Reja: kirish I. Bob. Iqtisodiyotning siklligi to’G’risida

1.3 Iqtisodiy sikl ko'rsatkichlari
Sikl bosqichlarining asosiy ko'rsatkichi yalpi ichki mahsulotning yillik o'sish sur'atining ko'rsatkichidir (grown rate – g), bu foiz sifatida ifodalanadi va formula bo'yicha hisoblanadi:
Shunday qilib, bu ko'rsatkich har bir kelgusi yilda Real yalpi ichki mahsulotning (jami ishlab chiqarish) foiz o'zgarishini tavsiflaydi (Y_¹) oldingi bilan solishtirganda (Y_¹ – 1), ya'ni, aslida o'sish sur'ati emas, balki YaIMning o'sish sur'ati. Agar g - ijobiy qiymat (g>0), demak, iqtisodning ko'tarilish bosqichida va salbiy bo'lsa (g<0), tanazzul bosqichi. Bu ko'rsatkich bir yil uchun hisoblab chiqilgan va iqtisodiy rivojlanish tezligini xarakterlaydi-haqiqiy YaIMning qisqa muddatli (yillik) o'zgarishlari , iqtisodiy o'sish sur'atlarini tavsiflovchi o'rtacha yillik o'sish sur'atidan farqli o'laroq, ya'ni potentsial YaIMni oshirishning uzoq muddatli tendentsiyasi.
Bundan tashqari, siklning turli bosqichlarida iqtisodiy qiymatlarning xatti-harakatiga qarab, ko'rsatkichlar ajratiladi:
– o'sish bosqichida ortib borayotgan va pasayish bosqichida (Real YAIM, jami daromad miqdori, sotish hajmi, firmalarning daromadlari, soliq tushumlarining miqdori, qimmatli kurslar, import miqdori) kamayadigan prociklik) ;
– inqiroz davrida ortib borayotgan va ko'tarilish bosqichida (ishsizlik darajasi, transfer to'lovlari miqdori, firmalarning tovar-moddiy zaxiralari miqdori, aniq eksport miqdori, davlat byudjeti taqchilligi) kamayib borayotgan qarshi sikllig );
– sikllig xarakterga ega bo'lmagan asiklik va qiymati sikl bosqichlari (eksport hajmi) bilan bog'liq emas [1, c. 221-222].


II.BOB. IQTISODIY SIKLLARNING TURLARI, ULARNING FAZALARI VA VAZIFALARI
2.1 Iqtisodiy sikllarning bosqichlari
Keling, bir necha yillar davomida iqtisodiy siklning bosqichlarini tahlil qilaylik. Iqtisodiy sikllar (to'lqinlar) jamiyatdagi biznes faolligining davriy o'zgarishidir. Sikl bozor iqtisodiyotini rivojlantirish uchun vaqt oralig'ini ifodalaydi, unda tovarlar va xizmatlar ishlab chiqarish hajmining oshishi, keyinchalik pasayish, pasayish, depressiya, jonlantirish va nihoyat yana uning o'sishi kuzatiladi. Sikl odatda ikki bosqichga bo'linadi:

• 
  turg'unlik bosqichi yoki turg'unlik (recession), bu tepalikdan pastga qadar davom etadi.
  

Ayniqsa, uzoq va chuqur pasayish depressiya (depressiya) deb ataladi. 1929-1933 inqirozi tasodif emas.;

