Reja: demografiya va inson kapitali fanining predmeti va mazmuni
Download 0.53 Mb.
|
Jurayev Akbar Eshmirzaevich
- Bu sahifa navigatsiya:
- ETIBORINGIZ UCHUN RAHMAT!!!
|
Demografiya va inson kapitali fanining predmeti va mazmuni Reja:
DEMOGRAFIYA VA INSON KAPITALI FANINING PREDMETI VA MAZMUNI Demografiya har yili turli sabablarga ko'ra vafot eigan aholi o'rnini yangidan dunyoga kelgan avlod hisobiga to'ldirib borilishi qonuniyatlarini ijtimoiy-tarixiy sharoitlarga bog'liq holda o'rga-nadigan fan1. «Dcmografiya» atamasi yunoncha so'zdan olingan bo'lib, demos — xalq va grapho — yozaman, ya'ni «xalqni yozaman» degan ma'noni anglatadi. Demografiya fan sifatida XVII asrning ikkinchi yarmidan so'ng shakllana boshlagan. O'zbekistonda esa ushbu fan XX asrning uchinchi qismigacha asosan aholi statistikasi sifatida rivojlanib keldi. Ushbu paytgacha demografiyaga oid nazariyalar siyosiy iqtisodiyot faniga taalluqli bo'Igan. Iqtisodiyotda "inson kapitali" degan tushuncha bor. Bu insonning aqliy va jismoniy qobiliyati boiib, ishchi kuchi shakliga ega. Oilada bola tug'iladi, tarbiya topib voyaga yetadi va mehnat resurslariga kelib qo'shiladi. U ulg'aygach, moddiy ne'matlar va xizmatlar yaratishda qatnashadi hamda jamiyatning iqtisodiy salohiyati va uning milliy boyligini oshirishga hissa qo'shadi. Oilada inson kapitalini shakllantirish farzandning tug'ilishidan boshlanadi. Farzand voyaga yetib oyoqqa turgunicha, oiladan anchagina moddiy va mehnat sarfini talab qiladi. Jamiyat rivojlan-gan sari bolalar tarbiyasi oila uchun serxarajat ishga aylanadi, shu sababli ota va ona bolalar sonining me'yorli bo'lishiga intiladi. Inson kapitalini shakllantirish bolalarni yedirib-ichirish va kiyin-tirish bilan cheklanmaydi, balki ularni mustaqil hayotga tayyorlash, iqtisodiy sharoitga moslashtirishni ham bildiradi. Oila zimmasiga ulg'aygan bolalarni amaliy ishga jalb etish ham yuklatiladiki, bu ularni oilaviy biznesga tortish, uy xo'jaligini yurgizishga jalb etish va yollanib ishlab pul topishni ham taqozo etadi. Tarixiy rivojlanishning yangi shartlari va u bilan bog'Iiq holda davlatchilikning rivojlanishida aholining rolini bo'rttirib ko'rsatish holatlari N.Makiavelli (1469-1527 yy), J.Boden (1530-1596 yy), D.Botero (1540-1617 yy) asarlarida o'z ifodasini topgan, ular birinchi navbatda siyosatchilar yoki siyosiy yozuvchilar bo'lishgan. Aholi muammolariga hatto ijtimoiy utopiyachilar, awalambor T.Kampanella (1568-1639 yy) ham qiziqish bildirgan. Aholi haqidagi ma'lumotlarning to'planishi va tahlili siyosiy arifmetika va davlatshunoslik kabi ikkita fan tarmoqlarining rivojlanishi bilan barobar bo'lgan. Birinchisi, yangi davr hosilasi bo'lsa, ikkinchisi boy tarixiy an'analariga ega bo'lgan. Shunga qaramasdan Yu.E.Yansonning fikricha, daviatshunoslikning (tavsifiy statistika) asoschisi bo'lib nemis olimi G.Konring (1606-1681 yy) hisoblanishi kerak, u fan tarkibiga davlatlarning tavsifini, davlat boshqaruv shaklini, shujumladan, aholini ham kiritgan. Ushbu fan o'z nomini oradan yuz