Reja: Jeyms Klark Maksvell

1. 
   Mavzu: Maksvell tenglamalar tizimi va ularning mazmuni.
   

Reja:
1.Jeyms Klark Maksvell

2.Maksvell tenglamalar

3.Maksvellning ikkinchi tenglamasi.
Jeyms Klark Maksvell (1831-1879) Shotlandiyaning Edinburg shahrida tavallud topgan. U tug‘ilganidan bir necha kun o‘tib, ota-onasi o‘zlariga qarashli Glenler yeriga ko‘chib o‘tishadi. Maksvell bolaligida ota-onasi uning uchun muallim yollab, uyda ta'lim berishgan. Keyinchalik bo‘lajak olim, o‘z davri uchun yangilik bo‘lgan o‘quv muassasasi - Edinburg akademiyasi nomi bilan ochilgan chuqurlashtirilgan ta'lim beruvchi maktabga qatnay boshlagan. Maksvell ushbu akademiyaning ilk bitiruvchilaridan bo‘lib, shu tufayli uning uchun Edinburg universitetida kirishi ham birmuncha oson kechgan.

Maksvell talabalik yillaridayoq taranglik va elastiklik nazariyasiga oid jiddiy va ajoyib bir ilmiy ish bilan chiqish qilib, olimlar va mutaxassislarni lol qoldirgan edi. Undagi iqtidor va o‘tkir zehnni payqagan ustozlari, bo‘lajak olimni Kembrij universitetiga o‘qishga jo‘natishga qaror qilishadi. Maksvell o‘ta intiluvchan, kuchli intellektual salohiyatga ega, ajoyib mantiqiy fikrlash va xulosalash qobiliyatiga bilan yaqqol ajralib turgan. U Kembrijni o‘zi tamomlagan yildagi talabalar reytingida universitet bo‘yicha ikkinchi o‘rinda bo‘lgan. Maksvell o‘zi barpo qilgan elektromagnit maydon nazariyasi haqida ikkita katta ilmiy ish yozib, nashrdan chiqargan. Ulardan birinchisini olim 1861-1862 yillarda yozgan bo‘lib, "Fizik kuch chiziqlari haqida" deb nomlangan. Olimning ikkinchi muhim ilmiy ishi esa, yuqorida ham qayd etilgan asar bo‘lib, u 1864-1865 yillarda yozib tugatilgan "Elektromagnit maydonning dinamik nazariyasi" asaridir. Mazkur ilmiy ishlar, XIX asr ikkinchi yarmi ilm-fanida tub burilish yasagan eng muhim ilmiy nazariyalardan bo‘lib, ushbu ishlar orqali Jeyms Klark Maksvell qandaydir o‘n yil ichida yosh mutaxassis o‘qituvchilikda, o‘z zamonasining eng yirik fizik olimlari qatoriga chiqib bordi. Uning elektromagnit maydon nazariyasiga oid izlanishlari fizikaning mazkur yo‘nalishida fundamental ishlarga aylandi va termodinamika, statistik fizika, hamda mexanika sohalari bilan bir qatorda, mumtoz fizikaning asoslaridan biriga aylandi.

Maksvell tenglamalari statsionar muhitdagi elektr va magnit maydonlar uchun eng umumiy tenglamalardir. Maksvell tenglamalaridan kelib chiqadiki, o'zgaruvchan magnit maydon har doim u tomonidan yaratilgan elektr maydoni bilan, o'zgaruvchan elektr maydoni har doim u tomonidan yaratilgan magnit maydon bilan bog'liq, ya'ni. elektr va magnit maydonlari bir-biri bilan uzviy bog'liqdir - ular yagona elektromagnit maydonni hosil qiladi. Maksvellning birinchi tenglamasi  elektr maydonining manbalarini aniqlaydi. Elektr zaryadlari o'z atrofida elektr maydonlarini yaratadi. Ushbu tenglamaning jismoniy ma'nosi  kosmosning ma'lum bir mintaqasidagi elektr maydoni ushbu sirt ichidagi elektr zaryad bilan bog'liq ekanligidan iborat. Ushbu tenglamaning boshlang'ich nuqtasi Gauss tenglamasi bo'lib, vektorning yopiq sirt orqali oqishini anglatadi. S   zaryadga teng q mana shu xulosada:

  qayerda ρ   - hajm zaryadining zichligi.

Differentsial shaklni olish uchun biz hajm va sirt integrallari o'rtasidagi aloqani o'rnatadigan Gauss-Ostrogradskiy teoremasidan foydalanamiz.

Vektorli maydonning tafovuti (ajralishi) bu maydon manbai kuchi kattaligidir.

Maksvellning ikkinchi tenglamasi  har qanday magnit maydonlar uchun bo'sh magnit zaryadlarning yo'qligini va magnit kuchlarning har doim yopiq bo'lishini aniqlaydi. Ichida integral shakl  bu fakt tenglama ko'rinishida yozilgan:

Magnit indüksiyon vektorining yopiq sirt orqali oqishi nolga teng, chunki tabiatda bir xil belgining magnit zaryadlari aniqlanmagan. Uchinchi Maksvell tenglamasiFaraday bo'shliqdagi dielektrik muhit uchun induktsiya qonunining umumlashmasidir

qayerda F  - Supero'tkazuvchilar kontaktlarning zanglashiga olib kiradigan va unda EMF hosil qiluvchi magnit induksiya oqimi.

EMF nafaqat Supero'tkazuvchilar kontaktlarning zanglashiga olib keladi, balki ma'lum bir dielektrik kontaktlarning zanglashiga olib keladigan elektr toki shaklida.

Mksvellning tenglamalari elektromagnit maydon nazariyasida qo’l kelgan .U o’z tenglamalarini shu nazariyada isbotlagan.Elektr va magnit maydonlari yagona elektromagnit maydonni hosil qiladi.

Foydalanilgan adabiyotlar.

Fizikadan darsliklar 8-sinf,9-sinf, 10-sinf.