Reja: Fanga doirasida adabiyotlarni

5 – MA’RUZA. Fanga doirasida adabiyotlarni topish, saralash, saqlash, qayta ishlash, havolalar va snoskalar berish, internet ma’lumotlaridan to‘g‘ri foydalanishni o‘rganish

REJA:

1. 
   Fanga doirasida adabiyotlarni topish.
   
2. 
   Havolalar va snoskalar berish tartibi.
   
3. 
   Internet ma’lumotlaridan to‘g‘ri foydalanishni o‘rganish.
   

Ilmiy maqola yozish
Ilmiy maqola ma’lum bir kichik mavzu bo‘yicha kichik tadqiqot. Uchta ilmiy maqolalar mavjud:
Ampirik - bu o‘z tajribasi asosida qurilgan maqola.
Ilmiy-nazariy - bu tadqiqotning aniq natijalarini tasvirlaydigan maqolalar.
Ko‘rib chiqish - bu tor doirada muayyan sohadagi yutuqlarni tahlil qiluvchi maqolalar.
Ilmiy maqola qanday yoziladi?
Ilmiy maqola, har qanday boshqa kabi, muayyan tuzilishga ega bo‘lishi kerak.
Ilmiy uchun, tuzilishning asosiy qoidalari tanlanadi: Sarlavha
Mavhum - qisqa ta’rif; Kalit so‘zlar
Kirish
Adabiyotlarni o‘rganish
Asosiy qismi - metodologiya va natijalarni o‘z ichiga olishi kerak Xulosalar
Adabiyotlar ro‘yxati.
Agar ilmiy jurnalda maqolani qanday yozish haqida gapiradigan bo‘lsak, unda uning strukturasiga bo‘lgan talablar umumiy qabul qilingan va yuqorida bayon qilinganidan farq qilmaydi, ammo har bir narsani batafsilroq ko‘rib chiqamiz❗️ Maqola sarlavhasi

Sarlavha yoki sarlavha butun tananing matnining tarkibiy qismidir. Bu yorqin va esda qolarli bo‘lishi kerak. Sarlavha uzunligi 12 so‘zdan oshmasligi kerak. Maqola sarlavhasi mazmunli va mazmunli bo‘lishi kerak.
Kalit so‘zlar
Kalit so‘zlar o‘qiydiganlar uchun qo‘llanma bo‘lib xizmat qiladi va Internetdan maqola topish uchun ham ishlatiladi. Ular maqolaning mavzusi va maqsadini aks ettirishi kerak.
Kirish
O‘quvchilarning kontseptsiyasini ilmiy maqolada muhokama qilinadigan narsalarni berish uchun kirish kerak. Bu erda sizning ishingizning amaliy va nazariy ahamiyatini kashf qilishingiz kerak. Shuningdek, iltimos, ishning dolzarbligini va yangilanishini ko‘rsating.
Adabiyotni o‘rganish
Adabiyotni o‘rganish ilmiy maqola uchun nazariy asos bo‘lib xizmat qiladi.
Maqsad ushbu mavzudagi mavjud ishlarni baholashdan iborat. Asosiy qism
Ilmiy jurnalda maqola yozish qanday
Bu erda kirishdan ko‘ra batafsilroq tavsiflangan bo‘lishi kerak. Asosiy qismda tadqiqotning natijalari bayon etilishi va natijadan xulosa chiqarish mumkin bo‘ladi. Natijalar
Tadqiqotlar natijalari bo‘yicha xulosalar chiqarish kerak. Bu erda ishning asosiy qismida asosiy fikrlarni kiritishingiz kerak. Bundan tashqari, oxirgi qismda sizning maqolangizda tegishli masalalarni ishlab chiqish uchun urinishlar kiritilishi kerak.
Xulosa
Xulosa ilmiy maqolaning qisqacha ta’rifi. Odatda, barcha maqola tugaganida asosiy matnning yuqorisida yozilgan. Tavsiya etilgan tezislar rus va ingliz tillarida 250 dan ortiq so‘zni tashkil qiladi.
Ilmiy adabiyotlarni mutolaa qilish. mutolaa turlari va qoidalari

• 
  Ko‘z yugurtirib chiqish - umumiy taassurot olish uchun;
  
• 
  matn bilan tanishib chiqish - umumiy mazmunni bilib olish uchun;
  
• 
  o‘rganuvchi mutolaa - mavjud ma’noning eng ko‘p hajmini o‘zlashtirish uchun.
  

