Reja: Asosiy vositalar auditini tashkil etish va o'tkazish ketmaketligi
Download 270,5 Kb. Pdf ko'rish
|
- Bu sahifa navigatsiya:
- Document Outline
|
Asosiy vositalar auditi QALANDAROV FERUZBEK HBA 83 Reja: 1. Asosiy vositalar auditini tashkil etish va o'tkazish ketmaketligi. 2. Asosiy vositalar auditining ma’lumot manbalari. 3. Asosiy vositalaming mavjudligi va saqlanishini tekshirish. Asosiy vositalar auditini tashkil etish va o'tkazish ketmaketligi Asosiy vositalar auditini tashkil etish va o'tkazish ketmaketligi. Asosiy vositalarni auditorlik tekshiruvidan o‘tkazish mijozsubyekt faoliyati um um iy auditining bir qismi hisoblanadi. Uning maqsadi moliyaviy hisobot asosiy vositalar harakati bilan bog‘liq ko‘rsatkichlam ing ishonchliligi to ‘g‘risida tikr shakllantirish va subyektda asosiy vositalar bilan bog'liq m uom alalam i hisobga olish ham da soliqqa tortish uslubiyotini tashkil etishning 0‘zbekiston Respublikasida am al qilayotgan m e'yoriy hujjatlarga muvofiqligini aniqlashdan iborat. Asosiy vositalar auditi auditorlik tekshiruvining muhim obyektlaridan biri bo‘lib. undagi o‘rganiladigan masalalar keng qamrovli va ularning barchasini quyidagicha umum lashtirish mumkin: - asosiy vositalar mavjudligi va saqlanish holati ustidan nazorat o ‘m atishni ta’minlash (obyektlam i asosiy vositalar qatoriga kiritishning to ‘g‘riligi); - asosiy vositalaming to ‘g‘ri turkum lanishi; - asosiy vositalar analitik hisobi va asosiy vositalar uchun moddiy javobgarlikni tashkil etish (analitik va sintetik hisob ham da hisobot m a’lum otlarining mosligi); - asosiy vositalar kirimi va chiqimiga doir m uom alalam i dastlabki hutiatlashtirish ham da hisobda aks ettirish; - asosiy vositalar kirimi va chiqimiga doir m uom alalam i sintetik hisob registrlarida aks ettirish; - asosiy vositalar kirimi va chiqimiga doir m uom alalam isoliqqa tortish; 26 - asosiy vositalarga amortizatsiya hisoblash va hisobda aks ettirish; - am ortizatsiya hisoblash usullarini qo'llashning qonuniyligi va to ‘g‘riligi; - jadallashtirilgan am ortizatsiya usulini qo‘llashning qonuniyligi; - am ortizatsiya ajratmalari hisob-kitoblarining to ‘g‘riligi; - am ortizatsiya ajratmalarini hisobda aks ettirishning to ‘g‘- riligi; - asosiy vositalarni ta’mirlash, tiki ash, zamonaviylashtirish va qayta jihozlashni hisobda aks ettirish; - ta’mirlash usullari; - ta ’mirlash xarajatlarini tannarxga olib borishning to ‘g‘riligi; - asosiy vositalarni qayta jihozlash va zamonaviylashtirishga doir m uom alalam i hisobga olish; - asosiy vositalar sintetik va analitik hisobining subyekt buxgalteriyasidagi holatini baholash; - belgilangan qoidalarga muvofiq subyektning o‘ziga qarashli, joriy tartibda ijaraga olingan va moliyaviy lizing asosida olingan asosiy vositalarni saqlash joylarida moddiy javobgar shaxslarga biriktirilganligini baholash; - subyektning o ‘ziga qarashli va moliyaviy lizing asosida olingan asosiy vositalar bo‘yicha yillik eskirish hisoblanishining to‘g‘riligini tekshirish. Chunki, bu m a’lum otlar reahzatsiya qihnadigan m ahsulot (ish, xizmat) lar tannarxining (2010, 2310, 2510, 2710 schyotlar debeti) shakllanishi bilan bog‘liq bo‘lib, oqibatda subyektning moliyaviy natijalari (balans foydasi yoki zarari) ga va budjetga to ‘lanadigan foyda (darom ad) solig’ining miqdoriga ta ’sir etadi; - asosiy vositalam ing sotib olinishi va hisobdan chiqarilishi ham da ulam i yuridik va jismoniy shaxslardan ijaraga ohsh bilan bog‘liq m uom alalar bo‘yicha soliq qonunchiligiga rioya qilinishini tekshirish; - asosiy vositalarni xojalik va pudrat usullarida (kapital yoki joriy) ta ’mirlash xarajatlarini hisobga