Reja: Ekologiya fani, predmeti

www.arxiv.uz

Reja:

1. Ekologiya fani , predmeti.
2. Tabiatni muhofaza qilishning madaniy va estetik ahamiyati.
3. Ekologiyaning rivojlanish tarixi.
4. Tabiatni muhofaza qilishda jamoatchilik.
5. Ekologik ta’lim - tarbiya -biosferani saqlab qolishining muhim omillari.
6. Ekologiya va hadislar
7. Biotsenoz haqida tushuncha.
8. Ijtimoiy ekologiya.
9. Geobotanika asoslari.
10. Tabiatni muhofaza qilish.


EKOLOGIYA PREDMETI, VAZIFALARI, TARIXI VA FANLAR
BILAN BOFLIQLIGI

Inson tabiat og‘ushida yashaydi, ijod etadi, faoliyat ko‘rsatadi, uning ko‘rkam manzarasidan zavq oladi, sahovatli marhamatlaridan bahramand bo‘ladi. Tabiat, u qanday ko‘rinishida bo‘lishidan qat’i nazar o‘zgacha gashtli fusunkor bo‘lishi mumkin. Bizni o‘rab turgan tabiatning ko‘rkam manzarasi nafaqat qushlar, musavvirlar, shoirlar, bastakor-mashshoqlar, xonandalar uchun ilhombaxsh ko‘rinishi bo‘libgina qolmasdan, balki kishilarining ruhiyatini yengillashtiruvchi ma’naviy ozuqa beruvchi tabiiy manba bo‘lib xizmat qiladi.

"Ekologiya" so‘zi yunoncha so‘zdan olingan bo‘lib, - "oykos" -uy, joy, "logos" - fan demakdir. Bu so‘z nemis olimi E.Gekkel tomonidan 1869 yilda "Organizmlarning umumiy morfologiya" deb nomlangan asarida berilgan. Botanika faniga esa 1895 yil Varming tomonidan kiritilgan. 1910 yilda butun ittifoq botaniklar kongressida ekologiya mustaqil fan sifatida vujudga keldi.
Ekologiyaning predmeti - organizmlar gruppasi va tashqi muxit orasidagi bog‘lanishlarning tuzilishi va unga bog‘liq bo‘lgan jonlanish, taraqqiy etish,tarqalish va konkurentlar xususiyatlarini o‘rganadi.
Hayotning hamma ko‘rinishlari-o‘simliklarning formasi, evolyutsiyasi tashqi muxitning ta’siriga bog‘liqdir. Masalan, o‘simlik namlik yetarli bo‘lgan joyda va quruq adir sharoitida ekilsa, bir xil urug‘i unib chiqqan o‘simliklar bir-biridan butunlay kuchli farq qiladi. Namlik yetarli joyda o‘simlik barglari katta-katta, o‘simlik baland bo‘lib o‘sadi. Qqurg‘oqchilik joydagi esa mayda bargli, past bo‘yli, barglari tukchalar bilan qoplangan.
Ekologiya antropogen va xar xil omillar ta’sirida tabiatdagi bog‘lanishlarning buzilishi to‘g‘risida ma’lumot beradi. U tabiiy resurslardan ratsional foydalanishda va tabiatni muxofaza qilishda ilmiy asos bo‘lib xizmat qiladi. Masalan, har yili o‘rmon xo‘jaliklari tabiatda o‘suvchi dorivor o‘simliklarni yig‘ib olib dori tayorlash uchun topshiradi. Bunda agar yig‘ib olinayotgan o‘simliklar miqdori qayta o‘sib chiqayotgan o‘simliklar miqdoridan oshsa, unda o‘simliklar sekin-asta yo‘qola boshlaydi. Shuning uchun dorivor o‘simliklarni yig‘ish faqatgina ilmiy tomondan asoslangan normalar asosida terib topshirilishi kerak.
Bu normalar va yig‘ish muddatlari o‘simliklar jamoasi qayta tikla unish uchun asos bo‘lishi kerak.
Hozirgi vaqtda ekologiya fani bir necha fanlar kompleksidan iborat bo‘lib - ekonomika, texnika, madaniy fanlarning vazifalarini o‘z ichiga oladi, lekin biologik muammolar bu kompleksda asosiy bo‘lib qoladi, chunki odam, xayvonlar va o‘simliklar dunyosi bu biologik ob’yektlar bo‘lib bir-birlari bilan va tashqi muxit bilan o‘zaro bog‘liqdir.
Hozirgi zamon ekologiyasining mazmunini quyidagi biologik spektr tuzilishida yozsa bo‘ladi.
A’zo gen----xujayra----to‘qima-----organ-----organizm-------populyatsiya-------jamoa + abiotik muxit = ekosistema.
Ekologiya asosan bu spektorning o‘ng qismida joylashgan, ya’ni organizm darajasidan yuqori bo‘lgan sistemalarni o‘rganadi.
Ekologiya organizmlardan boshlab ekosistema va biosferagacha bo‘lgan ma’lumotlarni o‘rganadi.
Organizmlar birgalikda o‘sib abiotik muxit bilan aloqaga kirib ekologik sistemani tashkil qiladi. Sistema deganda bir-biriga tartibli ta’sir qiladigan va bir-biri bilan bog‘langan komponentlarning tarkibiy qismlar bir butunligini tushunamiz. Eng katta ekologik sistema bu biosferadir.
Populyatsiya - bu bir turga mansub individlarning ma’lum territoriyada tarqalganligidir. Biosfera yoki koinot-bu yerdagi tirik organizmlarning yerning fizik muxiti bilan birlik xosil qilishdir.
Hozirgi zamonda ekologiyaning ma’nosi-ekosistema shaklida kengaytirilgan. Ekosistema deganda biz butun biosferani tushunamiz. Bu shuni ko‘rsatadiki, biologiyaning hamma bo‘limlarida ekologik metod qo‘llanilishi kerak.
Ekologiya - bu organizmlar va tashqi muxit orasidagi bog‘lanishlarni o‘rganuvchi fan bo‘lib, u xayvon va o‘simliklarning moslashuvini, xosildorligini, ko‘payish dinamikasini, populyatsiyalar va biotsenozlar biomassasini o‘rganadi.

