Reja: E’tirof tushunchasining mohiyat

Yangi diniy harakatlarning zamonaviy faoliyat uslublari.
Reja:
1. E’tirof tushunchasining mohiyati.

2. Dunyoda konfessiyaviy o’zgarishlarning sabablari.

3. Bugungi dunyoning konfessiyaviy ko’rinishi.

4. O’zbekiston Respublikasidagi dinlararo munosabatlar.

5. Xristian dinidagi noan’anaviy ta’limotlar.

6. Islomdagi diniy harakatlar va oqimlar.

“E’tirof” so’zi (lotincha- “cofessio”) o’zbek tilida “ishonish” degan ma’noni anglatadi.Umuman olganda,diniy nom –bu ma’lum bir diniy ta’limot doirasida shakllangan va o’ziga xos xususiyatlarga ega bo’lgan e’tiqod va bu e’tiqod tarafdorlari jamoasi.Diniy konfiguratsiyalar, garchi ular bitta ichida bo’lsa ham, o’z e’tiqodlarida farq qiladigan guruhlardir.Shuni hisobga olgan holda, bugungi kunda mutaxasislar mavjudlini taxmin qilmoqdalar.Shuni ta’kidlash kerakki, Islomda bunday ema.Hechbir mamlakatda hanafiy mahzabi alohida nom sifatida ro’yxatga olinmagan.Masalan, O’zbekistonda bir nechta shia jamoalari bo’lsa ham, ular o’zlarini alohida diniy konfessiyalar deb hisoblamaydilar.Din jamoat hayotining ajralmas qismi sifatida har doim odamlarning sotsializatsiyasi,turmush tarzini tartibga solish va tartibga solishga xizmat qiluvchi me’yoriy omillardan biri bo’lib kelgan.Dinning bunday roli uning tarixan shakllangan xususiyatlar bilan belgilanadi.Buning sababi, din, avvalambor, umumbashariy axloqiy me’yorlarni o’zlashtirgan va ularni hamma uchun majburiy axloq qoidalariga aylantirgan; ikkinchidan ,bu odamlarga uyg’unlikda yashashga yordam berdi; uchinchidan ,bu odamlarning ishonchini kuchaytiradi va ularga hayot sinovlari , muammolar va qiyinchiliklarni yengishga yordam beradi;to’rtinchidan bu umuminsoniy va ma’naviy qadriyatlarni asrab-avaylashga va ularni avloddan-avlodga o’tkazishga yordam berdi va shu bilan maaniyat rivojiga katta ta’sir ko’rsatdi.Bugungi kundda dinga bo’lgan qiziqish globallashuv jarayonlarining aksidir.Buning sababi globallashuv dunyo yaxlitlashishi va birlashishi bilan millatlar va jamiyatlar darajasidda o’z-o’zini anglashga intilishning chuqurlashishi uchun zamin yaratmoqda.Bu jarayonlar,o’z navbatida, insoniyat ma’naviyatining ajralmas qismi bo’lgan dinning mohiyatini va uning inson va ijtimoiy hayotdagi o’rnini anglash ahamiyatinng oshishiga olib keladi.Shu bilan birga ,dinga bo’lgan qiziqishning o’sishi bugungi kunda insoniyat jamiyatining duch kelayottgan muommolari va ularni hal qilish yo’llari to’g’risida odamlarning fikrlash tarzining dalilidir.Darhaqiqat, dunyoning diniy manzarasi ogarmas hodisa emas.xususan, shuni taa’kidlash kerakki, bu rasm yildan –yilga o’zgarib bormoqda va mavjud dinlar o’zlarining an’anaviy doiralaridan tashqariga chiqmoqdalar.So’nggi izlanishlarga ko’ra, 2013 yilda dinlarga ishonuvchilar soni quyidagicha:

