Reja: Iqtisodiy rivojlanishning global jihatlari va ishlab chiqarishni baynalmilallashtirish

Mavzu: Global bozorlarining shakllanishi va ularning xususiyatlari

Reja:
1. Iqtisodiy rivojlanishning global jihatlari
va ishlab chiqarishni baynalmilallashtirish.
2. Jahon xo'jaligining
globallashuv yo'nalishlari va qarama-qarshiliklari
3. Xalqaro iqtisodiy munosabatlar shakllari. Jahon
infratuzilmasining rivojlanishi
4.Jahon xo’jalik munosabatlarini xalqaro tartibga solish

1. Iqtisodiy rivojlanishning global jihatlari
va ishlab chiqarishni baynalmilallashtirish
Hozirgi davrda jahon xo’jaligi rivojlanishining eng muhim belgilaridan biri turli mamlakatlar va iqtisodiy rayonlarning o’zaro ta’siri hisoblanadi.Bog
’ . bog'ning o'sishidir. Jahon xo'jaligi uzoq vaqt davomida shakllangan va rivojlangan. Ye.F.Borisov jahon xoʻjaligi shakllanishining toʻrt bosqichini ajratib koʻrsatadi : Birinchi bosqich ishlab chiqarishni sanoatlashtirishdan oldingi davrda vujudga kelgan va oʻsha davrdagi jamoalar yoki qabilalar oʻrtasida paydo boʻlgan va keyinchalik mahsulot ishlab chiqarilgan savdo ayirboshlash bilan. ishlab chiqarishning rivojlanishi, turli mamlakatlar o'rtasida doimiy tovar almashinuvi xalqaro savdoning paydo bo'lishiga va rivojlanishiga olib keldi . Ishlab chiqarishning ikkinchi bosqichi sanoatlashtirish davriga to'g'ri keldi , jahon bozori 18-19-asrlarda yirik ommaviy ishlab chiqarishning paydo bo'lishi va tadbirkorlarning ko'proq foyda olishga intilishi natijasida tashqi savdoni tashqi savdoning tarkibiy qismiga aylantirdi. deyarli barcha milliy iqtisodiyotlar paydo bo'ldi . To'rtinchi bosqich 20-asrning 60-yillaridan boshlab zamonaviy jahon iqtisodiyotida ijobiy o'zgarishlarning yangi tendentsiyalarining paydo bo'lishi bilan bog'liq , ya'ni ko'plab mustamlaka mamlakatlarning siyosiy qaramlikdan
ozod bo'lishi natijasida . Bu tendentsiyalarga quyidagilar kiradi: - iqtisodiy manfaatlarga asoslangan xalqaro hamkorlik; - ishlab chiqarishni baynalmilallashtirish; - jahon darajasidagi bozo r maydonlarini kengaytirish; - jahon iqtisodiy aloqalari kompleksining rivojlanishi1 . “Jahon iqtisodiyoti”, “jahon iqtisodiyoti”, “jahon iqtisodiyoti” tushunchalari bir xil maʼnoga ega boʻlib , ayrim manbalarda ularning keng va tor maʼnolari ajratilgan2 . Keng Maning fikricha , jahon iqtisodiyoti dunyodagi barcha milliy iqtisodiyotlarning yig'indisidir . Tarmoq ma'nosiga ko'ra, bu faqat tashqi dunyo bilan aloqada bo'lgan milliy iqtisodiyot qismlarining yig'indisidir . Biroq, bu ikki ma'no o'rtasidagi farq hali ham sezilmaydi, chunki barcha mamlakatlarda tashqi dunyo bilan to'g'ridan-to'g'ri yoki bilvosita aloqada bo'lmagan tarmoqlar yoki sektorlar tobora kamayib bormoqda . Shunday qilib, jahon iqtisodiyoti xalqaro mehnat taqsimoti, savdo, ishlab chiqarish, moliyaviy, ilmiy- texnikaviy va boshqa iqtisodiy aloqalarga ega bo'lgan turli mamlakatlar iqtisodiyotining umumiy tizimidir . Jahonning iqtisodiy sub'ektlari quyidagilardir : - milliy iqtisodiyotni tashkil etuvchi turli mamlakatlar; - transmilliy korporatsiyalar; - xalqaro tashkilotlar va muassasalar; Bu holat ularning turli geografik holati, tabiiy resurslarning tarkibi va miqdori,