• 
  o'chirish bosqichi yoki qayta tiklash (tiklash) davom etmoqda
  

pastki tepaga.
Biroq, iqtisodiy siklning to'rt bosqichi mavjud bo'lgan yana bir yondashuv ham mavjud: pasayish( turg'unlik ,inqiroz), depressiya, tiklanish va ko'tarilish (fig. 4).
Shakl.Iqtisodiy siklning 4 bosqichi
Iqtisodiyot o'zining eng yuqori cho'qqisiga yetganida, maksimal ish bilan ta'minlanadi va ishlab chiqarish to'liq quvvat bilan ishlaydi. Narxlar darajasi va foiz stavkasi juda yuqori. Biroq, ishlab chiqarishning o'sishi hal qiluvchi talabdan tashqariga chiqadi va biznes faoliyatining o'sishi pasayadi. Shunday qilib, sikl asta-sekin pasayish yoki inqiroz bosqichiga o'tadi.
1 bosqich- inqiroz. Iqtisodiy siklning eng yorqin bosqichi. Inqiroz-ishlab chiqarishning pasayishi. Uning iqtisodiy funktsiyasi iqtisodiyotning aloqalari (ishlab chiqarish va iste'mol qilish, ishlab chiqarish va qayta ishlash) o'rtasida mutanosiblikni zo'ravonlik va vaqtinchalik belgilashga olib keladi. Bu iqtisodiy siklning asosiy bosqichidir. Bu siklning asosiy xususiyatlarini o'z ichiga oladi. Inqirozsiz, hech qanday sikl bo'lmaydi. Inqirozning davriy takrorlanishi bozor iqtisodiyotiga davriy xarakterga ega. Inqirozning ikki turi mavjud: haddan tashqari ishlab chiqarish inqirozi va ishlab chiqarish inqirozi. Bozor iqtisodiyoti uchun eng xarakterli haddan tashqari ishlab chiqarish inqirozi. Bu quyidagicha namoyon bo'ladi: haddan tashqari ishlab chiqarish tufayli tovarlar sotilmaydi, amalga oshirilmagan mahsulotlarning zaxiralari o'sib bormoqda, sanoat va savdo firmalarining katta bankrotligi mavjud. Pul (kredit) kapitaliga bo'lgan talab ortib bormoqda va uning ta'minoti keskin kamayadi va kredit ulushi darajasi oshadi. Banklar omonatlarini berishni to'xtatish, ular qulashi toqat, aktsiyalar va boshqa qimmatli qog'ozlar kursi tushadi. Ishsizlik ortib bormoqda. Mamlakatning iqtisodiy hayoti umuman tartibsiz.
2 bosqich - depressiya. Turg'unlik darajasi sekinlashadi va bu bosqichda barqarorlashadi. Ishlab chiqarishning pasayishi va ishsizlikning o'sishi maksimal darajaga etadi. Ishlab chiqarish kamaymaydi, lekin u ham o'smaydi. Tovar ortiqcha asta-sekin yo'qoladi, savdo sekin bo'ladi. Kredit foiz stavkasi minimal darajaga tushadi. Narxlar ham minimal. Faqat eng kuchli firmalar omon qoladi. Kelajakda o'sish uchun salohiyat to'planib, past foiz stavkalari bilan investitsiyalar hajmi oshmoqda. O'sish bosqichiga o'tish bir muncha vaqt o'tgach, investitsiyalar qaytib kela boshlaganda sodir bo'ladi [4, c. 278].
3 bosqich - qayta tiklash. Ishlab chiqarish inqirozgacha bo'lgan darajaga kengaymoqda. Inventarizatsiya o'lchovlari bozorni uzluksiz etkazib berish uchun zarur bo'lgan darajada o'rnatiladi. Iste'mol talabining ortishi oqibatida narxlarning biroz ko'tarilishi boshlanadi, ishsizlik darajasi kamayadi, pul kapitaliga bo'lgan talab oshadi va foiz stavkasi oshadi.
4 bosqich - olib tashlash. Nihoyat, ko'tarilish bosqichi keladi. Ushbu davr mobaynida mahsulot ishlab chiqarish inqirozdan oldingi darajadan oshib ketdi. Ishsizlik kamayadi. Iste'mol talabining kengayishi bilan tovarlar narxi oshadi. Ishlab chiqarishning rentabelligi oshmoqda, kredit mablag'lariga bo'lgan talab ortib bormoqda va shunga muvofiq bank ulushi darajasi oshmoqda. Bozor amalga oshirilmagan tovarlar bilan to'lib-toshgan va yangi sanoat aylanishi boshlanadi .