Xristianlik - 2,038,905,0

a)katoliklar- 1,076,951,0

b)protestantlar- 349,792,00

v)provaslov – 217,522,00

d)anglikanlar- 81,663,000

Boshqa yo’nalishlar - 537,135,00

Islom - 1,226,403,0

Hinduizm - 828,130,00

An’anavy xitoy dinlari - 389,543,00

Buddizm - 364,014,00

Sixizm - 23,821,000

Yahudiylik - 14,535,000

Baholash - 6 000 000bugungi o’zgarishlar haqida gapirganda ,quyidagilarni ta’kidlash kerak.Birinchidan,o’rnatilgan dinlarda ma’lum xususiyatlarga ega yangi oqimlar va mahzablar paydo bo’lishda davm etmoqda.Masalan,mutaxasislarning fikriga ko’ra,XX asrning ikkinchi yarmida xristianlik ,buddizm,islom va boshqa dinlar sohasida yuzlab mahzablar paydo bo’lgan .Bu kelajakda bunday jarayonlar davom etishi mumkinligini taxmin qiishimizga imkon beradi.

Sekta, bu so’z ,umumiy ma’noda,ma’lum bir diny,siyosiy yoki falsafiy qarashni izdoshlari guruhini anglatadi.Diniy mazhab- bu ma’lum bir dinning rasmiy e’tiqodlari ostida bo’lingan yoki mavjud bo’lgan dinlar va konfessiyalarga umuman aloqasi bo’lmagan holda diniy bayroq ostida faoliyat yuritadigan guruh .Bugungi kunda har ikki yo’nalishda ko’plab mahzablar mavjud.Mutaxasislarning hisob-kitoblariga ko’ra, ularning soni 5000 ga yaqin.Zamonaviy voqealik shuni ko’rsatadiki,diniy-ekstremistik mazhablarning inson ongi va qalbi uchun kurashidagi faoliyat tiklanmoqda.Xususan, qo’shni mamlakatlarda Virjiniya markazi ,Birlik cherkovi,Iso Masihning so’nggi kunlar avliyolari cherkovi,”Oq birodarlar” va Birinchi farishtaning ilohiy buyrug’I kabi o’nlab diniy mazhablar mavjud.”Sanatizm” mazhabi ham keng tarqalgan.Ba’zi ma’lumotlarga ko’ra ,ushbu xavfli mazhabning Rossiyada 100000 va butun dunyo bo’ylab 5 milliondan ortiq izdoshlari bor.Ular aholining diniy bilimlarining pastligidaan foydalanmoqdalar,oxirat yaqinligiga tahdid solmoqdalar va yoshlar va kambag’allar orasida ishlash orqali ozlarining yordamlarini oshirishga harakat qilmoqdalarbunday mazhablarga asos slogan “azizlar” o’z izdoshlarini mol-mulklariga ega bo’lishga aldashga harakat qilmoqdalar.Ularning yashirin faoliyati va jamoatchilikka oshkor qilinmaydigan mazhablar faoliyati ustidan qattiq nazorat olib borilishi ularning faoliyati to’g’risida jamoatchilikning xabardor emasligiga olib keladi.Ugandadagi “Qiyomat kuni” sektasi rahbarlarining faoliyati bunga misol bo’la oladi.1999 yil 31 dekabrga oxiratni “o’rnatgan “ bu mazhabning rahbarlari o’z izdoshlarini molk-mulklarini sotishga ,tushumlarni berishga va shu tariqa gunohlaridan qutulishga chaqirdilar.2001 yil 1 yanvarda iyomat kunining “ko’chirilishi” mazhab yetakchilariga nisbatan shubhalarni keltirib chiqardi.Shundan so’ng rahbarlar Kanungu qishlog’ida 500 dan ortiq tarafdorlarini to’plab,ularni bir joyga to’plab,ustlarini yopib ,binoga o’t qo’yishdi.Ommaviy axborot vositalari ma’lumotlariga ko’ra ,politsiya boshqa to’rt joyda ommaviy qabrlarni topdi.Umuman olganda,sektada 1000 dan ortiq qurbonlar bor.Ijtimoit-iqtisodiy muomlarning kuchayishi ,ocharchilik ,fuqarolar urushi,ommaviy epidemiyalar,OITSning tarqalishi bunday mazhablarning tarqalishiga olib keladi.Umuman olganda ,bunday sektalarning barchasi insonning kuchsizligidan, ma’naviy va jismoniy kamolotga intilishdan va shaxsiy manfaatlarini ko’zlab shaxsiy boylikni ko’paytirish uchun odamlar duch keladigan qiyinchiliklardan foydalanadi.Mavjud diniy ta’limotlarni modernizatsiya qilish jarayoni ,boshqacha aytganda ,ularga ma’lum qoidalarni moslashtirish jarayoni davom etmoqda.Masalan,Rim papasi hatto inkvizitsiya va salibchilar yurishlari noto’g’ri bo’lganini tan olib ,rasmiy ravishda kechirim so’radi.1992 ylda Papa Ioan Pavel II Galiley Galileyning haqligini tan oldi,chunki u yerning quyosh atrofida aylanishi haqida g’oyani targ’ib qilgani uchun cherkov sudi tomonidan rad etilgan edi.Shuni ham ta’kidlash