Reja geteroxalqali birikmalar to’g’risida tushuncha va ularning sinflanishi

• Маvzu: Biologik faol
• geterotsiklik birikmalar

• Andijon davlat tibbiyot instituti

• Tibbiy kimyo kafedrasi

• Ma’ruzachi: U.K.Abduraxmanov

• REJA

• 1. Geteroxalqali birikmalar to’g’risida tushuncha va ularning sinflanishi.

• 2. Besh a’zoli, bir geteroatomli geteroxalqali birikmalar: Pirrol, Furan, Tiofen hosilalarining biologik ro’li.

• 3. Besh a’zoli, digeteroatomli geteroxalqali birikmalar: Imidazol, Pirazol, Tiazol, Oksazol va ular xosilalarining biologik ro’li.

• 4. Olti a’zoli monogeteroatomli geteroxalqali birikmalar: Piridin va Akridin, ular xosilalarining biologik ro’li.

• 5. Olti a’zoli, digeteroatomli geteroxalqalar birikmalar: Pirimidin va uning hosilalarini biologik ro’li.

• 6. Geteroxalqalardan tashkil topgan kondensirlangan sistemalar: Xinolin, Purin va Pteridin hosilalarining biologik ro’li

• 7. Alkaloidlar va antibiotiklar to’g’risida tushuncha va ularning biologik ro’li

• Geteroxalqali birikmalar to’g’risida tushuncha
• va ularning sinflanishi.

• Geteroxalqali birikmalar deb xalqada N, O, S kabi
• geteroatom tutgan birikmalarga aytiladi.

• Xalqadagi atomlar soniga ko’ra:
• Besh a’zoli, olti a’zoli ….

• Xalqadagi geteroatomlar
• soniga ko’ra:
• Monogeteroatomli, digeteroatomli ….

• DORIVOR VOSITALAR METABOLITLAR

• Kondensirlangan geteroxalqali ….

• Geteroxalqali birikmalarning sinflanishi.

• 2. Besh a’zoli, bir geteroatomli geteroxalqali birikmalar:
• Pirrol, Furan, Tiofen hosilalarining biologik ro’li.

• Gemoglobin, mioglobin, sitoxrom kabi
• oqsillar, katalaza, peroksidaza kabi
• fermentlar tarkibiga kiradi.

Pirrol. Besh a’zoli bir geteroatomli geteroxalqalar ichida pirrol eng katta ahamiyatga ega. U yog’sizlantirilgan suyaklarni quruq xaydash bilan hosil qilinadi. Pirrol, shuningdek, suyak moyidan ham ajratib olinishi mumkin. Sanoatda pirrol Yuryev usuli bilan furanga ammiak ta’sir ettirish bilan olinadi.

• Pirrol. Besh a’zoli bir geteroatomli geteroxalqalar ichida pirrol eng katta ahamiyatga ega. U yog’sizlantirilgan suyaklarni quruq xaydash bilan hosil qilinadi. Pirrol, shuningdek, suyak moyidan ham ajratib olinishi mumkin. Sanoatda pirrol Yuryev usuli bilan furanga ammiak ta’sir ettirish bilan olinadi.
• Pirrol – 130 0C da qaynaydigan, suvda erimaydigan rangsiz suyuqlik, xavoda qo’ng’ir tusga kiradi (oksidlanadi). Pirrolning hidi xloroform hidini eslatadi. Pirrol bir vaqtning o’zida ham kuchsiz asosli, ham kuchsiz kislotali hossaga ega. Pirrolning juda kuchsiz ifodalangan asosli hossasini azot atomidagi erkin elektronlar juftining xalqadagi ikkita konyugirlangan qo’sh bog’larning p – elektronlari bilan o’zaro ta’sirlashuvi bilan tushintirish mumkin. Bunday ta’sirlashuv natijasida xalqa «aromatik tabiatga» ega bo’lib qoladi va oqibatda protonning azot atomiga birikishi qiyinlashadi.

Pirrol va uning hosilalari aromatik xossalarni yaqqol namoyon qiladi – oson galogenladi, nitrolanadi va sulfolanadi. Yuqorida aytib o’tilganidek, pirrol «atsidofob» bo’lgani uchun sulfolash va nitrolashda N–piridinsulfotrioksid va atsetilnitrat ishlatiladi:

• Pirrol va uning hosilalari aromatik xossalarni yaqqol namoyon qiladi – oson galogenladi, nitrolanadi va sulfolanadi. Yuqorida aytib o’tilganidek, pirrol «atsidofob» bo’lgani uchun sulfolash va nitrolashda N–piridinsulfotrioksid va atsetilnitrat ishlatiladi:

Kuchliroq qaytarilish sharoitida (masalan, HJ ta’sir ettirilganda) to’liq gidrogenlanib pirrolidin yoki tetragidropirrol xosil bo’ladi:

• Kuchliroq qaytarilish sharoitida (masalan, HJ ta’sir ettirilganda) to’liq gidrogenlanib pirrolidin yoki tetragidropirrol xosil bo’ladi:

• Pirrolidin xalqasi nikotin, atropin, kokain kabi alkoloidlar molekulasida, shuningdek oqsillarning tuzilishida ishtirok etadigan ba’zi bir aminokislotalar molekulasida saqlanadi.

