Reja Dialektika nima? Dialektika qonunlari. Dialektika tarixi

Dialektika rivojlanish haqida ta’limot


Reja

1. Dialektika nima?
2. Dialektika qonunlari.
3. Dialektika tarixi

1. Dialektika yun. dialektike (techne) — suhbat olib borish, bahslashish sanʼati — borliqning vujudga kelishi, uning taraqqiyoti haqidagi falsafiy taʼlimot hamda voqelikni bilish va unga asoslangan tafakkur uslubi. "D" tushunchasi falsafa tarixida dastlab hozirgi maʼnosidan boshqacha tushunilgan. Yunon falsafasida D. muxolifning muhokamasidagi ziddiyatlarni ochib tashlash, munozara orqali xaqiqatni topish sanʼatini anglatgan. Keyinchalik bu usul tabiat hodisalariga tatbiq etila boshlagan, bilish uslubiga aylangan. Dialektik tafakkur voqelikni bilish jarayoni sifatida inson, jamiyat bilan bogʻliklikda paydo boʻlgan. Voqelikni bilish va uni inson manfaatlari yoʻlida oʻzgartirishning dialektik us-lubini anglashga intilish qadim zamonlarga borib taqaladi. Bu intilish dastlab Sharqda paydo boʻlib, antik davrda oʻz takomiliga yetgan. Falsafa tarixida D. turlicha talqin qilingan. "D" soʻzi ilk bor Sokrat (Suqrot) tomonidan qoʻllanilgan. U D.ni bir-biriga zid, qaramaqarshi fikrlar toʻqnashu-vi orqali haqiqatni topish sanʼati deb bilgan. Geraklit ijodida D. oʻzining antik davrdagi eng yorqin koʻrinishiga ega boʻldi. Geraklit fikricha, D.— muttasil harakatdagi olam ichki jihatdan ziddiyatli va u doimiy vujudga kelish, rivojlanish hamda tanazzulga yuz tutish — qaramaqarshiliklar birligidan iborat. Mazkur davrda Geraklit va b. yunon faylasuflari taʼlimotlari negizida sofistlarning salbiy tusdagi D.si vujudga keladi. Sofistlar haqiqatni borliq D.sidan emas, bahslar olami, ruhiyatidan axtarib, ziddiyatli inson tafakkurini harakatga keltirdilar, oxir-oqibatda bilish faqat nisbiy, gumoniy, taxminan ekanligini eʼtirof etishgacha borib yetdilar. Oʻrta asrlardan 18-asrgacha D. oddiy (maktabda oʻqitiladigan) mantiq ilmi sifatida tushunib kelindi. Platon D.ni narsalarning ideal mohiyatini bilish maqsadida tushunchalarni boʻlak-boʻlaklarga ajratish, soʻng bir-biri bilan oʻza-ro bogʻlash uslubi deb hisoblagan. Kuzalik Nikolay, J. Bruno D.ni qara-maqarshiliklarning mos kelishi haqidagi taʼlimot deb taʼkidlashgan. Kantnit fikricha, D. voqelikni tajriba, hissiy bilimlar orqali emas, balki sof tafakkur asosida bilishga intiladi. Gegel D.ni borliq, ruh va tarix taraqqiyotining ziddiyatlarini anglashning umumiy uslubi deb bildi. Falsafa tarixida D.ning 3 ta asosiy shakli tarkib topdi: 1) qad. dunyodagi ilk, stixiyali, sodda D. (Geraklit, Platon va b.); 2) nemis mumtoz idealistik (xususan, Gegel) falsafasi; 3) K. Marks va F. Engels asos solgan materialistik D. K. Marks, F. Engels va xususan, V.I. Lenin D.ni vokelikni bilish va uni inqilobiy oʻzgartirish qaqidagi taʼlimot hamda buning tegishli uslubi deb hisobladilar. Marksistik utopiya D. qonunlarida insoniyatning yalpi baxtsaodatga borish kafolatini koʻradi. 20-asr Gʻarb falsafasida D. neogegelchilik, ekzistensializm, diniy falsafaning turli oqimlarida rivojlandi.