kerakki, mavjud dinlarning dinamikasi jiddiy o’zgarishlarga uchraydi.Masalan, o’tgan asrda asosan nasroniy bo’lgan Yevropada hozirda 20-25 million musulmon bor.Jumladan,Buyuk Britaniyada 3 mln,Germaniyada 5 mln, Fransiyada 6-7 mln musulmon bor.Tadqiqotchilar fikricha, Islom hozirgi paytda dunyodagi eng tez rivojlanayotgan din.birlashgan Millatlat Tashkiloti ma’lumotlarga ko’ra,Islomning yillik o’sish sur’ati 6,4 foizni tashkil etdi va 1989 yildan 2011 yilgacha musulmon aholining son Shimoliy Amerikada 25,Afrikada 2,15, Osiyoda 12,57, Yevropada 142,35 va Avstraliya 142,35 edi.Okeniyada u 257,01 foizga oshdi.Faqat lotin Amerikasidagi musulmonlar ulushi 4,73 foizga kamaydi.bunday o’zgarishlar,bir tomondan ,globallashuv natijasida kelib chiqqan odamlarning ko’chib ketishi bilan bog’liq bo’lsa,ikkinchi tomondan ,odamlar ko’p hollarda Buddistlar ekanliklari va asosan ongli ravishda Islomni qabul qilganliklari bilan bog’liq.Shuningdek,aholisi an’anaviy ravishda Buddizm va Islomni qabul qilgan mamlakatlarda xristianlikni yoyish tendetsiyasi mavjud.BMT ma’lumotlariga ko’ra, xristian dining o’sish sur’ati yiliga 1,46% ni tashkil qiladi.Bu jarayon ba’zi xristian tashkilotlari va harakatlarining faol missionerlik harakati natijasida ro’y bermoqda.Ushbu mulohazalar bugungi kunda dunyoning diniy manzarasida sezilarli o’zgarishlar ro’y berayotganidan dalolat beradi.Diniy konfessiyalarning xilma-xilligini, shuningdek, O’zbekistonda rasmiy ravishda ro’yxatdan o’tgan diniy konfessiyalarning sonida ham ko’rish mumkin.Ularning nasroniy diniga mansub bo’lishlariga qaramay, mamlakardagi 11 ta konfessiyaning har biri o’zini alohida diniy mazhab deb biladi.19-asrning o’rtalari va 20-asrnng boshlarida “bashorat” va “Armageddonizm” epidemiyalari Yevropa,Amerika, va Osiyoda keng tarqaldi.1840-yillarda AQSHda “millerizm” nomi ostida paydo bo’lgan harakat tezda boshqa sohalarga tarqaldi.Natijada aksariyat yirik dinlarda yangi, “islohotchi” harakatlar paydo bo’ldi.Ular orasida nasroniylikdagi “Iegova guvohlari” va “Marmonlar”, Islomdgi “Bahoiylar”, “Ahmadiylar” va “qora musulmonlar” va hinduizmda “Xalqaro Krishna tushunadigan jamiyati” bor.Iegova guvohlari 1873 yilda CHarlz Teyz Rassel tomonidan tashkil etilgan.Yo’nalishning diniy ta’limotlari uning yettita jildli “Yozuvlarni o’rganish” kitobiga asoslangan.Rassel vafotidan keyin tashkilotni boshqargan Jozef Franklin Ruterford “Armageddon” ga aylandi.Shuningdek, u har yili Iegova guvohlarining xalqaro anjumanlarini tashkillashtirgan va 50 ga yaqin kitoblarning muallifi sifatida o’z tashviqot ishlarida radio va gramofon yozuvlaridan foydalangan.Iegova guvohlari Uchbirlik g’oyasini rad etishadi, ammo uning barcha ko’rinishini boshqa yo’llar bilan tushuntirishadi.Ular,Xudo shaxsiy ismiga ega va u hamma narsani yaratuvchisi ekaniga ishonishadi.Garchi Yahoning xalqi Isoni Xudo O’g’li deb bilishsa-da ,ular uning xudo ekanligini inkor etishadi.Ularning ta’limotlariga binoan,Iso yagona odam Yahova tomonidan yaratilgan va barcha odam insonlar Iso orqali yaratilgan.Muqaddas Ruh dunyoning yaratilishida qatnashgan Xudoning ko’rinmas kuchidir.Ushbu belgi ishlatilmaydi,chunki ular Iso Go’lgota tog’ida xochga mixlangan emas,balki xochga mixlangan deb ishonishadi.Butun insoniyat tarixi davomida Yahova 144000 kishini osmondagi hayotga tiriltirish uchun tanladi.Bugungi kunda 144 ming tanlanganlar,ta’ni 11ming “mayda podalar” tirk ekanligiga ishoniladi.Qolgan imonlilarga,”qo’ylar”ga ,Yahoning shohidlari qo’shilib yer yuzida abadiy hayot va’da qilinadi.”Iegova guvohlari” faqat Iso Masihning o’limini xotirlash marosimini nishonlashadi.Shu kuni jamoat a’zolari qarindoshlari va tanishini uylariga taklif qilishadi.Stolda Isoning tanasi va qonining ifodasi bo’lgan xamirturushsiz non, qizil sharob va quruq sharob bo’lishi kerak.