Ekologiya quyidagi qismlarga bo‘linadi. autekologiya - organizmlar ekologiyasi, sinekologiya-jamoalar ekologiyasi, ekosistema ekologiyasi hozirgi vaqtda ekologiyaning juda ko‘p tarmoqlari mavjud. Evolyutsion ekologiya, qishloq xo‘jaligi ekologiyasi, radiatsion ekologiya, koinot ekologiya, biosfera ekologiyasi, fiziologik ekologiya, embriologik, anatomik ekologiya, marfalogik ekologiya, ijtimoiy ekologiya, landshaftlar ekologiyasi.

Ekologiyaning vazifalari
Atrof-muxitdagi antropogen o‘zgarishlarni o‘rganish va bu muhitni yaxshilash usullarini asoslash. Atrof muhitni sog‘lomlashtirish, uning musaffoligini asrash borasida so‘z borar ekan avvalo bizni o‘rab turgan tabiatga hurmat bilan qarash lozim bo‘ladi.
Atrof muhitni sog‘lomlashtirish ,uning musaffoligini asrash borasida so‘z borar ekan bizni o‘rab
Tabiiy resurslardan ratsional 1 unumli 1 foydalanish-ning ilmiy asoslarini ishlab chiqish. Inson xo‘jalik faoliyati ta’siri ostida tabiatda ro‘y beradigan o‘zgarishlarni oldindan bilish. Inson yashaydigan muhitni saqlab qolish.
Ekologik xavfning oldindan aniqlash va uning oldini olish. Tabiatda kam uchraydigan va yo‘qolib borayotgan o‘simliklar va xayvonlarning muxofazasi, ko‘paytirish yo‘llarini ishlab chiqish.
Muxitning sifatini yaxshilash. Xayvonning tozaligini, suvning tozaligini asrash, ifloslanishga yo‘l qo‘ymaslik. Atrof muhitning ifloslanishiga sanoat korxonalari, bo‘rdoqichilik majmualari chiqarib tashlaydigan chiqindilarni yetarlicha zararsizlantirmaslik ham sabab bo‘ladi.
Fan - texnika nihoyatda taraqqiy etgan hozirgi paytda, qishloq xo‘jalik maqsulotlari yetishtirishda o‘ta ta’sirchan kimyoviy moddalarni ko‘plab ishlatish atrof - muhit va yetishtirilgan ne’matlar ifloslanishiga, shuningdek odamlar orasida bir qancha xastaliklar avj olishiga olib kelmoqda.
So‘z tabiatning ozor topishi, ekologik muvozanatning buzilishi ustida borar ekan, hozir orol dengizining qurib borishi bilan bog‘liq ekologik vaziyat naqadar noxush asoratlar berayotganligini eslatib o‘tmasdan bo‘lmaydi.
Yuqori xosildorlikning asosi - o‘simliklarning optimal zichligini aniqlash. Biz o‘zimiz yashayotgan sayyoraga nazar tashlasak, ko‘p narsalarning guvohi bo‘lamiz: inson so‘nggi 100-50 yil davomida tabiatning yer qobig‘i bo‘lishi biosferani shunchalik o‘zgartirib yubordiki, natijada uning million yillar davomida tarkib topgan go‘zalligi va musafoligiga raxna solindi, noyob nabetot va jonivorlar namunalari kamayib ketdi.