rivojlanish ko'lami va darajasi va iqtisodiyotning tuzilishi , ichki bozor
hajmi bilan
belgilanadi .
Ushbu farqlar tufayli
ayrim mamlakatlarda bir xil tovarlarni ishlab chiqarishdagi xarajatlar darajasi ham farq qiladi
. Shuning uchun har bir davlat
o'zi ishlab chiqargan tovarni boshqa mamlakatlarga qulayroq va arzonroq
sotishga harakat qiladi . Aksincha, u jahon bozoridan nisbatan ko'proq ishlab chiqarish
xarajatlarini talab qiladigan yoki tabiiy va boshqa sharoitlar
tufayli umuman ishlab chiqarilmaydigan tovarlarni sotib olishga intiladi
. Tovar ayirboshlash mamlakatlar oʻrtasida jahon narxlari asosida amalga oshiriladi. Ular xalqaro qiymatga asoslangan. Demak , ijtimoiy zarur xalqaro mehnat xarajatlari jahon bozorida tan olinadi. Umuman olganda, jahon narxlarini tashkil etish odatda sof emas. Xalqaro qiymatning shakllanishiga to'sqinlik qiluvchi maxsus omillar jahon narxlariga ta'sir qiladi . Bularga tashqi savdo va valyuta cheklari, valyutalar qiymatining tebranishlari , xalqaro monopoliya siyosati , fond bozori chayqovchiligi va boshqalar kiradi. Shuning uchun ham ayrim mamlakatlarning jahon bozorida raqobatbardoshlik qobiliyatidagi farqlar pirovard natijada milliy miqyosdagi mehnat unumdorligidagi farqlarni aks ettiradi. Keyingi oʻn yilliklarda rivojlangan mamlakatlarda yangi texnologik bazalarga oʻtish jahon xoʻjalik aloqalarining tez surʼatlarda oʻsishi bilan birga kechdi . Takroriy ishlab chiqarish jarayonlarining baynalmilallashuvi uning ikkala ko'rinishida kuchayadi: integratsiya (milliy iqtisodiyotlarning yaqinlashishi va o'zaro moslashuvi orqali ) va transmilliy ( xalqaro ishlab chiqarish majmuasi tuzilishi orqali). Xususan, butun dunyoda mintaqaviy davlatlararo iqtisodiy integratsiya tamoyilikuzatilgan. Xususan, rivojlangan Yevropa integratsiya hamjamiyati (EI) doirasida.tovarlar, xizmatlar va ishchi kuchining erkin harakatlanishi amalga oshiriladi. Shimoliy Amerika umumiy iqtisodiy hamkorligi AQSh, Kanada va Meksika iqtisodiyotining integratsiyalashuvininazarda tutadi . Davlatlararo integratsiyaning kuchayishi Janubi-SharqiyOsiyo, Markaziy Osiyo, Arab dunyosi, Afrika va Markaziy Amerikamamlakatlari uchun xarakterlidir. Xalqaro
mehnat taqsimoti va ayirboshlashda ishtirok etuvchi mamlakatlar bir xil

sharoitlarda emas.
Bu holat ularning turli geografik holati, tabiiy resurslarning tarkibi va miqdori,
rivojlanish ko'lami va darajasi va , ichki bozor
hajmi bilan
belgilanadi .
Ushbu farqlar tufayli
ayrim mamlakatlarda bir xil tovarlarni ishlab chiqarishdagi xarajatlar darajasi ham farq qiladi
. Shuning uchun har bir davlat
o'zi ishlab chiqargan tovarni boshqa mamlakatlarga qulayroq va arzonroq
sotishga harakat qiladi . Aksincha, u jahon bozoridan nisbatan ko'proq ishlab chiqarish
xarajatlarini talab qiladigan yoki tabiiy va boshqa sharoitlar
tufayli umuman ishlab chiqarilmaydigan tovarlarni sotib olishga intiladi
. Tovar ayirboshlash mamlakatlar oʻrtasida jahon narxlari asosida amalga oshiriladi. Ular xalqaro qiymatga asoslangan.