Reja: Investisiya nima? Investitsiyalar qanday ishlaydi?

Jamg’arma va investitsiyalar.

Reja:

1. Investisiya nima?

2. Investitsiyalar qanday ishlaydi?

3. 
   Jamg’arma va investitsiyalar.
   

Investisiya nima?

Iste'molchilarni moliyaviy himoya qilish byurosining (CFPB) fikriga ko'ra sarmoyalar bu "siz pul sarflaganingiz, moliyaviy daromad keltiradigan narsadir".
Oddiy so'zlar bilan aytganda, sarmoyani sotib olgan narsangiz deb hisoblashingiz mumkin, bu sizning narxingizdan ko'proq pul ishlashiga ishonasiz.
Qimmatli qog'ozlar, obligatsiyalar va investitsiya fondlari kabi moliyaviy bozor investitsiyalariga e'tibor qaratsak ham, siz pul ishlashni kutib boshqa ko'plab turdagi investitsiyalarni sotib olishingiz mumkin.

Investitsiyalar qanday ishlaydi?

Investitsiyalar iqtisodiyotning muhim qismi va shaxsiy moliyaning muhim qismidir. Alohida investorlar uchun sarmoyalar sizning boyligingizni turli davrlarda ko'paytirishi mumkin
Investitsiyalarning muhim qismlaridan biri bu murakkablashtirishdir. Murakkablashtirish - bu sarmoyalaringiz vaqt o'tishi bilan qanday qilib qiymatini oshirishi uchun atama.
Yaxshi tushunchaga ega bo'lish uchun mana bir misol: aytaylik, sizda 1000 dollar bor va uni dastlabki ikki yil ichida 10% daromad oladigan fond bozori indeks fondiga qo'ying. Tezkor matematikada siz yiliga 100 dollar ishlab topishingiz mumkin deb aytsa-da, aslida siz daromad olasiz Ko'proq birikma bilan.
Birinchi yildan keyin sizning 1000 dollarlik sarmoyangiz 1100 dollarga teng bo'ladi. Ammo yana bir yildan keyin 10% o'sganda, sizning asl 1000 dollar 10% ga o'sadi, va o'tgan yili ishlagan 100 dollar 10% ga o'sadi. 2-yil oxiriga kelib sizning 1100 dollarlik sarmoyangiz 1210 dollarga o'sadi. Siz ishlab topgan qo'shimcha 10 dollar sarmoyangizning o'sishidan. Agar siz ushbu sarmoyani yolg'iz qoldirsangiz va u o'sha 10 foizli o'sishda davom etsa, 30 yildan keyin siz 17449 dollarga ega bo'lasiz.
Albatta, siz har yili abadiy 10% daromad olishni rejalashtirolmaysiz. Yaxshi yillar ham, yomon yillar ham bor. Oxir oqibat siz tanlagan sarmoyalaringiz va sotib olish va sotish vaqtiga qarab 5% yoki 50% yoki undan ko'p yoki ozroq qilib chiqishingiz mumkin. Ba'zi sarmoyalar hatto pulni yo'qotishi mumkin, shuning uchun siz nimaga sarmoya kiritayotganingizni va nima uchun kerakligini tushunishingiz muhimdir.
Sarmoyadorlarni yomon niyat bilan harakat qiladigan yirtqich investitsiya kompaniyalaridan himoya qilish uchun Qimmatli qog'ozlar va birjalar bo'yicha komissiya (SEC), Moliya sanoatini tartibga solish idorasi (FINRA) va boshqa idoralar muhim qonunlar, qoidalar va ommaviy standartlarga tegishli investitsiyalar bilan bog'liq sanoat standartlarini amalga oshiradilar.

1. Shaxsiy daromad 65000 so’m bo’lib, uning 52000 so’mi iste’molga ketsa, iste’molga o’rtacha moyilllik necha foizni tashkil etadi?

2. 65000 so’m shaxsiy daromaddan 13000 so’mi jamg’arma sifatida ishlatilsa, jamg’armaga o’rtacha moyillik necha foizni tashkil etadi?
3. Jamg’arish fondi 8.8 mlrd so’m, milliy daromad esa 22 mlrd so’mni tashkil etsa, bunda jamg’arish normasini aniqlang.
4. Qaysi holatda investitsiyalash samarali hisoblanadi, kutilayotgan sof foyda normasi foiz stavkasidan ortiq bo’lgandami yoki aksincha foiz stavkasi kutilayotgan sof foyda normasidan ortiq bo’lgandami?
5. 2004 yilda 2003 yilga nisbatan daromad darajasi 300 mlrd. so’mga, iste’mol darajasi 200 mlrd. so’mga oshgan. Iste’molga qo’shilgan moyillik darajasini aniqlang.
6. Milliy iqtisodiyotda 2003 yilda milliy daromad 1500 mlrd. so’m, 2004 yilda 1800 mlrd. so’m, jamgarma esa 2003 yilda 200 mlrd. so’m, 2004 yilda 300 mlrd. so’mni tashkil etadi. Bunda jamgarmaga qo’shilgan moyillikni aniqlang.
7. Jamgarish fondi 12,6 mlrd. so’m, jamgarish normasi esa 60 % bo’lganda milliy daromad necha so’mni tashkil etadi.
8. Quyidagi jadvalni to’ldiring.