olishning subyektda amal qilinayotgan tartibini , subyektda bir yilga qabul qilingan hisob yuritush siyosatidan kelib chiqqan holda baholash va tekshirish; 27 - subyektda asosiy vositalardan foydalanishni vaqt oralig‘i bo‘yicha subyektning ishlab chiqarish xususiyatlari hisobga olingan holda tashkil qilish (agap auditor bilan tuzilgan shartnom ada kelishilgan bo‘lsa); - asosiy vositalarni baholash va qayta baholash natijalarini tekshirish. A uditor ushbu asosiy masalalamni o‘rganib, ularga auditorlik hisobotining tashkiliy qismida baho berishi va yokl qo‘yilgan xatolar ham da hisobning belgilangan qoidalaridan chetga chiqish hollarini bartaraf qilish bo'yicha taklillar berishi lozim. Auditor asosiy vositalar auditini boshlashdan oldin. birinchi navbatda, quyidagilarni aniqlashi zarur: - subyektning hisobot davridagi hisob siyosati va uning o‘tgan hisobot davridagiga nisbatan o'zgarishi bilan tanishish; - asosiy vositalaming inventarizatsiya natijalari bilan tan ishish; - asosiy vositalarni qayta baholash m ateriallari va ularning hisobda aks ettirilishi bilan tanishish. Bunda auditor 0‘zbekiston Respublikasi moliya vazirligi, Iqtisodiyot vazirligi. 0 ‘zbekiston Respublikasi Davlat mulk qo‘mitasining tegishli m e’yoriy huijatlariga muvofiq subyekt balansida turadigan va qayta baholangan asosiy vositalar tiklanish qiymati bo‘yicha aks ettirilishini nazarda tutishi lozim. Subyektda asosiy vositalarni hisobdan chiqarish bo'yicha doimiy komissiya tashkil etilishi: asosiy vositalarni foydalaiish joylarida saqlash uchun javobgar shaxslar haqida buyruq (farmoyish) niiig mavjudligini tekshirish, shunindek, ular bilan shaxsan to ‘la moddiy javobgarlik to kg‘risida shartnom alar tuzilganligini aniqlash. shuningdek , asosiy vositalar hisob ini yuritish qoidalari bayon qilingan amaldagi m e’yoriy hujjatlar va asosiy vositalar hisobiga doir yagona shakldagi (unilikatsiyalangan) idoralararo dastlabki hujjatlaming shakllari bilan subyekt buxgalteriyasi qay darajada ta’minlanganligini aniqlash lozim. Shu tarzda olingan m a’lum otlar auditorga m azkur subyektda asosiy vositalar hisobining tashkil etilishi haqida um um iy tasavvurga ega bo’lish im konini va tekshiruvda maxsus e'tibor berish lozim bo‘lgan m asalalami aniqlashga yordam beradi. Asosiy vositalar auditining ma’lumot manbalari Asosiy vositalar auditining ma’lumot manbalari. Asosiy vositalarni auditorlik tekshiruvdan o ‘tkazishda foydalaniladigan m anbalar buxgalteriya hisobining subyektda qabul qilingan tashkiliy shakliga ham bog‘liq. Bular: jurnal-orderlar, 29 vedomostlar, kartochkalar, kom pyuter dasturlari va h.k lardir. Lekin shuni unutm aslik kerakki, hisobniiig har qanday shakli sharoitida ham asosiy vositalam ing harakatiga oid m uom alalar (kirimi, chiqimi, xojalik ichidagi siljishi, ta'm irlanishi) m e’yoriy va dastlabki huijat shakllari bilan rasmiylashtirilishi lozim. Asosiy vositalar auditining ma'lum ot manbalari quyidagi jadvalda keltirilgan. A uditor ushbu m e’yoriy hujjatlar, hisob registrlari va dastlabki hujjatlarda asosiy vositalar harakatini rasmiylashtirish uchun javobgar shaxslar imzolarining mavjudligi va haqqoniyligiga e ’tibor qaratib, barcha rekvizitlaming to ‘g‘ri to ‘lg‘azilganligini aniqlaydi. Shuningdek, subyektning hisob siyosati to ‘g‘risidagi buypuqda bayon qilingan - asosiy vositalarni hisobga olish uslubiyoti bilan tanishib chiqishi lozim. Bunda xususan quyidagilarni aniqlash zarur: - obyektlam i asosiy vositalar va aylanm a mablag‘lar qatoriga olib borish uchun ular qiym atining belgilangan chegaralari; - qiym atidan qat’iy nazar asosiy vositalar qatoriga olib boriladigan