Reja: Dastlabki banklarning paydo bo‘lishi va bank operatsiyalari

Markaziy bank – mamlakatdagi narx darajasi, bank tizimining barqarorligi hamda to‘lov tizimining barqaror faoliyati uchun mas'ul bo‘lgan muassasadir. Buning uchun pul-kredit siyosatini olib boradi, tijorat banklar, to‘lov tashkilotlar, hamda bir necha nobank kredit tashkilotlar (MKT, lombarlardlar va boshqalar) faoliyatini litsenziyalaydi, tartibga soladi va nazorat qiladi. Ba'zan mamlakatlarda mega-tartibga soluvchi (mega-regulyator) bo‘lgan markaziy banklar mavjud va ular sug‘urta bozorini hamda moliya bozorining boshqa segmentlarini ham tartibga soladi. Markaziy bank tijorat banklarining amaliyotlarini amalga oshirish, ya'ni jismoniy va yuridik shaxslarga qarz berish, ularga valyuta ayirboshlash xizmatlarini ko‘rsatish, shuningdek uchinchi shaxslarga moliyaviy yordam ko‘rsatish, banklar kapitallari va boshqa yuridik shaxslarning ustav fondlarida ishtirok etish huquqiga ega emas.
An'anaga ko‘ra, markaziy bankning 4 ta asosiy vazifasi bor. Markaziy bank: а) mamlakatning emission markazi, ya'ni banknotlar chiqarishning monopol huquqiga ega; b) banklar banki, ya'ni kompaniya va muassasalar bilan emas, balki asosan ushbu mamlakat banklari bilan operatsiyalarni amalga oshirishi: milliy kredit tizimini zarur standartlash va professionallik darajasini saqlagan holda ularning kassa zaxiralarini qonun bilan belgilangan miqdorda saqlash, ularga kredit berish (oxirgi instansiya kreditori), nazorat qilish; v) mamlakatning asosiy hisob-kitob markazi. Bu degani, boshqa banklar o‘rtasida o‘zaro talablari va majburiyatlarining zachyoti (kliring) asosida naqd pulsiz operatsiyalarini amalga oshirishda vositachi vazifasini bajaradi; g) pul-kredit siyosati orqali iqtisodiyotni tartibga soluvchi organ.
Oʼzbekiston Respublikasi “Banklar va bank faoliyati toʼgʼrisida”gi Qonunining 63-moddasiga muvofiq banklar garov, kafolatlar, kafillik, majburiyatlar asosida va majburiyatlar bajarilishini taʼminlashning qonunda nazarda tutilgan boshqa usullari asosida kreditlar ajratish huquqiga ega. Shuningdek, Oʼzbekiston Respublikasi Fuqarolik kodeksining 259-moddasida majburiyatning bajarilishi neustoyka, garov, qarzdorning mol-mulkini ushlab qolish, kafillik, kafolat, zakalat hamda qonunchilik yoki shartnomada nazarda tutilgan boshqacha usullar bilan taʼminlanishi mumkinligi belgilangan. Shuni taʼkidlash joizki, Markaziy bankning “Tijorat banklari kredit siyosatiga nisbatan qoʼyiladigan talablar toʼgʼrisida”gi nizomida (roʼyxat raqami 905, 02.03.2000 y., Markaziy bankning 31.08.2020 yildagi 20/8-sonli qarori bilan bekor qilingan) garov taʼminotiga nisbatan qoʼyilgan maʼlum bir talablarni banklar kredit siyosatida belgilashi lozim boʼlgan.
.
Oʼzbekiston Respublikasi “Banklar va bank faoliyati toʼgʼrisida”gi Qonunining 8-moddasiga muvofiq, banklar moliyaviy operatsiyalarni amalga oshirish bilan bogʼliq boʼlgan qarorlar qabul qilishda mustaqildirlar. Oʼz navbatida, banklar kredit shartlarini, shu jumladan, taʼminotga talablarni kreditning muddati, mijozlar turi, foiz stavkasi va boshqa tavakkalchilik omillaridan kelib chiqib ichki kredit siyosatida mustaqil belgilaydi
Tijorat banklari iste'molchiga xizmat ko'rsatishga yo'naltirilgan banklardir. Kreditlar berish, depozitlar qo'yish va h.k.lar ushbu banklardir. Ushbu turdagi banklar investitsiya banklari emas. Ushbu darajadagi banklarni ajratish, 1929 yilda AQShning buyrug'iga binoan, moliya qulashiga yo'l qo'ymaslik uchun qilingan. Garchi Evropada moliya ajratadigan qonun mavjud emas bo'lsa-da, ko'plab banklar uni xavfsizlik uchun bajaradilar. Investitsiya banklari ichida biz kelajak bilan bog'liq barcha mahsulotlarni topamiz. Ushbu banklar ham kompaniyalarga, ham jismoniy shaxslarga qaratilgan bo'lib, ushbu banklar ichida siz kompaniyalarni sotib olish yoki ikkitasini birlashtirish kabi variantlarni topishingiz mumkin. Bu erda siz kelajakda yaxshi operatsiyalarni amalga oshirish uchun bozorda qimmatli qog'ozlar savdosiga kirishingiz va yaxshi maslahat olishingiz mumkin.
