Reja: Intellektual programmalar va sistemalar haqida tushuncha

Ekspert sistemalarning asosiy turlari va ishlatilish sohalari.
Ekspert degan so`z sizga nimani anglatadi va ekspert deb atalgan inson qanday ishlarni bajaradi? Ekspertning bajaradigan ishlarini kompyuter amalga oshira olsa biz qanday afzalliklarga erishishimiz mumkin? Bu muammolar ustida do`stlaringiz bilan birgalikda bosh qotiring va biror bir yechimga kelgandan so`ng quyidagi material bilan tanishishni davom ettiring.
Ma’lum muammo sohasidagi masalalarni yechishga mo`ljallab yaratilgan intellektual sistema ekspert sistemasi deyiladi. Ekspert sistemalari bilimlarini to`lg`azish manbai bo`lib, shu soha ekspertlari xizmat qiladi. Barcha ekspert sistemalarning ishi konkret muammo sohasidan olingan qat’iy ekspert ma’lumotlariga asoslanadi.
Faraz qilaylik, quyidagi masalani yechish uchun ekspertlar guruxi yig`ildi: daryo bo`yida joylashgan korxonalardan istalgani oqizgan bo`lishi mumkin bo`lgan neft dog`lari daryoda kuzatildi. Asosiy maqsad qaysi korxona neftni oqizganini topish va ifloslanish sabab, oqibatlarini bartaraf etishdir. Eng avvalo, bunday masalani yechuvchi ekspert sistemasi hisoblashni bilishi kerak
Intellektual sistemalarning moliya organlarida iqtisodiy asoslangan qarorlar qabul qilishdagi roli va axamiyati.
Intellektual sistemalar qanday qilib moliya va bank organlarida boshqaruv hamda qaror qabul qilishda yordam bera oladi? Buning uchun nimalar qilinishi lozim bo`ladi? Agarda kollektiv xotira va tajribalar kompyuterda mavjud bo`lsa u tashkilotning ishiga qanday ta’sir ko`rsatadi va bu nimalarda o`z aksini topadi? Xayot tajribangizdan foydalangan xolda ushbu muammoli savollarga javob topishga urinib ko`ring va natijalarni ustozingiz bilan bo`lishing.
Intellektual sistemalarning moliya organlarida iqtisodiy asoslangan qarorlar qabul qilishdagi roli juda kattadir. Chunki iqtisodiy bilimlar bazasini yaratish mashinaning xatosiz ishlashi va bir necha ekspertlarning bilimi sintezi asosida keng imkoniyatlar ochadi. Agar iqtisodiy bilimlar bazasi birnecha soha informatsiyasini birlashtirsa, bunday bilimlar yig`indisi qo`shimcha qimmatga ega bo`ladi. Ekspert sistemalarning yuqorida qayd etilgan "kollektiv xotira"ni saqlash nuqtai nazaridan ham axamiyati katta.
Moliya-bank sohasida xam ko`pincha yuqori malakali mutaxassislarni yo`qotish muammosiga duch keladilar. Bunga ularning boshqa ishga o`tishi, yoki yuqori lavozimga ko`tarilishi, yoki o`limi, yoki pensiyaga chiqishi sabab bo`lishi mumkin. Bir qancha firmalar o`zlarining eng qimmatli xodimlari ekspert tajribalarini saqlab qolish uchun ekspert sistemalarini qo`llay boshladilar. Bu bilimlarni saqlab qolish esa ishdan ketgan ekspert o`rnini yangisi bilan oson to`ldirish imkonini beradi.
Iqtisodiy pozitsiyadan esa ekspert sistemaning axamiyati shundaki, u qarorlarning iqtisodiy asoslanganligi va ishonchlilik darajasini oshiradi.
Istalgan aloqa tizimining asosiy vazifasi axborotlarni bir punktdan boshqa punktga uzatish hisoblanadi.Optik aloqa tarmog`i bu — axborot uzatish vositasi bo`lib, optik (yaqin infraqizil) diapazonning elektromagnit nurlanishini va tizimlari axborot uzatish usuli sifatida-optik tolali kabellardan foydalaniladi. Yuqori tashuvchilik chastotasi va keng multiplekslash tufayli optik tolali chiziqlarning tarmoqli kengligi boshqa barcha aloqa tizimlarining tarmoqli kengligidan bir necha marta oshib, soniyada terabitlar bilan o'lchanishi mumkin. Optik toladagi yorug'likning yengil pasayishi kuchaytirgichlardan foydalanmasdan muhim masofalarda optik tolali aloqa o'rnatishga imkon beradi.Optik tolali aloqa elektromagnit parazitlardan ozod va ruxsatsiz foydalanish uchun kirish qiyin: optik kabel orqali uzatiladigan signalni ehtiyotkorlik bilan ushlab turish texnik jihatdan juda qiyin. Vazifasiga ko‘ra tolali optik kabellar magistral, hududiy va shahar kabellariga bo‘linadi. Yotqizish sharoitlariga bog‘liq xolda stansiya va liniya optik kabellari telefon kanalizatsiyasi kanallarida, gruntda, suv ostida yotqiziladigan; ustunlarga osiladigan turlarga bo‘linadi. Tolalarni tuzilishiga ko‘ra monotolali va jgutli tolali optic kabellarga bo‘linadi.
Aloqa texnikasida faqat monotolali optic tolali kabel qo‘llaniladi. Optik tolani tayyorlash uchun ishlatilingan materialga bog‘liq xolda, «kvars-kvars» (optik tolani(OT) o‘zak va qobig‘i kvarsdan tayyorlangan) va «kvarspolimer» (OT o‘zagi kvarsdan, qobiq esa polimerdan tayyorlangan) turdagi tolali optik kabel(TOK) bo‘lishi mumkin. Liniya kabellari uchun faqat «kvars-kvars» turdagi OT qo‘llaniladi. OT ni birlamchi mustahkamlovchi himoya qoplama materialiga bog‘liq xolda, polietilen, poliamid, selikon, epitaloksial va epoksiakrilat qoplamali kabellarga bo‘linadi. Liniya TOK da asosan epoksiakrilat qoplamali OT, stansiya kabellarda polietilen qoplamali OT qo‘llaniladi. OT qaysi to‘lqin uzunligiga mo‘ljallanganligiga bog‘liq ravishda 0,85; 1,3 va 1,55 mkm to‘lqin uzunliklarida ishlaydigan TOK ga bo‘linadi. Topologiya – bu tarmoqning tuzilishi, bog’lanishdagi fizik yoki elektrik konfiguratsiyasi.Uning bir nechta turlari mavjud. Umumiy shina (Bus) Yulduzsimon (Star) Xalqa (Ring) Daraxtsimon (Tree) Barcha elementlar bir-biri bilan to’g’ridan to’g’ri ulangan topologiya (Mesh) Optik aloqa tizimlarining afzalliklari quyida ta’riflangan.