• Pirrol va uning qytarilish maxsulotlari tabiiy birikmalar bo’lgan
• p o r f i r i n l a r tarkibiga kiradi.

Fe2+ ioni saqlovchi porfirin xosilalari gem deb ataladi. Gemoglobinning oqsil bo’lmagan qismi gemlarga misol bo’ladi.

• Fe2+ ioni saqlovchi porfirin xosilalari gem deb ataladi. Gemoglobinning oqsil bo’lmagan qismi gemlarga misol bo’ladi.
• Pirrol yadrosi o’t suyuqligi pigmentlari tarkibiga ham kiradi.
• Bunda pirrol xalqalari yopiq xalqa tarzida birikkan tetrapirrol sistema uzilib, chiziqli tarzda bog’langan tetrapirrol sistemaga o’tadi. O’t suyuqligi pigmentlarining namoyandasi
• b i l i r u b i n d i r :

• Gemoglobin

• fermentli
• oksidlanish

• Oqsillar tarkibidagi
• muhim -aminokislota

• Bosh miyya
• neyromediatori, almashinuv
• buzilganda shizofreniya k.ch.

• Kofega o’ziga xos hid beruvchi modda

• Furan va uning hosilalari

• Tiofen va uning hosilalari

• Biotin (Vitamin H)
• Oqsillar va yog’lar
• almashinuvini boshqaradi.
• Yetishmaganda teri
• kasalliklari kelib chiqadi.

• 2H2, Pd

• Ko’plab tabiiy birikmalar,
• jumladan Vitamin B12
• tarkibiga kiradi

• Qon bosimini tushiruvchi
• dorivor vosita

• 3. Besh a’zoli, digeteroatomli geteroxalqali birikmalar: Imidazol, Pirazol, Tiazol, Oksazol va ular xosilalarining biologik ro’li.

• -aminokislota, globin oqsili aynan
• Gistidin orqali Gemdagi temir bilan
• bog’lanadi

• Antipirin

• Pirazol va uning xosilalari

• Analgin

• Amidopirin

• TIAMIN (Vitamin B1)
• Yetishmaganda “beri-beri” kasalligi kelib chiqadi. Faqat po’sti
• tozalangan guruch iste’mol qiluvchi yapon baliqchilarida 1-marta kuzatilgan.

• Tiazol va uning xosilalari.

• Tiozol xalqasi vitamin B1, kokarboksilaza
• kofermenti va dorivor vosita – norsulfazol
• tarkibiga kiradi

• Penitsilinlarning umumiy
• formulasi

• Tiazol va uning xosilalari.

• Oksazol va uning xosilalari.

• Sidnokarb

• Sidnofen

• Ruxiy
• tinchlantiruvchi
• dorivor
• vositalar

• Markaziy nerv sistemasi
• stimulyatori

• 4. Olti a’zoli monogeteroatomli geteroxalqali birikmalar: Piridin va Akridin, ular xosilalarining biologik ro’li.

• Piridin va uning hosilalari

• yoki nikotinamid.
• Almashinuvi buzilganda
• PELLAGRA kasalligi
• kelib chiqadi.

• Piridin va uning hosilalari

• Koferment
• Transaminlanish reaktsiyalarini amalga oshiradi.
• -AK sintezida muxim rol o’ynaydi.

• Bu dorivor vositalar sil kasalligini
• davolashda ishlatiladi

• Piridin va uning hosilalari

• Akridin hosilalarining biologik ro’li

• Organizm uchun zararli.
• Kuchli bakteritsid ta’sirga ega.
• Dezinfektsiyada ishlatiladi.

• 5. Olti a’zoli, digeteroatomli geteroxalqali birikmalar: Pirimidin va uning hosilalarini biologik ro’li.

• Nuklein kislotalar tarkibidagi primidin asoslari.

• Pirimidin va uning hosilalari

• Qalqonsimon bez kasalliklarini
• davolashda ishlatiladi

• Moddalar almashinuvini
• me’yorlashtiruvchi dorivor
• vosita

• Pirimidin va uning hosilalari

• Tinchlantiruvchi, uxlatuvchi, tutqanoqqa qarshi
• ishlatiluvchi dorivor vositalar

• 6. Geteroxalqalardan tashkil topgan kondensirlangan sistemalar: Xinolin, Purin va Pteridin hosilalarining biologik ro’li

• Purin va uning hosilalari

• Nuklein kislotalar tarkibidagi purin asoslari
• va ularning almashinuv maxsulotlari.

• Purin va uning hosilalari

• Alkaloidlar va antibiotiklar to’g’risida tushuncha va ularning biologik ro’li

• Ko’z kasalliklarini davolashda
• Ishlatiladi, ko’z qorachig’ini
• kengaytiradi

• Kuchli mahalliy og’riqni
• qoldiruvchi,
• narkotik modda

• Antibiotiklar

• Yarim sintetik

• To’liq sintetik

• Маърузамиз тугади.
• ЭЪТИБОРИНГИЗ
• УЧУН РАХМАТ!