Reja: I. Kirish qism II. Asosiy qism

II.Asosıy qısm
Gidrotexnika inshootlarining turlari:
Qayerdaligiga qarab:
yer usti (daryo, ko`l, kanal va h.k.) inshootlari; yerosti (o`tkazgich quvurlar, tunellar va h.k.) inshootlari.

2. 
   Foydalanish xarakteri va maqsadiga qarab:
   

suv-energetika inshootlari; suv ta`minoti inshootlari; sug`orish inshootlari;
oqava chiqindi suvlar chiqarish inshootlari; suv-transport inshootlari;
baliq xo`jaligi inshootlari; sport inshootlari:
bezak inshootlari va h.k.

2. 
   Funksional vazifasiga qarab:
   

GES va boshqa GT1 ning suv bo`g`ish inshootlari (to`g`onlar, ko`tarmalar); suv oqish (suv o`tkazgich) inshootlari: kanallar, tunellar, quvur o`tkazgichlar; tarnovlar, suv tashlamalar, osma quvurlar, shluzlar va h.k.;
tartiblash (to`g`rilash) inshootlari - suv oqib ketishi sharoitini hamma daryolar o`zani va qirg`oqlarini muhofaza qilish sharoitini yaxshilash uchun: ko`tarmalar, g`ovlar, qirg`oq mahkamlagichlar va h.k.:

• 
  baliq xo`jaliklari inshootlari - baliq o`tkazish va baliq boqish uchun. Har bir GTlda gidrotexnik qulf, ventil, g`ov, surma to`siq va h.k. singari maxsus uskuna-jihozlar va turli qurilmalar bo`ladi.
  

