Reja Aylanma mablag'larning tarkibi va tuzilishi Aylanma mablag'larning manbalari Aylanma mablag'lardan samarali foydalanish Aylanma mablag'larni me'yorlash Aylanma mablag’lar

Korhona aylanma 

mablag’lari

Reja

Aylanma mablag'larning 

tarkibi va tuzilishi

Aylanma mablag'larning 

manbalari

Aylanma mablag'lardan 

samarali foydalanish

Aylanma mablag'larni 

me'yorlash

Aylanma mablag’lar

-

bu aylanma mablag'lar 

va aylanma fondlarini shakllantirishga ketadigan 

pul mab’laglari

Tuzilmasi bo’yicha

-

aylanma mablag’larning 

alohida elementlari 

o’rtasidagi farq % 

hisobida

Tarkibi bo’yicha

-

korxonaning aylanma 

mablag'larini tashkil 

etuvchi elementlar 

to'plami

.

Aylanma mablag'larning tarkibi va tuzilishi

Aylanma mablag’lar

Ishlab chiqarish aylanma 

fondlari

Muomala fondlari

Ishlab 

chiqarish 

zahiralai

Pul 

mablag’lar

i

Tugallanm

agan 

ishlab 

chiqarish

Kelgusi 

davr 

harajatlari

Yo\ldagi 

tayyor 

mahsulo

t

Ombord

agi 

tayyoq 

mahsuot

Debetor 

qarzdorli

k

Hisob 

raqamdagi

Kassadagi 

naqd pul

Meyorlanmaydigan aylanma mablag’lar

Meyorlanadigan aylanma 

mablag’lar

100%

70%

30%

100%

70%

25%

5%

100%

30%

30%

25%

15%

80%

20%

Aylanma mablag’larni shakllanish 

manbalari

1.

O’z hisobidan 

– korxonaning o'z 

mablag'lari hisobidan shakllantiriladi

(foyda hisobidan)

2. Zayom hisobidan 

– banklar va 

boshqa tijorat tashkilotlarining 

kreditlari

3. Jalb etilgan 

– maqsadli moliyalashtirish 

mablag'lari

1. 

Tayyorlov

3. 

sotish

2.

Ishlab chiqarish

Aylanma mablag'lar - bu korxonaning moddiy-

texnik bazasining harakatlantiruvchi qismi. 

Harakat jarayonida aylanma mablag'lar aylanadi.

Har bir davrada ular uch bosqichdan o'tishadi:

1. 

tayyorlov

3. 

sotish

2.

Ishlab chiqarish

Pul

Ho

m ashy

o 

materi

all

ar

T

ug

allanmag

an

 

ishl

ab 

chiqar

ish

T

ay

y

or 

mahsul

ot

Pul 

(y

ang

i 

kattal

ikda

)

harid

Ishab 

chiqari

sh

Mahsu

lot 

yaratis

h

sotuv

Ishlab chiqarish 

jarayoni

Xo'jalik yurituvchi sub'ekt 

tomonidan naqd pul

Mahsulotga naqd pul, 

shu jumladan foyda

Ishlab chiqarish 

vositalari

Ishlab chiqarish

Tayyor mahsulot

Aylanma mablag'lar uch bosqichdan o'tadi: ishlab 

chiqarishning bir bosqichi va aylanishning ikki 

bosqichi. Harakat jarayonida ular bir vaqtning o'zida 

barcha bosqichlarda bo'ladi

. 

Aylanma mablag'lardan samarali foydalanish

ko’rsatkichlari

1.

Bitta aylanishning davomiyligi (kunda) - aylanma 

mablag'lar to'liq tsiklni qancha vaqt yakunlashini 

ko'rsatadi.

Bu yerda

Тз – xaridlar tsiklining davomiyligi;

Т

и

– ishlab chiqarish tsikli vaqti;

Т

р

– sotuv tsiklining uzunligi.

yoki

Bu yerda

Д – reja davrining davomiyligi;

К

О

–

aylanma

mablag’larning

aylanish

koeffitsienti.