obyektlar ro‘yxati; - asosiy vositalar b o ‘yicha am ortizatsiya hisoblash usullari; - asosiy vositalarni ta ’mirlash uchun qilingan xarajatlam i aks ettirish tartibi; - hisobot yilining 1-yanvar holatiga asosiy vositalarni qayta baholash ko‘zda tutilganligi; - asosiy vositalarni inventarizatsiya qilish muddatlari; - asosiy vositalar mavjudligi va harakatiga doir m uom alalarni hisobga olish uchun ishchi schyotlar rejasida belgilangan schyotlar ro'yxati. Asosiy vositalar mavjudligi va harakatiga doir m uom alalam i hisobga olishda qodlaniladigan va tekshimvda auditor tom onidan jalb qilinadigan, sintetik va analitik hisob registrlari buxgalteriya hisobining subyektda qo‘llanilayotgan shakliga bog‘liq. 33 Ularga 0100-«Asosiy vositalarni hisobga oluvchi schyotlar», 0200 — «Asosiy vositalam ing eskirishini hisobga oluvchi schyotlar», 0300 — «Uzoq m uddatli ijara shartnom asi bo‘yicha olingan asosiy vositalarni hisobga oluvchi schyotlar» schyotlari bo‘yicha sintetik hisob registrlari, sintetik va analitik hisob bo‘yicha oborot va qoldiq vedom ostlari kiradi. Asosiy vositalar harakatiga doir m uom alalar , odatda, dastlabki hujjatlam ing yagona shakllari bilan, ayrim hollarda esa subyektda ishlab chiqilgan va hisob siyosati to ‘g‘risidagi buyruq bilan tasdiqlangan dastlabki hujjatlar bilan rasmiylashtiriladi. Auditor tekshiruv mobaynida moliyaviy hisobotning quyidagi shakllaridan foydalanadi: - buxgalteriya balansi (1-shakl); - moliyaviy natijalar to‘g‘risidagi hisobot (2-shakl); - asosiy vositalar to ‘g‘risidagi hisobot (Z-shakl); - pul oqimlari to ^ risid a g i hisobot (4-shakl); - xususiy kapital to ‘g‘risidagi hisobot (5-shakl); - izohlar, hisob-kitoblar, tushuntirishlar. Buxgalteriya balansi (1-shakl) da subyektga mulkiy huquq asosida, tezkor boshqaruv va xojalik yuritish uchun taalluqli bo‘lgan asosiy vositalar, uzoq m uddatli aktivlar bo‘limidagi asosiy vositalar moddasida boshlang‘ich qiymati, eskirish va qoldiq qiymatlari bo ‘yicha batafsil beriladi. Asosiy vositalaming mavjudligi va saqlanishini tekshirish Asosiy vositalaming mavjudligi va saqlanishini tekshirish. Asosiy vositalam ing mavjudligi va saqlanishini auditorlik tekshim vidan o ‘tkazishdan maqsad moliyaviy hisobot m oddalarining haqqoniyligini ta’m inlashdan iborat. Bunda auditor quyidagilarni tekshirishi lozim - qiymati subyektda belgilab qo‘yilgan chegaradan past bo‘lgan obyektlar yoki qiym atidan qat’iy nazar xizmat m uddati 12 oydan kam bo‘lgan obyektlar asosiy vositalar qatoriga o‘tib qolmaganligi; - subyektda asosiy vositalar inventar va xojalik jihozlari qatoriga va, aksincha, 0‘tkazilmaganligi, bunda shuni nazarda tutish zarurki, obyekt qiym atining chegarasi obyektni sotib olish (foydalanishga topshirish) sanasiga aniqlanadi. Asosiy vositalarni inventar va xojalik jihozlari qatoriga asossiz o‘tkazish auditorlik tekshiruvi mobaynida aniqlanadigan xatolardan biridir. K o‘p hollarda bunday o‘tkazishning sababi subyektning amortizatsiya hisoblash ishlarini kamaytirishga intilishi hisoblanadi. 35 Auditorlik tekshiruvi mobaynida subyektning asosiy vositalar obyektlariga mulkiy talab darajasida rasmiylashtirilganligini isbotlash zarur. Auditorga asosiy vositalar obyektlarini yaratish, sotib olish; berish shartnom alari, zarur hollarda esa qonunchilikka muvofiq olish-sotishni ro^yxatga olish guvohnomasi taqdim qilinadi. Asosiy vositalam ing to ‘g‘ri baholanganligini aniqlash asosiy vositalar mavjudligi va harakatini tekshirish mobaynidagi m uhim masalalardan biri hisoblanadi. Etiboringiz uchun Rahmat !!!! Document Outline
Download 270,5 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|