Birqancha vazifalarni bajarishga mo`ljallanib, birbutun qilib birlashtirilgan GTI majmui gidrouzellar deb ataladi.
Gidrotexnika inshootlaridagi falokatlarning sabablari va turlari.
GTI ga quyidagi ycmiruvchi kuchlar doimo ta`sir ko`rsatib turadi: suv oqimi. tebranish-zirillashlar, balchiq-cho`kindilar, o`zgaruvchan harorat, stalistik va dinamik kuchlar, mctall zanglashi, betonning suyuqlikka qorishib yuvilishi, yerning yuvilib ketishi va h.k.
Markaziy Osiyo hududida ma`lumotlarga ko`ra quyidagi GTI ishlab turibdi: Qayroqqum, Chordara, Toxtagul, Andijon, Karkidon, Tolimarjon, Nurek, Rag’un va boshqalar. O`zbekiston Respublikasida hozirgi paytda 18,9 mlrd. 700 mln m³ suv sig`dira oladigan 53 suv ombori, daryo suvlarini viloyat va tumanlarga taqsimlab beruvchi 150 dan ortiq suv to`g`onlari, 28122 km uzunlikdagi magistral kanallar va boshqa zarur suv inshootlari mavjud. Harbiy holat sharoitida yoki favqulodda vaziyat jarayonida ular ma`lum xavf tug`diradilar. Masalan. Chorvoq suv omborida favqulodda vaziyat sodir bo`lib inshoot buzilsa. Tashkent viloyatini 25 km² maydoni suv ostida qolishi mumkin. natijada shu hududda joylashgan sanoat korxonalari moddiy zarar ko`radi.
Gidrotexnika inshootlarining ayrimlari katta shaharlar va yirik aholi yashash joylari yaqtida bo`lib, yuqori darajadagi xavfli obycktlardir.Bularning buzilishi juda katta hududlar, jumladan, shaharlar va aholi yashash joylarini suv ostida qolishiga olib kelishi mumkin, natijada shoshilinch evakuatsiya tadbirlari o`tkazilishini talab etadi. Shuningdek, o`sha joylar iqtisodiga juda katta zarar yctkazilishiga sabab bo`ladi.
Gidrotexnika inshootlari quyidagilar natijasida buzilishi mumkin:
Xavfli tabiat hodisalari - Tabiiy ofatlar (zilzila, ko`chki, yuvib ketish, jala va h.k.). Uskunalarning Tabiiy yeyilishi va eskirishi. Loyihalash va qurishdagi xatolar. Ishlatish qoidalarining buzilishi.
Portlatishlar (jangovar harakatlar, terroristik ishlar va h.k.) Gidrotexnika inshootidagi xarakterli falokatlar:
To`g`on teshilishi - to`g`on tanasida kichkina teshik hosil bo`lishi. To`g`onning buzilishi.
To`g`onning yuvilib ketishi.
Ko`lami va xaraktcri qandayligiga qarab extimoli bor quyidagi FV bo`ladi: To`g`on buzilgandagi toshqin - suvning bir qismi to`g`ondan o`lib ketishi. Suv bosishi - hududning asta-sckin suv ostida qolishi.
Halokatli suv bosishi - to`g`on buzilib, uni urib kctgan suv hududni shiddat bilan tcz qoplab ketishi va toshqin sodir bo`lishi.
Shikastlovchi omillar va ko`rsatkichlar.
To`g`onni urib kctgan to`lqinning balandligi - 2 va 20 m. tezligi 3-100 km/ soat.
To`g`onni urib kctgan to`lqin cho`qqisi va old tomonining yclib ketish vaqti (to`lqin tezligiga va joyining qancha oraliqda ekaniga qarab).
Suv bosish zonasining chcgaralari (yer yuzasi relyefi qandayligiga qarab).
Suv bosishining maksimal va amaldagi chuqurligi (relyefning qandayligiga. to`g`onni urib kctgan to`lqinning balandligi qandayligiga qarab).
Suv bosish qancha davom ctishi (bir necha soatdan bir nccha kecha-kunduzgacha).
Halokatli suv bosishning shikastlovchi omillari va parametrlari suv omborining o`lchamlariga, to`g`onning balandligiga, urib kctgan to`lqinning tczligi va balandligiga. yer yuzasi qandayligiga va boshqa sharoitlarga bog`liq bo`ladi.
Suv bosish zonasi - hududning GT1 ga tutash va suv tagida qolishi mumkin bo`lgan qismi.
Gidrotexnika inshooti bilan bog`liq halokatlar va falokatlarning sodir bo`lishini oldindan taxminlash va unga baho bcrish chora-tadbirlari.
Hamma GXO va ehtimol bo`lgan suv bosish zonalari haritalarga (rejalarga. sxcmalarga) tushirilib. tcgishli shikastlovchi omillar va ko`rsatkichlar ko`rsatiladi.
Bu hujjatlar FV boshqarmalari va bo`limlarida, shuningdek, GTI (GXO) ni quruvchi va ularni ishlatuvchi vazirliklar (idoralar) da va ularning joylardagi bo`linmalarida turadi.
Oldindan taxminlashda falokat (halokat) ning chtimolligi, ko`lami va xarakteri hisobga olinadi.
Quyidagilar natijasida suv urib kctishi (buzilishlar, avariyalar) yuz bcrishi mumkin: Tabiiy ofatlar (zilzilalar. o`pirilishlar. ko`chkilar, jalalar, dovullar, qorlar yalpi erishi,
toshqinlar va h.k.);
obyekt qurilmalarida yo`l qo`yilgan xatolar (loyihalash. qurilish); ishlatish qoidalari buzilishi;
qo`poruvchilik, tcrroristik ishlar, jangovar harakatlar va h.k. Gidrotexnika inshootidagi falokat oqibatlari:
GTI shikastlanishi yoki buzilishi hamda ozroq yoki uzoq vaqt o`z vazifasini bajarmay qo`yishi.
Urib kctgan to`lqin odamlarga shikast yctkazishi va turli obyektlarni (inshootlarni buzib yuborishi.
3. Hududni suv bosib. mol-mulkka, yer, hosil, ekin, inshoot. imorat va boshqa infrastrukturalarga moddiy zarar yetishi. Sodir bo`lishi mumkin bo`lgan falokatlarning xarakteri va ko`lami quyidagi omillarga bog`liq:
GTI ko`rsatkichlari (suvning hajmi, to`g`onning balandligi, qurilmasi, chidamliligi va h.k.);
buzilish xarakteri va ko`lami; urib kctgan to`lqinning tavsifi;
yer yuzasi relyefi, o`simliklar, qurilishlar va h.k.;
yil fasli, kecha-kunduz vaqti, ob-havo sharoiti va h.k.;
muhofaza inshootlari (aylanma kanallar, tashlamalar, ko`tarmalar va h.k.) mavjudligi;

• 
  rahbarlik tarkibining, boshqaruv organlarining, kuch va vositalarning faoliyatga tayyorlanganlik darajasi;