р

и

з

об















о

об

К

Д





Aylanma mablag'lardan samarali foydalanish

ko’rsatkichlari

2

. Aylanuvchanlik koeffitsienti - aylanma aktivlar

tomonidan

rejalashtirish

davri

uchun

qilingan

aylanishlarning sonini ko'rsatadi

.

Bu yerda

ОС – aylanma mablag’lar normativi;

РП – sotilgan mahsulotlar hajmi.

3.

Kiritish koeffitsienti

– savdo birligiga to'g'ri keladigan 

aylanma kapital qiymatining ulushini ko'rsatadi.

РП

ОС

К

З



ОС

РП

К

О



Masala

Korxonaning

aylanma

mablag'lari nisbati 3300 ming

so’mni

tashkil

etadi,

chorak

uchun

mahsulot sotish rejasi 19,8 million

so’mni tashkil etdi.

Aylanma

mablag'larning

aylanish

koeffitsientini

va

bitta

aylanish vaqtini aniqlang.

Meyyorlash 

–

korxonaning normal ishlashi 

uchun zarur bo'lgan elementlar uchun iqtisodiy 

asoslangan zaxira me'yorlari va aylanma 

mablag'larning nisbatlarini belgilash.

Meyyor 

–

aylanma mablag'larning har bir 

elementi zaxirasi hajmiga mos keladigan nisbiy 

qiymat.

Normlar % da, pul ko'rinishida yoki zaxira 

kunlarida belgilanadi va ma'lum vaqt davomida 

uskunaning uzluksiz ishlashi uchun zarur bo'lgan 

aylanma mablag 'miqdorini ko'rsatadi.

Meyyor chegarasi

–

u ishlab chiqarish 

uchun zarur bo'lgan aylanma mablag'larning 

ma'lum miqdorini, ishlab chiqarish birligini yoki 

ma'lum hajmni ko'rsatadi.

Har bir turdagi yoki bir xil 

materiallar guruhidagi 

aylanma mablag'lar 

stavkasi quyidagi vaqtni 

hisobga oladi:

-

Joriy zahirada,

-

Sug’urtalabgan zahirada,

-

transport zahirasida,

-

tehnologik zahirada.

Joriy zahira.

Ikki ketma-ket etkazib 

berish o'rtasida moddiy resurslarni ishlab 

chiqarishni ta'minlash uchun mo'ljallangan

.

ТЗ = Рсут * Ип

bu yerda

Рсут -

moddiy resurslarning 

o'rtacha kunlik iste'moli

(so’mda.)

Ип –

etkazib berish oralig'i

(kunlarda)

Sug’rtalangan zahira.

Bu materialni 

etkazib berish vaqtining buzilishi etkazib 

beruvchiga bog'liq bo'lsa yaratiladi.

СЗ = Рсут * Ипс * 0,5

Transport zahirasi.

Bu etkazib berish 

vaqtining buzilishi transportni tashkil qilish bilan 

bog'liq bo'lsa, yaratiladi. U sug'urta aktsiyalariga 

o'xshash hisoblanadi.

.

ТРз = Рсут * Ипт * 0,5

Tehnologik zahira.

U kelib tushgan 

moddiy aktivlar texnologik jarayon talablariga 

javob bermasa va ishlab chiqarishga kirishdan 

oldin tegishli qayta ishlov berilsa.

Тех з = (ТЗ + СЗ + ТРз) * Ктех

Bu yerda

Ктех – tehnologik zahira koeffitsienti.

Masala

Moddiy

resurslarni

etkazib

berish narxini aniqlang, agar o'n

yillikda iste'mol xarajatlari (

Цдек ) -

72 ming.

So’m, etkazib berish oralig'i

– 8 kun, sug’rtalangan zahira – 2

kun, transport zahirasi

– 1 kun,

tehnologik zahira koeffitisienti

– 3%.