Daromad darajasi	Iste’mol (I)	Jamgarma (J)	IO’M	JO’M
1500 1800 2200 2400	1300 1500 1700 3000

7. 
   Quyidagi qaysi holatda investitsiyalash samarali amalga oshiriladi:
   

a) kutilayotgan sof foyda normasi 10 %, foiz stavkasi esa 7%ni tashkil etadi.
b) foiz stavkasi 12%, kutilayotgan sof foyda normasi esa 10% ni tashkil etadi.
10. Mamlakatda YaMM miqdori 200 mlrd doll., iste’molga o’rtacha moyillik 0,75. YaMM miqdorini 400 mlrd dollarga ko’tarish uchun investitsiya miqdori qancha bo’lishi kerak.
11. MPSq0,5 bo’lganda daromadni 2000 birlikka ko’paytirish uchun investitsiya miqdori qanchaga oshishi kerak.
12. Mamlakatda milliy daromad bazis yilda 5 mlrd so’mni joriy yilda esa 7,5 mlrd so’mni tashkil etgan. Joriy yildagi investitsion sarflar summasi 4 mlrd so’m bo’lganda investitsiyalar samaradorligi necha %ni tashkil etadi.
13. Quyida berilgan iste’mol funktsiyasi formulasi bo’yicha jadvalni to’ldiring. Sq80 Q 0,5 Y

Daromad	Iste’mol	Jamgarma
0 100 200 300 400 500

14. Jamg’arish fondi 12,6 mlrd so’m, milliy daromad esa 21 mlrd so’mni tashkil etsa, bunda jamg’arish normasini aniqlang.

15. Mamlakatda milliy daromad 24 mlrd so’m, jamgarish normasi 40 % bo’lganda jamgarish fondi miqdorini aniqlang.
34. Soliq olinadigan daromad 80.000 so’m, soliq summasi esa 25.000 so’mni tashkil etsa soliq stavkasini aniqlang?
35. Agar iste’molchilik tovarlariga narx indeksi 2000 yil 113,6, 2001 yil 118,8 ga teng bo’lsa inflyatsiya sur’ati necha % ni tashkil etadi?
36. Sotilgan tovarlar summasi 150 mln. so’m bo’lib shundan 50 mln. so’mi muddati kelgan qarzlar va boshqa to’lovlar 40 mln so’m pulni aylanishi tezligi 7 ga teng bo’lganda muomala uchun zarur bo’lgan pul miqdorini aniqlang.
1. Agar mamlakatda ishchi kuchi 12,5 mln kishini, ishsizlar soni 1,3 mln kishini tashkil qilsa, ishsizlik darajasi necha foizni tashkil qiladi?
2. Artur Ouken qonunini izoxlab bering.
3. Ishsizlikning tabiiy darajsi 4% ni, haqiqiy darajasi 9,3 % ni tashkil qilsa, Ouken qonuni bo’yicha YaMM ning orqada qolishi necha foizni tashkil qiladi?
4. Milliy iqtisodiyotda nominal YaMM 560 mlrd so’mni, ishsizlikning tabiiy darajasidan ortiqligi tufayli YaMM ning orqada qolishi 9,65% ni tashkil qilsa iqtisodiyot qancha mahsulot yo’qotgan bo’ladi?
5. Ishsizlik darajasi 7,5% yoki ko’zda tutilgan 4% li tabiiy darajadan 3,5% yuqori bo’lgan. Bunda YaMM ning orqada qolishi qanchaga teng?
6. Mamlakatda yil boshida ish bilan bandlar soni 180 mln kishi, ishsizlar soni esa 20 mln kishi. Yil davomida xar oyda o’rtacha 1% ishchilar turli sabablarga ko’ra ishdan bo’shagan, ishsizlar sonidan 20 %i esa ishga joylashgan. Ishsizlikning tabiiy darajasini aniqlang.
7. Ishchi kuchi 15,5 mln kishini, ishsizlik darajasi 11,6% ni tashkil etsa ishsizlar sonini aniqlang.
8. Artur Ouken qonuniga binoan ishsizlik darajasining 1 foizga oshishi YaMM ning necha foizga kamayishiga olib keladi?
9. Milliy iqtisodiyotda nominal YaMM 330 mlrd so’m, ishsizlikning necha foizli tabiiy darajasiga erishilganda iqtisodiyot 29 mlrd so’mlik maxsulotni yo’qotgan bo’ladi?
10. Mamlakatda nominal YaMM 650 mlrd so’mni, ishsizlikning tabiiy darajasidan ortiqligi tufayli YaMM ning orqada qolishi 9,65 % ni tashkil qilsa, iqtisodiyot qancha maxsulot yo’qotgan?
11. Mamlakatda ishsizlikning tabiiy darajasi 9,5 yoki ko’zda tutilgan 5 % tabiiy darajadan 4,5 % yuqori bo’lgan. Bunday xolatda YaMMning orqada qolishi qanchaga teng?
12. Iqtisodiyotni inqirozga uchraganligi sababli o’z ish o’rnini yo’qotganlar ishsizlikning qaysi kategoriyasiga mansub?
1) Quyidagi operatsiyalarning qaysi biri O’zbekiston iqtisodiyoti nuqtai nazaridan kapital eksportiga tegishli.
a) O’zbekiston Milliy Banki Tojikiston yirik kompaniyasiga 100 ming $ dollar ssuda berdi.
v) O’zbekiston importeri Rossiya «Zil» zavodidan olingan ehtiyot qismlarni to’lash uchun yirik Rossiya bankidan qisqa muddatli qarz oldi;
g) Toshkentdagi konditer fabrikasi Rossiyaning shokolad ishlab chiqaruvchi korporatsiyasining aktsiyalarini sotib oldi.
2) Quyida keltirilgan ma’lumotlar asosida «Delta» mamlakatining to’lov balansini tuzing, har bir operatsiyani «kredit» va «debet»ga ajrating.

