Reja: Behbudiy publitsistikasida Vatan milliy g‘oya va millat tarixi masalalarining yoritilishi

3. Behbudiyning Vatan va millat tarixiga oid fikrlari.
Turkiston jadidlari rahnamosi Mahmudxo’ja Behbudiy tarixni o’rganmoq millat ma'rifatini yuksaltirishning asosi ekanligini alohida ta'kidlaydi. Ma'rifatparvarning fikricha, tarixni bilmay, undan saboq olmay turib bir qadam ham olg’a yurib bo’lmaydi. Uning tarixdan ibratlanish jamiyat taraqqiyotini belgilovchi asosiy mezonlardan biri sifatida qaragani sababi ham shunda. Bu esa, o’z navbatida, Vatan va millatning inqirozga yuz tutishi sabablarini anglash imkonini beradi. Shunga ko’ra, Mahmudxo’ja Behbudiy fikricha, tarixni o’rganish, undan ibrat olish – ma'rifat, undan g’ofillik esa jaholat belgisi sifatida baholangan. Tarixni bilmay turib Vatan va millatning taraqqiy etishi, saodatga erishmog’i mumkin emasligi jadid adabiyoti va uning ajralmas qismi hisoblangan jadid publitsistikasining asosini tashkil etadi. Tarixni o’rganish hamma zamonlarda ham muhim va ahamiyatli hisoblangan. Zero, har qanday millatning buguni va istiqbolini uning o’tmishidan, tarixidan ayri tasavvur etib bo’lmaydi. Shu bois asrimiz boshidagi ma'rifatparvarlar, xususan, Turkiston jadidlarining rahnamosi Mahmudxo’ja Behbudiy ham tarixni o’rganish, undan saboq olish masalasiga alohida e'tibor berdi. ―Qabilasining ismini va yetti otasining otini bilmaydurgonlarni qul-marquq derlar deb yozgan edi Behbudiy ―Sart o’zi majhuldur sarlavhali maqolasida.Behbudiyning ―Turkiston tarixi kerak degan maqolasi tarixni o’rganish zarurati haqida qimmatli fikrlar bildirilganligi jihatidan alohida ahamiyatga ega. Unda quyidagilarni o’qiymiz: ―Tarix ko’p ahamiyatli va foydali bir narsadur. Tarixning foydalaridan ba'zisi ushbudurki, bir millatning na tariqada, qaysi yo’l ila taraqqiy etganin o’qib, ibrat olmoq yoki millatning ne sabablardan tanazzul etib, oxiri munqariz bo’lub ketganin o’qub, mundan ham istifoda etmak mumkindurBehbudiyning tarixni o’rganish ahamiyati haqidagi bu xulosasi hazrat Navoiyning quyidagi o’gitlarini esga soladi:
Va gar tarix sori aylagung mayl,
Muni bilgachki, ne ish qildi har xayl.