Amaliyotda aylanma mablag'larni 

me'yorlashning quyidagi asosiy usullari 

qo'llaniladi:

Aylanma mablag’lar 

meyyorlash usuli

to'g'ridan-to'g'ri hisob

usuli

Analiitik

(eksperimental statistika)

usuli

Koeffitsient usuli

• Analiitik (eksperimental statistika)

usuli

• qo'llaniladi, agar, kelgusi rejalashtirilgan davrda

tashkilot faoliyatida oldingi davrga nisbatan

o’zgarishlar ko’zlanmaganda.

•

Bunday holda, aylanma mablag'lar nisbati 

hisoblash ishlab chiqarish hajmining o'sish sur'ati va 

avvalgi davrda normallashgan aylanma mablag'lari 

hajmi o'rtasidagi nisbatni hisobga olgan holda jami 

holda amalga oshiriladi.

• Mavjud aylanma mablag'larni tahlil qilishda ularning 

dolzarbligi zaxiralar to'g'rilanadi, ortiqcha miqdor yo'q 

qilinadi.

Koeffitsient usuli yangisini aniqlashga asoslangan o'tgan

davr normasi asosida norma

shartlar o'zgarganda uni

o'zgartirish ishlab chiqarish, etkazib berish, sotish, hisob-

kitoblar, aylanish tezligiga ta'sir qiladi mablag'lar.

• Ishlab chiqarishga bog'liq elementlarga ko'ra aylanma 

mablag '(xom ashyo, tugallanmagan ish ishlab chiqarish, 

zaxiradagi tayyor mahsulotlar) ehtiyoj ularning bazaviy 

yilda, sur'atlariga qarab rejalashtirilmoqda ishlab 

chiqarishning o'sishi va aylanmaning mumkin bo'lgan 

tezlashishi  aylanma mablag'lar.

• Aylanma mablag'lar uchun emas, balki faoliyat hajmiga 

qarab (ehtiyot qismlar, arzon va tez kiyiladigan buyumlar, 

xarajatlar kelgusi davrlar) rejalashtirilgan talab aniqlanadi 

ularning o'rtacha haqiqiy qoldiqlari darajasi.

• To'g'ridan-to'g'ri hisoblash usuli eng aniq,

asosli, ammo shu bilan birga ancha yuqori

mehnat

talab

qiladigan,

yuqori

malakali

iqtisodchilarni talab qiladi. ratsionga ko'plab

ishchilarni jalb qilish tashkilot xizmatlari.

• Bu ta'rifga asoslanadi shaxs uchun ilmiy

asoslangan

fond

standartlari

aylanma

mablag'larning elementlari. Normlar, qoida

tariqasida, zaxiralar kunlarida belgilanadi va

ushbu

turdagi

moddiy

qiymatliklar

bilan

ta'minlangan

davrning

davomiyligini

anglatadi.

•

Aylanma ishlab chiqarish aktivlari - ishlab chiqarish jarayonining ajralmas 

elementi, ishlab chiqarish tannarxining asosiy qismi. Ishlab chiqarish 

vositalarining bir qismi har bir ishlab chiqarish tsiklida mehnat jarayonida 

sarflanadigan moddiy elementlar bo'lib, ularning qiymati butun va darhol 

mehnat mahsulotiga o'tkaziladi.

Ishlab chiqarish zahirasi – ishlab chiqarish jarayonida ishga tushirish uchun 

tayyorlangan mehnat ob'ektlari.

•

Tugallanmagan ishlab chiqarish – texnologik jarayonda nazarda tutilgan barcha 

bosqichlardan o'tmagan mahsulotlar (ishlar).

•

Kelgusi davr harajatlari – aylanma mablag'larning nomoddiy elementlari, shu 

jumladan ma'lum bir davrda ishlab chiqarilgan, ammo kelajakdagi 

mahsulotlarga tegishli yangi mahsulotlarni tayyorlash va o'zlashtirish xarajatlari.

•

Meyyorlashtiriladigan aylanma mablag’lar – zaxiradagi tayyor mahsulotlar 

ko'rinishidagi barcha aylanma mablag'larni va aylanma mablag'larning bir 

qismini o'z ichiga oladi.