Neft eksporti __________________ 6 mln.doll

Don Importi ___________________ 5 mln.doll.
Qurol-asloha eksporti ____________ 2 mln.doll.
Mamlakatga kelgan turistlardan ______ 6 mln.doll.
Mamlakatdan chet elliklarga
o’tkazilgan pullar __________________ 2 mln.doll.
Frantsiya xususiy korparatsiyalarining
aktsiyalarini sotib olish______________ 6 mln.doll
Chet el fuqarolaridan oltin
sotib olish ________________________ 1 mln.doll

3) Yuqoridagi masala (№2) ma’lumotlari asosida joriy balansva kapital harakati balansi bo’limlari ko’rsatilgan holda to’lov balansini tuzing.

4) Valyuta bozorida 1 AQSh dollarining kursi 900 so’mdan 1000 so’mga ko’tarildi.
Bu eksport va import miqdoriga qanday ta’sir qiladi?
5) Faraz qilaylik, AQSh va Angliya valyutalarining almashuv kursi 2 doll.q1 f.st. AQSh da inflyatsiya sur’ati yiliga 3%, Angliyada esa -10%.
Jamg’armani bu valyutalarning qaysi birida saqlash maqsadga muvofiq?

1. 
   Quyidagi suratda mamlakatning ma’lum davrda amalga oshirgan eksporti va importi nisbatlari ko’rsatilgan.
   

E ksport-

i mport Import

Eksport

0

Daromadlar

Eksportning o’zgarmasligini va importning o’zgarishini qanday tushuntirish mumkin? Grafikning qaysi qismida mamlakat savdo balansining ijobiy samarasiga va qaysi qismida salbiy saldosiga ega bo’ladi?

8) Ikkita bir xil matatsiklning bittasi Rossiyada ishlab chiqarilgan va narxi 4 mln.rub, ikkinchisi AQSh da ishlab chiqarilgan bo’lib narxi 2 ming doll. AQSh valyutasining nominal almashuv kursi 5000 rub G’ 1 AQSh doll.ni tashkil etadi. Bunday holatda real almashuv kursi qanday bo’ladi?
9) Yuqoridagi 8-masala Rossiya mototsikli narxi inflyatsiya tufayli 6 mln.rubl. bo’lib qoldi. Agar valyuta nominal kursi o’zgarmay qolsa, real almashuv kursi qanday bo’ladi?
10) Quyidagi valyuta kurslarining qaysi biri O’zbekiston iqtisodiyoti nuqtai nazaridan so’mning to’g’ri kotirovkasi hisoblanadi.
1000 so’m G’ 1 AQSh doll. yoki 0,001 AQSh doll.G’ 1 so’m.