Режа: Аудитнинг пайдо бўлиши ва ривожланиши

5. Маҳсулот сотиш аудити
Сотув ҳажми ва унинг таркибий қисмларининг аудити - кўп жиҳатдан бутун текширувнинг сифатини белгиловчи муҳим масалалардан биридир.
Тайёр маҳсулот ишлаб чиқариш ва уни сотиш аудитининг мақсади - тайёр маҳсулот тўлиқ кирим қилинганлигини, сотишдан олинган тушум ва сотилган маҳсулотнинг таннархи тўғри ҳисобланганлигини аниқлашдан иборат.
Текширув жараёнида аудитор қуйидаги масалаларни ҳал этади:
- тайёр маҳсулотни баҳолаш бўйича усул асосли танлаб олинганлиги ва тўғри қўлланилаётганини тасдиқлаш;

• 
  тайёр маҳсулот тўлиқ кирим қилинаётганлигини аниқлаш;
  
• 
  жўнатилган ва сотилган маҳсулотлар ҳажмларини тасдиқлаш;
  
• 
  жўнатилган ва сотилган маҳсулотлар таннархини тасдиқлаш.
  Тайёр маҳсулот ишлаб чиқариш ва уни сотиш бўйича ҳисоб юритилиши ҳолатини текшириш бўйича маълумот манбалари бўлиб қуйидагилар ҳисобланадм: тайёр маҳсулотни омборда ҳисобга олиш бўйича варақалар, прейскурантлар, маҳеулотни етказиб бериш тўғрисида шартномалар, ҳисобварақ-фактуралар, сотиш бўйича дафтарлар, тайёр маҳсулотни бериш тўғрисида юк хатлари, харидорлар ишончномалари, тушум келиб тушганлиги тўғрисида дастлабки банк ва касса ҳужжатлари (тўлов талабномалар, талабнома-топшириқномалар, кирим касса ордерлари ва бошқалар), 2010, 2810, 2910, 9010, 9110, 5010, 5110, 4010, 6310-сонли ва бошқа ҳисобварақлар бўйича ҳисоб регистрлари (рўйхатномалар, журнал-ордерлар, машинограммалар), Бош китоб, "Молиявий натижалар тўғрисида ҳисобот" (2-сонли шакл) ва бошқалар.
  

Даромадлар олиш циклига тааллуқли бўлган операциялар қуйидаги фаолият кўрсатиш вақтида амалга оширилади:

• 
  буюртмаларни қабул қилиш;
  
• 
  кредитларни бериш;
  
• 
  маҳсулотлар ва хизматларни етказиб бериш;
  
• 
  харидорларга ҳисобварақларни ёзиб бериш;
  
• 
  қарзларни ундириш (муддати ўтган ҳисобварақлар);
  
• 
  пул тушумларини олиш.
  

Назорат самарадорлигини баҳолаш уч босқичдан иборат: а) на-зорат тизимини ўрганиш; б) назорат самарадорлигини баҳолаш; в) на-зорат муолажаларини текшириш (тестлашни ўтказиш).
Кўздан кечириш босқичида ҳужжатлаштиришни уч турдаги усулда амалга ошириш мумкин: оғзаки ёритиш, ички назорат бўйича саволнома ва блок-чизма. Ушбу босқичда ҳужжатларни тайёрлаш уни якунланлаш дегани эмас. Ҳужжатларни тайёрлашда аудиторлар томонидан шарҳларни тайёрлашдан мақсад - назорат тизимини ўрганиш эканлигини унутмаслик лозим.