yil o'tgandan so'nggina statistik G.Avanxel (1719-1772 yy) ishlari hisobiga o'zgartirdi, u yangi nomning lotin tilidagi «status» — davlatning hosilasi ekanligini isbotlab berdi. Iqtisodiyotda "kapital" biznes sotadigan tovarlar va xizmatlarni ishlab chiqarish uchun zarur bo'lgan barcha aktivlarni anglatadi. Shu ma'noda kapital jihozlar, erlar, binolar, pul va, albatta, odamlar - inson kapitalini o'z ichiga oladi. Biroq, chuqur ma'noda, inson kapitali shunchaki tashkilot uchun ishlaydigan odamlarning jismoniy mehnati emas. Bu tashkilotga muvaffaqiyat qozonishiga yordam beradigan odamlar tomonidan olib keladigan nomoddiy fazilatlarning to'liq to'plamidir. Bularning bir nechtasiga ta'lim, mahorat, tajriba, ijodkorlik, shaxsiyat, salomatlik va axloqiy xususiyatlar kiradi. Oxir oqibat, ish beruvchilar va xodimlar inson kapitalini rivojlantirishga umumiy sarmoya kiritganda, nafaqat tashkilotlar, ularning xodimlari va mijozlar foyda ko'radi, balki umuman jamiyat ham foyda ko'radi. Masalan, yangi global iqtisodiyotda kam ma'lumotli jamiyatlar gullab-yashnamoqda. DEMOGRAFIYA VA INSON KAPITALI ATAMASINING FAN SIFATIDA SHAKLLANISHI Aholini o'rganar ekan, demografiya alohida fan sifatida, uning miqdoriy va sifatiy xususiyatlarining mukammal tahlil etadi. Aholining miqdoriy xususiyatlari malum millat, hudud aholisi sonining o'zgarib (ko'payishi yoki kamayishi) borishida ifodalanadi. Aholining sifatiy xususiyatlari esa, malum millat yoki hudud aholisining salomatlik va o'rtacha umr ko'rish muddati, bandligi kabi jihatlarda ifodalanjiadi. Har ikkaJa jarnyon, ya'ni, aholining miqdoriy va sifatiy rivojlanishi bir-biriga chambarmas bog'liq holda sodir bo1adi. Masalan, aholi salomatligini yuqori darajada bo'lishi, aholi o'rtasida o’1imning kmnayishi, o'rtacha umr ko'rish muddatining uzayishiga olib keladi. Natijada·aholi soni ko’payib boradi. Shuningdek tug'ilishning juda yuqari darajada bo'Iishi, ko'p hollarda ona va bola oIganizmning zaiflashib borishiga va o'lim hollari ko'payishiga oho keladiAholini o'rganar ekan, demografiya alohida fan sifatida, uning miqdoriy va sifatiy xususiyatlarining mukammal tahlil etadi. Aholining miqdoriy xususiyatlari malum millat, hudud aholisi sonining o'zgarib (ko'payishi yoki kamayishi) borishida ifodalanadi. Aholining sifatiy xususiyatlari esa, malum millat yoki hudud aholisining salomatlik va o'rtacha umr ko'rish muddati, bandligi kabi jihatlarda ifodalanjiadi. Har ikkaJa jarnyon, ya'ni, aholining miqdoriy va sifatiy rivojlanishi bir-biriga chambarmas bog'liq holda sodir bo1adi. Masalan, aholi salomatligini yuqori darajada bo'lishi, aholi o'rtasida o’1imning kmnayishi, o'rtacha umr ko'rish muddatining uzayishiga olib keladi. Natijada·aholi soni ko’payib boradi. Shuningdek tug'ilishning juda yuqari darajada bo'Iishi, ko'p hollarda ona va bola oIganizmning zaiflashib borishiga va o'lim hollari ko'payishiga oho keladiETIBORINGIZ UCHUN RAHMAT!!!ETIBORINGIZ UCHUN RAHMAT!!!Download 0.53 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|