
Машина-
созлик 
Энерге-
тика 
Енгил 
саноат 
Озиқ-овқат 
саноати 
1. 
Ишлаб 
чиқариш 
заҳиралари - жами 
70,2 
65,0 
55,3 
98,3 
90,0 
78,8 
Жумладан: 
хом 
ашё 
ва 
асосий 
материаллар, ярим тайёр 
маҳсулотлар 
46,2 
23,8 
37,5 
- 
76,7 
52,2 
Ёрдамчи материаллар 
6,6 
11,0 
2,3 
24,1 
5,7 
6,1 
Ёқилғи 
1,7 
2,0 
0,7 
37,4 
0,5 
1,6 
Таъмирлаш учун эҳтиёт 
қисмлар 
3,9 
11,0 
2,0 
23,0 
1,7 
2,0 
Қадоқлаш 
ва 
ўров 
материаллари 
3,0 
0,5 
0,6 
0,3 
1,2 
11,3 
Инструментлар, 
хўжалик 
асбоблари 
ва 
қиммат 
бўлмаган, тез эскирувчи 
бошқа предметлар 
9,8 
16,7 
12,2 
19,5 
3,2 
5,6 
2. Тугалланмаган ишлаб 
чиқариш 
ва 
корхонада 
тайёрланган ярим тайёр 
маҳсулотлар 
24,0 
18,3 
42,2 
0,5 
9,8 
19,5 
3. Келгуси давр харажатлари 
ва 
бошқа 
меҳнат 
предметлари 
5,8 
16,7 
2,5 
1,2 
0,2 
1,7 

---

Жами 
айланма 
ишлаб 
чиқариш фондлари 
100,0 
100,0 
100,0 
100,0 
100,0 
100,0