Reja: Astanomya faninin predmeti va boshqa fanlar bilan aloqadorligi

Маърўза 4. Юлдузлар
Режа:

1. 
   Юлдузларнинг асосий характеристикалари. Герцшпринт Рассел диафрагмаси.
   
2. 
   Юлдузларнинг спектрал классификацияси.
   

1. Юлдузларнинг асосий характеристикалари. Герцшпринт Рассел диафрагмаси. Коинот массасининг деярли 98% - и юлдузлар массасига москелади, шунинг учун бундай космик обектларни ўрганилиши нафақат комик обект сифатида, балки бир бутун коинотни ўрганишда муҳимдир. Бундан ташқари табиатда учрайдиган муҳитлар коинотда ядровий нуклеосинтез жараёнида ҳосил бўлишини ҳисобга олсак, уларни ўрганиш жуда муҳим астрофизик масала эканлиги намоён бўлади.

Юлдузлар термоядровий энергия ҳисобида юқори температураларгача иситилган, тортилиши кучи ёрдамида ушлаб туриладиган жуда иссиқ газли шарга айтилади. Юлдузлар тўғрисидаги асосий инфарматсяни улар чиқарқдиган ёруғлик ва спекрнинг бошқа областларидаги электро магнит нурланишлар беради. Юлдузлар хусусиятларини аниқловчи асосий факторлар уларнинг массаси, радиуси химиявий таркиби ва ёши ҳисобланади. Юлдузлар атроф фазога нур сочганлари сабабли вақт ўтиши билан узгаришлари перо юлдузлар эволутсяситуғрисидаги маълумотларни уларни ёрқинлиги ва температураси орасидаги боғланишини ифодаловчи Герцшпринт – Рассел диаграммасидан фойдаланиб топиш мумкин.
123456789 Чизиқ асосий кетмакетликдаги турли массали юлдузларни ҳолатини кўрсатади.
Бундай диаграммада юлдузлар нотекис тақсимланган. Тахминан 90% юлдузлар тор диаграманинг юқори чап томонидан паст ўнг томонига қараб тақсимланиб жойлашган бўлиб бунга юлдузларнинг асосий кетмакетликги дейилади. Асосий кетмакетликнинг юқори охири кўк равшан юлдузлвр облсатида жойлашган. Асосий кетмакетликда ва диогралманинг бошқа областларида жойлашган юлдузларнинг фарқи, бир неча тартибдаги юлдуз катталигини ташкил этади:
Сабаб шундаки асосий кетмакетликда ҳаётини асосий вақти водврод ёниши билан ўқувчи термояюровий реаксиялар аниқловчи юлдузлар жойлашгандир. Қуёшҳам асосий кетмакетликда жойлашган бўлиб унинг жойлашиш ҳолати расимда О белги билан кўрсатилган.
Диаграммада, асосий кетмакетликда кейинги юлдузларни гуруҳлари жойлашган областлари мавчуд бўлиб булар оқ шариклар, қизил гигантлар ва ўта қизил гигантлар областлари. Қизил гигантлар ва ўта қизил гигантлар, уларда гелий ва ундан оғир ядроларни ёниши билан боғлиқ термоядровий реаксиялар ўтувчи юлдузлар ҳисобланади. Юлдузларга бўлган масофа маълум бўлса, улардан келаётган энергияга кўра, уларнинг ёрқинлигини яъни вақт бирлигида чиқараётган тўла энергиясини миқдорини топиш мумкин.
Абсолют қора жисм нурланишини тақсимланишини максимумидаги тулқи, узунлигини ўлчаб унинг температурасини топиш мумкин. Температураси 3К бўлган қора жисм спектрал тақсимланишини максимуми 3.1011гц частотага мос келса, температураси 6000К бўлган қора жисм яшил (зелёний) нурланишини нурлайди. 10 6 К температура эса рентген диапозонидаги нурланишга мос келади. Бринчи таблитса оптик диапозонда кузатиладиган рангларга мос келувчи тўлқин узунликлар кўрсатилган.