Reja Dialektika nima? Dialektika qonunlari. Dialektika tarixi

Diyalektika qonuni - miqdori sifatga kiradi

Dialektikaning ikkinchi qonuni sifatli va miqdoriy xususiyatlarga urg'u beradi. Uning aytishicha, barcha o'zgarishlar miqdoriy xususiyatlarning to'planishining muayyan bosqichida sodir bo'ladi. Ko'rinib bo'lmas nicelik to'planishi, rivojlanishning yangi darajasiga olib keladigan keskin sifat o'zgarishlariga olib keladi. Sifatli va miqdoriy o'zgarishlarni bir necha marta takrorlash mumkin, ammo muayyan nuqtada mavjud bo'lgan hodisalar yoki jarayonlar chegaralaridan oshib ketadi va koordinata tizimidagi o'zgarishlarga olib keladi.
Dialektikaning asosiy qonunlari universaldir va tabiat va ijtimoiy-iqtisodiy shakllanishning rivojlanishini tushuntirishga mo'ljallangan. O'rta asrlarda faylasuflar tomonidan uchta diyalektik qonunlar shakllantirildi va harakat va rivojlanish xarakterini tushunishga yordam berdi. Zamonamizning ba'zi faylasuflari va sotsialistlari dialektikaning mavjud tamoyillari va qonunlari rivojlanish suratini to'liq aks ettirmaydi deb hisoblaydilar. Garchi yangi qonunlar ilgari surilgan bo'lsa-da, ko'pchilik faylasuflar to'rtinchi qoidada dialektik qonun emas, chunki u mavjud uch qonun bilan kesishadi.

3.Dialektika tarixida quyidagilar ajralib turadi asosiy qadamlar:

• antik mutafakkirlarning spontan, sodda dialektikasi;
• Uyg'onish davri faylasuflarining dialektikasi;
• nemis klassik falsafasining idealistik dialektikasi;
• 19-asr rus inqilobiy demokratlarining dialektikasi;
• Marksistik-leninistik materialistik dialektika.

Dialektik tafakkur qadimdan kelib chiqqan. Qadimgi dialektika, moddiy olamni jonli hissiy idrok etishga asoslanib, yunon falsafasining dastlabki g'oyalaridan boshlab, voqelikni o'zgaruvchan, bo'luvchi, o'zida qarama-qarshiliklarni birlashtirgan holda tushunishni shakllantirdi. Ilk yunon klassiklarining faylasuflari universal va abadiy harakat haqida gapirib, bir vaqtning o'zida kosmosni to'liq va go'zal bir butun sifatida, abadiy va osoyishta narsa sifatida tasavvur qilishgan. Bu harakat va dam olishning universal dialektikasi edi. Bundan tashqari, ular narsalarning universal o'zgaruvchanligini har qanday asosiy elementning (er, suv, havo, olov va efir) boshqasiga aylanishi natijasida tushundilar. Bu o'ziga xoslik va farqning universal dialektikasi edi. Geraklit va boshqa yunon tabiat faylasuflari abadiy bo'lish formulalarini, harakatni qarama-qarshiliklar birligi sifatida berganlar.

Aristotel birinchi dialektik hisoblangan Elea Zenon. Birinchi marta birlik va ko'plikni yoki aqliy va hissiy dunyoni keskin qarama-qarshi qo'ygan eleatiklar edi. Geraklit va Eleatika falsafasiga asoslanib, sof salbiy dialektika qarama-qarshi narsalarning, shuningdek, tushunchalarning tinimsiz o'zgarishida inson bilimlarining nisbiyligini ko'rgan va dialektikani axloqni istisno qilmasdan, haddan tashqari shubhaga olib kelgan sofistlar orasida.

Ko'pgina taniqli faylasuflar dialektikaga murojaat qilishdi, ammo dialektikaning eng rivojlangan shakli shular qatorida edi D. Hegel, bu usulning kelib chiqishida, ba'zida unchalik qiziq bo'lmagan va g'ayrioddiy navlarini taklif qilishiga qaramay, u hali ham mavjud. Kant uning sof aql antinomiyasi bilan.

Gegel qarama-qarshiliklarning o'zini shunday tushundi qarama-qarshi ta'riflar to'qnashuvi va ularni birlashtirish orqali hal qilish. Uning dialektikasining asosiy mavzusi bir-birini istisno qiluvchi va bir vaqtning o'zida bir-biriga zid bo'lgan qarama-qarshiliklarning birligi g'oyasi yoki qarama-qarshilik mavzusi edi. Buni Hegel tomonidan ilgari surilgan ruhning rivojlanishi uchun ichki impuls qaysi bosqichma-bosqich oddiydan murakkabga o'tadi, to'g'ridan-to'g'ri vositachilikka, mavhumdan konkretga va tobora to'liq va haqiqiy natijaga. Bunday progressiv oldinga harakat tafakkur jarayoniga rivojlanishning asta-sekin o'sib boruvchi silsilasi xarakterini beradi.

Marksizmgacha boʻlgan dialektika shu tariqa materiya, tabiat, jamiyat, ruhning umumiy shakllanishi vazifasini bajargan (yunoncha naturfalsafa); bu sohalarning mantiqiy kategoriyalar ko'rinishida shakllanishi sifatida (Platonizm, Gegel); to'g'ri savol-javoblar va munozaralar haqidagi ta'limot sifatida (Sokrat, Stoiklar); bo'lish va uni diskret va noma'lum ko'plik bilan almashtirish tanqidi sifatida (Elea Zeno); tabiiy ravishda yuzaga keladigan ehtimolli tushunchalar, hukmlar va xulosalar haqidagi ta'limot sifatida (Aristotel); qonunga xilof ravishda mutlaq yaxlitlikka intiladigan va shuning uchun qarama-qarshiliklarga ajraladigan inson ongining barcha illyuziyalarini muntazam ravishda yo'q qilish sifatida (Kant); sub'ektivistik (Fixte), ob'ektiv (Shelling) va mutlaq (Gegel) ruh falsafasi sifatida, kategoriyalarning shakllanishida ifodalangan.

Marksistik materialistik dialektikada V.I.Lenin alohida e’tibor bergan qarama-qarshiliklarning birligi va kurashi qonuni. Rivojlanishning dialektik kontseptsiyasi, metafizikdan farqli o'laroq, uni o'sish va takrorlash sifatida emas, balki qarama-qarshiliklarning birligi, bir-birini istisno qiluvchi qarama-qarshiliklarga bo'linishi va ular orasidagi munosabat sifatida tushunadi. Dialektika moddiy olamning o'z-o'zidan harakatlanish manbasini qarama-qarshilikda ko'radi. Marks falsafaga fan sifatida qaradi va mavhumdan konkretga o'tdi.