Matn bilan tanishib chiqish va o‘rganishdan oldin odatda kitobga ko‘z yugurtirib chiqiladi. Kitobning mazmuni, boblar yoki paragraflar nomlari, asar muallifi bilan tanishib olish uchun shunday qilinadi.
Matn bilan tanishib (tanlangan joylarni o‘qish) bir necha manbalardan ayrim masalalarni ajratib olish, shuningdek, mazkur masala bo‘yicha o‘zining nuqtai nazarini xos il qilish maqsadida olingan axborotlarni qiyoslash va solishtirish uchun qo‘llaniladi.
O‘rganish uchun mutolaa - mutolaaning faol turi. O‘quvchi tomonidan asarni diqqat bilan, ayrim joylari ustida biroz to‘xtalib va axborotlarni mushohadadan o‘tkazib o‘qish hollarida bunday tur.
Ilmiy adabiyotlarni mutolaa qilishda:

• 
  O‘qib chiqilgan matnni tahlil etish kerak;
  
• 
  Notanish atamalar va tushunchalar ma’nosini bilib olish lozim,
  
• 
  O‘zingizga ahamiyatli bo‘lgan savollarga javob izlash zarur;
  
• 
  Axborotlarni markirovkalash - belgilar qo‘yish kerak. Ilmiy maqola tayyorlash uslubiyoti
  

Maqola - publisistik janr. Maqolada ijtimoiy xayot xodisalari chuqur tahlil qilinib, nazariy va amaliy jixatdan umumlashtiriladi, davlat siyosati, iqtisodiyot, texnika, fan va madaniyatda erishilgan yutuqlar, ilg‘or ish tajribalari ommalashtiriladi, xalq xo‘jaligidagi nuqsonlar tanqid qilinadi.
Ilmiy maqola - bu mustaqil ilmiy tadqiqot bo‘lib, u dolzarb muammo bo‘yicha o‘z fikrlarini bayon qiladi. Ilmiy maqola vazifasi fan, madaniyat, texnika yutuqlarini tushuntirish, ommalashtirish, o‘quvchining intellektual saviyasini oshirishdan iborat. Ilmiy maqola yozishdan oldin maqola nima uchun yoziladi, ish mazmuni nimadan iborat bo‘ladi, maqoladan qanday xulosa chiqarish kerak degan savollarga javob o‘ylash lozim va maqola yozishdan oldin aniq bir maqsadni ko‘zlash kerak bo‘ladi.
Ilmiy maqola yozishda birinchi bo‘lib mavzuni belgilash, uning taxlili, reja tezislarni tuzish kerak, hamda ilmiy uslubda yozilishi lozim. Maqolaning mantiqiy tuzilmasi kirish, asosiy qism va xulosadan iborat bo‘ladi. Kirish qismida mavzu asoslanishi, ilmiy nazariy jihatdan uning istiqboli berilishi, bugungi kun talablari asosida ko‘rib chiqilishi kerak. Asosiy qismda dalillar, ilgari surilgan ilmiy xabarni tasdiqlaydigan faktlar bo‘lishi, bunda induksiya va deduksiyadan foydalanish, ya’ni aniqdan umumlashtirishga, umumiydan batafsil ko‘rib chiqishgan o‘tish lozim bo‘ladi. Xulosada asosiy fikrni ixchamlab, tezislar shaklda bayon qilinishi, ilgari surilgan tezisni tasdiqlaydigan umumlashmalar berilishi va muammoni davomiyligini ko‘rsatish kerak.
Ilmiy maqolaning natijasiga qo‘yiladigan asosiy mantiqiy-uslubiy talablar deb quyidagilarni aytish mumkin:

1. 
   natija aniq va ishonchli bo‘lishi kerak;
   
2. 
   natijani haqiqiyligi asoslangan bo‘lishi kerak;
   
3. 
   ilmiy maqolani tadqiqot natijasi yangi va dolzarbligi ko‘rsatib berilishi lozim. Maqolalar quyidagicha yozilishi kerak:
   

• 
  umumiydan xususiyga;
  
• 
  soddadan murakkabga;
  
• 
  muhimligi, mashhurligi, ishonchliligi, xajmi, joylashuvi bo‘yicha tartibda;
  
• 
  xronologik tartibda - tarixiy ma’lumot sifatida;
  
• 
  mavzu tartibida - iererxik ro‘yxatlar uchun;
  
• 
  alifbo tartibida, agar boshqa tartiblashlar mos kelmasa.
  