Ombordagi tayyor mahsulot - ishlab chiqarish jarayoni natijasida korxona 

zaxiralarining bir qismidir.

Yo’ldagi mahsulotlar – boshqa tashkilotlarning omborlarida joylashgan yoki 

ishlab chiqaruvchidan iste'molchiga o'tayotgan mijozlar tomonidan jo'natilgan, 

ammo o'z vaqtida to'lanmagan.

Pul mablag’lari – naqd va naqdsiz naqd pullarning umumiy miqdori.

Glossariy

Adabiyotlar 

i

n

i

t

a

l

v

a

d

 

n

o

t

s

i

k

e

b

z

`

O

 

a

y

i

t

a

r

k

o

m

e

d

 

n

o

v

o

r

a

f

 

a

v

 

n

i

k

r

E

“

 

v

e

y

o

y

i

z

r

i

M

.

h

S

 

•

.

y

 

6

1

0

2

 

”

n

o

t

s

i

k

e

b

z

`

O

“

 

.

T

 

”

z

i

m

a

t

e

 

o

p

r

a

b

 

a

d

k

i

l

a

g

r

i

b

y

i

s

x

a

h

s

 

a

v

 

m

o

z

i

t

n

i

-

b

i

t

r

a

t

 

y

i

’

t

a

q

 

,

l

i

l

h

a

t

 

y

i

d

i

q

n

a

T

“

 

v

e

y

o

y

i

z

r

i

M

.

h

S

 

•

i

s

a

d

i

o

q

 

k

i

l

a

d

n

u

k

 

g

n

i

n

i

t

a

y

i

l

o

a

f

 

r

a

b

h

a

r

 

r

i

b

 

r

a

h

 

-

 

k

i

l

r

a

g

b

o

v

a

j

.

y

 

,

1

0

2

 

”

n

o

t

s

i

k

e

b

z

`

O

“

 

.

T

 

”

k

a

r

e

k

 

i

h

s

i

l

`

o

b

v

u

s

 

r

a

l

r

e

y

 

n

a

g

i

d

a

l

i

r

o

’

g

u

S

0

 

.

n

i

n

i

M

.

D

 

,

v

e

y

a

j

`

o

.

.

S

 

,

v

o

n

o

t

l

u

S

.

S

.

-

 

•

.

2

8

2

1

 

,

1

t

a

n

h

e

M

0

 

t

n

e

k

h

s

o

T

 

.

1

i

s

a

k

i

m

o

n

o

k

e

 

i

g

i

l

a

j

`

o

x

.

1

i

t

o

y

i

d

o

s

i

t

q

i

 

i

g

i

l

a

j

`

o

x

 

q

o

l

h

s

i

Q

0

 

.

v

e

y

i

n

a

’

g

u

d

b

-

.

-

.

-

 

,

v

e

y

i

n

a

’

g

u

d

b

-

.

-

 

•

,

i

t

o

y

i

r

h

s

a

n

 

i

s

a

m

r

a

’

g

m

a

j

 

t

o

y

i

b

a

d

-

 

i

s

a

m

h

s

u

y

u

 

r

a

l

i

h

c

v

u

z

o

y

 

n

o

t

s

i

k

e

b

z

`

O

.

6

0

0

2

 

.

t

n

e

k

h

s

o

T

• Ф.К.Каюмов. Эффективность АПК в условиях перехода к рынку.

Москва, ИПО. «Полигрон», 1992.

i

g

i

l

a

j

`

o

x

 

v

u

S

0

 

a

v

o

r

o

q

h

c

`

o

Q

.

-

.

S

 

,

v

o

n

a

g

r

e

b

y

o

d

u

.

.

a

8

.

7

 

,

v

o

n

o

t

l

u

S

.

S

.

-

 

•

.

,

0

0

2

 

t

n

e

k

h

s

o

T

 

.

1

i

t

o

y

i

d

o

s

i

t

q

i

E’tiboringiz uchun rahmat!!