2 Asrlar mobaynida odamlar hayot jarayonlarini tushuntirishga harakat qilishdi va hayotni tushunishni muayyan naqshlarga kamaytirishdi. Falsafada bu harakatlar, ularning universalligi, sog'lomligi va universalligi bilan ajralib turadigan dialektika qonunlarini shakllantirishga olib keldi.Diyalektika qonunlari qanday?
Uchta asosiy bor dialektika qonuni:
1. qarama-qarshiliklarning birligi va kurashi;
2. miqdorning sifatga o‘tishi;
3. rad etishni rad etish.
Falsafachilarni tushunishida qonun - bu barqaror bog'liqlik va hodisalar va jarayonlarning o'zaro bog'liqligi. Dialektikaning qonunlari shunday asosiy xususiyatlarga ega:

1. 
   Ob'ektivlik. Diyalektik qonunlar inson istaklari va harakatlariga bog'liq emas.
   
2. 
   Muhimligi. Qonunlar ob'ekt yoki hodisaning asl mohiyatini belgilaydi.
   
3. 
   Qaytarilishi mumkinligi. Qonunda faqat muntazam takrorlanadigan hodisalar va aloqalar ko'rsatilgan.
   
4. 
   Umumjahon. Falsafadagi dialektika qonunlari muayyan turdagi barcha holatlarga xos bo'lgan muntazam birikmalarga ishora qiladi.
   
5. 
   Ko'pchilik. Qonunlar haqiqatning turli sohalarini tasvirlaydi: jamiyat, tabiat, fikrlash.
   

Dialektika qonunlarini kim ochdi?
Dialektika sohasidagi dastlabki o'zgarishlar qadimgi davlatlar - Xitoy, Hindiston va Yunoniston davriga to'g'ri keladi. Qadim diyalektik tuzilmaviy va aniq emas edi, lekin o'z-o'zidan koinotning mavjud qonunlarining zamonaviy tushunchalarini boshlagan edi. Zenon Elea, Platon, Heraklit va Aristotellar dialektika qonunlarini shakllantirishga birinchi urinishdir.
Nemis faylasuflari tomonidan dialektik fikrning shakllanishiga asosiy hissa qo'shildi. Nemis yozuvchilari asarlarining muhim tarkibiy qismi, shu jumladan, Hegelning dialektikasi va Kantning bilimlari nazariyasining uchta qonunlari nasroniy ta'limotidir. U zamon falsafasi dunyodagi o'rta asrlar tushunchasiga tayanib, atrofdagi haqiqatni bilim va faoliyat ob'ekti sifatida ko'rib chiqdi.
Dialektikaning 3-qonuni
Har bir insonning va butun jamiyatning rivojlanishi, diyalektik qonunlarda universal va cheklovsiz aks ettirilgan muayyan qonuniyatlarga bo'ysunadi. Ular har qanday jamiyat, fenomen, tarixiy moment, faoliyat turiga nisbatan ishlatilishi mumkin. Uchta diyalektika qonuni rivojlanish parametrlarini aks ettiradi va tanlangan yo'nalishda keyingi harakatni qanday davom ettirishini ko'rsatadi.
Bunday dialektik qonunlar mavjud:

1. 
   Qarama-qarshiliklarning birligi va kurash qonuni. Rivojlanish yuragida qarama-qarshi boshlanishi mumkin, bu kurash energiyaning rivojlanishiga olib keladi va harakat uchun rag'batdir.
   
2. 
   Sifatdagi o'zgarishlarning sifatga o'tish qonuni. Miqdordagi o'zgarishlar yangi sifat ko'rsatkichlarining paydo bo'lishiga olib kelishi mumkin.
   
3. 
   Noqonuniylikni bekor qilish to'g'risidagi qonun. Qonunda gorizontal emas, rivojlanish nima uchun rivojlanayotganligi tushuntiriladi.