Reja: Bilimlarga asoslangan, tushunchalarni tassavur qilish va tizimlarni ishlab chiqish

Bilimlar va ularning xususiyatlari. 

Bilimlarni ifoladash mavzulari (Knowledge Repesentation KR) ancha vaqtdan beri sun’iy intelekt soxasidagi ishlarda asosiy yо‘nalishlardan biri bо‘lib kelmoqda, negaki bilimlar ifodalanishining tо‘g‘ri uslubini tanlash tizimini muvaffaqiyatli barpo etishi xam bu bilimlar qо‘llaniladigan dasturiy ta’minotning о‘zini ishlab chiqilishidan xech xam kam bо‘lmagan omil deb hisoblanmaydi. Bilimlarni ifodalash tematikasi bilan uning axamiyatiga kо‘ra kam bо‘lmagan bilimlarni ifodalash tematikasi zich bog‘langan bо‘lib, u kompyuterli fanlarning ma’lumotlar bazasini loyihalash kabi soxasida kо‘rib chiqiladi. Sо‘zsiz ravishda, ma’lumotlar bazalari bilimlar emas, balki ma’lumotlarning masalan, ombordagi tovar-material zaxiralarining inventor schyotidagi ma’lumotlar, kreditor qarzlar tо‘g‘risidagi ma’lumotlar, debitor qarzdorlik tо‘g‘risidagi ma’lumotlar va repozitoriylari sifatida kо‘rib chiqiladi, ammo xozirgi paytda kо‘p sonli kompaniyalar bilimlarni chiqarib olinishi uchun ma’lumotlarda yashirin qonuniyatlarni analiz qilinishi yо‘nalishida aktiv faoliyatni olib bormoqdalar.

“Bilimlar” xuddi “sevgi” kabi shunday bir sо‘zlardan bо‘lib, ularning ma’nosini har kim tushunadi, ammo uni ta’riflashga qiynaladi.“Bilim” sо‘zini almashtiruvchi sо‘zlar sifatida kо‘p xolatlarda ma’lumotlar, faktlar, asos-dalillar kabi sо‘zlar ishlatiladi.“Bilimlar” tushunchasining turli xil ilm va fan soxalarida va amaliyotida keng tarqalganligi va qо‘llanilishiga qaramay, mazkur atamaning aniq bir belgisi mavjud emas.Kо‘p xolatlarda pragmatik deb nomlangan yondashuv qо‘llaniladi: bilimlar deydi – rasmiylashtirilgan ma’lumotlar bо‘lib, ularni dalil sifatida keltiradi yoki ularni mantiqiy xulosa chiqarish jarayonida qо‘llaydi. Ammo bu tarzdagi aniqlashlar chegaralangandir. U ongni bilimlar tо‘g‘risidagi va tugishli ravishda xulosa chiqarish mexanizmlari tо‘g‘risidagi tushunchalarni ifodalanishining mavjud bо‘lgan uslublari darajasidayoq qayd qilib, о‘zlariga bashqalarni ifodalashga qо‘ymaydilar.Avval kо‘rib chiqilgan “ma’lumotlar” tushunchasi belgilanishi asosida ularning xususiyatlari va о‘ziga xosliklarini aniqlab, shundan sо‘nggina “bilimlar” tushunchasiga о‘tishga xarakat qiladi.Eslatish joizki, ma’lumotlar deb, professional faoliyatning avtomatlashtirish vositalari orqali keyinchalik ishlov berish, saqlash va uzatish uchun yaroqli bо‘lgan rasmiylashtirilgan axborotga aytiladi. Inson va kompyuter muloqoti bu kо‘pgina tadkikotchilar ish olib borayotgan masaladir. Bu ishlardan yakuniy maksad foydalanuvchi va kompyuter uzaro tabiy tilda suxbat kо‘ra olishidir misol uchun rus tilida yoki kompyuter ularga shu tilda javobbera olishi.