Ilmiy maqola - bu nima? Savolini yechishda biz Albert Eynshteynning "intellekt butun faoliyatimizning maqsadi qandaydir bir "mo‘jizani" ro‘yobga aylantirishdir" fikrini yodga olamiz.
Ilmiy maqolani baholash mezonini fan tizimidan izlash kerak. Ma’lumki, yangi bilimlarning yaratilishi va ularni amaliyotda qo‘llanilishi yo‘llarini topish eng asosiy hisoblanadi. Boshqacha qilib aytganda fundamental natijalar va amaliy tadqiqot ilmiy maqolalarining qimmatbaho ekanligini aytib turadi. Muhim savollardan yana biri bu ilmiy maqolaning sarlavhasidir.
Sarlavhaning o‘zidayoq maqolaning asosiy mazmunini aks ettiradigan biror bir narsa bo‘lishi kerak qat'iy ko‘rsatmalar yo‘q. Sarlavhaning "kalit so‘zi"ni birinchi o‘ringa qo‘ygan ma’qul.
Adabiyotning keltirilishi to‘g‘ridan - to‘g‘ri (qo‘shtirnoq qo‘yiladi va keltirilgan manba haqida ma’lumot beriladi) yoki bevosita bo‘lishi mumkin, qachonki foydalanilayotgan manbadan olingan bir yoki bir qancha fikrlarning maqola muallifi tomonidan "o‘z so‘zlari bilan" aytilganda asl holatiga yaqin bo‘lsa. Bunday taqdirda maqolada mualliflik va shunga yondosh fikrlar aniq ko‘rib o‘tiladi.Adabiy manbalar alfavit bo‘yicha raqamlangan bo‘lishi kerak. Birinchi bo‘lib o‘zbek tilidagi manbalar keyin chet tilidagi manbalar ko‘rsatiladi. Ularning maqolada mavjudligi muallifning to‘g‘riligini va "xalol"ligidan dalolat beradi. Adabiy manbalarni keltirilishi uch xil shaklda amalga oshirilishi mumkin:

1. 
   ushbu matnni ichida yumaloq qavslardan foydalanib (bu ro‘znoma yoki jurnaldan olingan ma’lumot bo‘lishi mumkin)
   
2. 
   sahifaning eng pastki qismiga tushirib ma’lumotni to‘laligicha keltirish
   
3. 
   to‘rtburchak qavsda manbaning raqami va alfavit ro‘yxatidagi adabiyotning sahifasini ko‘rsatish.
   

Ilmiy maqolada muallifning adabiy tili yaqqol ko‘zga tashlanishi kerak. Matn grammatik, orfografik, uslubiy va boshqa xatolarni to‘g‘rilash uchun qayta o‘qib chiqiladi. U oson o‘qiladigan va boshqa doiradagi odamlar tushunishi uchun imkoniyat darajasida bo‘lishi kerak. I. Kantning "Antropologiya programatik nuqtai nazardan" asarida to‘g‘ri talqin qilinishining asosiy qonun - qoidalari keltirilgan, ko‘pincha bi zilmiy maqola yozishda ularni esdan chiqaramiz:

1. 
   O‘zi fikrlashning zarurligi
   
2. 
   Doimo o‘zining ichki dunyosi bilan kelishgan xolda fikr yuritishning zarurligi
   
3. 
   Shunday fikrlash kerakki, o‘sha fikrga chetdan turib boshqa ko‘z bilan qaray olish zarur.
   

Nazorat savollari:

1. 
   Ilmiy maqola yozish nimadan boshlanadi?
   
2. 
   Ilmiy maqola turlarini sanang?
   
3. 
   Maqolaning tarkibiy qismi qanday?
   

Ilmiy adabiyotlarni mutolaa qilish haqida gapiring.