XIX asrda Eronda Bobil maktabi negizida paydo bo’gan diniy oqim.Shirzlik Sayyid Ali Muhammad 1844 yilda Bob (arabcha eshik) yangi davrning “eshigi” deb nom oldi va ko’p o’tmay “allohning elchisi”ning paydo bo’lishi yangi davrning asosiy qonulari va tizimlari in’omini targ’ib qila boshladi.Boboning buyuk izdoshlari dan biri Mirza Husayn Ali Nuri u 1863 yilda Bob voizlik qilgan va “Baha’ul” yoki “Alloh Jillasi” unvonini olgan Xudonining elchisi ekanligini e’lon qildi.Ushbu yo’nalish nomi ham Baha’ula ismidan olingan.Bahoiyning “Kitob al-Aqdas” va “Kitob alIqon” ta’limotlarining asosini tashkil etadi.Harakat asoschisi olamlarning yaratuvchisi “Ollohning shon-sharafi” nomini olgan bo’lsa ham, islom e’tiqodiga ko’ra ,bahoiylarning fikriga ko’ra ,bahoiylar mustaqil din ham mazhab ham emas.Bahoiylik Hindiston,Uganda,Keniya,Eron ,Misr,AQSH va Kanadada keng tarqalgan .Hozirgi kunda dunyoda to’qqizta Bahoiy ziyoratgohi ,200 ga yaqin milliy va bir nechta mahalliy diniy yig’inlar avjud.Bahoiylarning umumiy soni 6 mlnga yaqin.Bahoiylar har biri 19 kun va 19 oydan iborat bo’lgan diniy taqvimi qabul qildilar.Har 19 kunda jamoatning barcha a’zolari ibodat qilish,jamoat muommolarini muhokama qilish va birodarlkni mustahkamlash uchun yig’ilishadi.Har yili ,2-martdan 20-martgacha, bahoiylar o’zlarini oziq –ovqat va suv bilan tegib,quyosh chiqqandan to kun botguncha ro’za tutishadi.

Foydalanilgan adabiyotlar:
1.Diniy ekstrimizm va terrorizmga qarshi kurashishning ma’naviy –ma’rifiy asoslari-Toshkent Islom universiteti nashriyoti,2008 yil.
2.Najmiddinov J.Missioner.kecha va bugun –Toshkent: Toshkent Islom universiteti nashriyot va matbaa birlashmasi,2008 yil.
3.Mironov A,Babinov Yu Dinshunoslik asoslari:o’qituvchi va talabaning ish kitobi.Darslik nafaqa-M:BILIM, 1998 yil.