Tashki kо‘ranishdan bu vazifa engil tuyulishi mumkin, buning sababi biz yoshligimizdan inson muloqotini eshitib kelganligimizda. Kompyuterlarning akli ularni ishlab chiqqan insonlarning maxorati bilan о‘lchanadi, shuning sababidan ular uzguzidan fikrlashga kodir bulmaganliklari uchun ularga uta anik yullanmalarni berish orkali nimani kilish kerakligini tushuntirish mumkin. Inson tugilganidanok tilni urganishga moyillik bilan tugiladi, lekin kompyuter inson tilini tushunishi uchun tilni avvalo asosiy elementlarga bulish va shu axborotlarni kompyuterga u tushunadigan tarzda kiritish zarur. Inson va kompyuter muloqoti tushunarli bulishi uchun tabiy tilni kayta ishlash tizimini ishlab chikish zarur.

Keling, bu vazifa kanchalik mushkul ekanligini kо‘ramiz. Tasavvur kiling sun’iy tafakkurga ega bulgan robot avtoulovlarni tamirlay oladi.

Unga kuyidagi ikki topshiriklarni berish mumkin.

• 
  Gildiragi teshilgan uy yonidagi avtoulovni tamirla.
  
• 
  Uy yonidagi kizil pardali avtoulovni tamirla.
  

Birinchi jumlani ikki xil izoxlash mumkinligiga karamay har bir inson uyning yonida tushirilgan gildirak bulmasligini tushunadi. Inson bu jumladagi noaniklikni darxol sezadi va undan ham muximrogi ongida bu notugri jumlani tugrilaydi Chunki malumki teshilgan gildirak avtoulovda uy yonina emas. Robot suzlarni boglashdan va ularni ma’nosini tushunishdan kо‘prok kila olishi kerak aks xolda u teshilgan gildirakni kidirishiga tugri kelar edi. Ikkala jumla ham bir xil tuzilishga ega bulganligi uchun robot grammatikani va obyektlarni ularning manosini takkoslay olishi kerak. Inson tilining koidalari fakatgina inson uchun manogo ega, kompyuter uchun esa gap manosini anglash uchun maxsus koidalar darkor.

Bizning robotimiz ega bulgan sunniy intellekt jumlalar va ularning orasidagi boglikdikni taxlil kila olishi kerak. Misol uchun kuyudagi ikki gapni olamiz.

• 
  Sarvar sut ichmoqda.
  
• 
  Sungra u palto kiymokda.
  

Ikkinchi gapdagi u suzi birinchi gapdagi Savarga taalukli. Birinchi jumlasiz ikkinchi manosiz bular edi. Barcha tabiy tillar kantekstual tillardir. Boshkacha kilib etganda ikkinchi jumlani tushinish uchun birinchi jumlani bilish shart. Birgina jumla orkali izoxlash mumkin bulgan tillar kontekstual mustakil deiladi. Kompyuter insonni tushina olishi uchun tabiiy til taxlilatorini ishlab chikish zarur.

Xulosa

Men bu mustaqil ishni tayyorlash jarayonida Suniy intelektual fanidan ko’p ma’lumotlarga ega bo’ldim bulardan biri o’qitish tizimlari hisoblanadi bu hozirgi kunda dolzarb momolarga yechim bo’la oladi .Hozirgi kunda biz ko’rib boryabmizki dunyo jamiyatida ko’plab it texnalogiyalar rivojlanib bormoqda biz bu soxaga ko’proq vaqtimiz va etiborimizni ajratyapmiz demak biz bundan samarali foydalanib borishimiz kerak bulardan ko’plab o’yinlar yoki lug’atlar bilan o’qitish bilim olish yoki o’rganishni osonlashtirishimiz mumkun

Foydalanilgan internet resurslari.

1. 
   https://fayllar.org
   
2. 
   www.wikipedia.uz
   
3. 
   www.pircenter.org
   
4. 
   www.rand.org