Jamoat banklariga keladigan bo'lsak, ushbu turdagi banklar to'liq davlatga tegishli. Ushbu banklar eng taniqli va odatda u erda umr bo'yi bo'lgan. Ushbu turdagi banklarning yaxshi namunasi Ispaniya banki yoki Evropa markaziy banki. Aralash banklar, ularning nomidan ko'rinib turibdiki, xususiy kapitalga ega bo'lgan va o'z navbatida davlat kapitaliga ega bo'lgan banklardir. Ushbu turdagi banklar ham juda yaxshi tanilgan va odamlar odatda foydalanadigan banklardir. Ispaniya hukumati. Ushbu banklarga FROB orqali kapital in'ektsiyasini beradi
Xulosa
Bank so`zi italyancha «banka» so`zidan olingan bo`lib, «stol», «pullik stol» degan ma`noni anglatadi, chunki o`rta asrlarda italiyalik puldorlar hamyonlaridagi, idishlaridagi tangalarni stol ustiga qo`yib xisob-kitob qilganlar.
XII asrlarda Genuyada pul almashtiruvchilarni «bancherii» deb atalib, agar puldorlarning qaysi biri ishonchni oqlamasa va ishiga ma`suliyatsizlik qilsa, u o`tirgan stol sindirib tashlangan va uni «Banco rotto», ya`ni bankrot deb atashgan. Banklar paydo bo`lishining boshlang`ich nuqtasi bo`lib XVI asrda Florensiya va Venetsiyada tashkil qilingan kichik jiro-banklar xisoblanadi.
Xozigi kunda tijorat banklari tomonidan berilayotgan kreditlarning ta`minoti sifatida kuchmas mulk, qimmatli qog`ozlar, uchinchi shaxs va sugurta tashkilotining kafolati qabul qilingan.
Tijorat banklarining kreditlash jarayoni quyidagi boskichlarni o`z ichiga oladi:
- Kredit olish uchun mijoz arizasini ko`rib chiqish
- Qarz oluvchining tulovga va kreditga layoqatligini bank tomonidan o`rganish
- Kredit qo`mitasini qarori
- Kredit shartnomasini rasmiylashtirish
- Kredit berish
- Kreditni foizi bilan qaytarilishini bank tomonidan nazorat qilish
Tijorat banklari resurslarining 2002 yilda 66,83 foizi, 2003 yilda 68,08 foizi, 2004 yilda 70 foizi kreditlashga yo`naltirilgan.
Foydalanilgan adabiyotlar:
1. O`zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi, Toshkent, 2001y.
2. Banklar va bank faoliyati to`g`risidagi qonun , Toshkent,1996y.
3. Markaziy bank to`g`risidagi qonun , Toshkent, 2002y.
4. Fuqarolarning davlat pensiya ta`minoti to`g`risidagi qonun , Toshkent, 2007y.
5. Bank siri to`g`risidagi qonun , Toshkent, 2003y.
6. Valyutani tartibga solish to`g`risidagi qonun, Toshkent, 2003y.
7. Davlat budjetining g`azna ijrosi to`g`risidagi qonun , Toshkent, 2007y.
8. Fuqarolarni jamg`arib boriladigan pensiya ta`minoti to`g`risidagi qonun, Toshkent, 2004y.
9. Kredit uyushmalari to`g`risidagi qonun , Toshkent, 2006y.
10. Tashqi iqtisodiy faoliyat to`g`risidagi qonun , Toshkent, 2003-y.
11. Budjet tizimi to`g`risidagi qonun , Toshkent, 2007y.
12. O`zbekiston Respublikasining Mexnat Kodeksi, Toshkent, 1995y.
13. Fermer xo`jaligi to`g`risidagi qonun , Toshkent, 2004y.
14. www.ziyonet.uz
E’tiborinngiz uchun raxmat