Reja: Kirish I bob. Nevropsixologiya fanining ilmiy-nazariy tahlili

1.3.Chet el hamda o’zbek olimlarining nevropsixologiyaga oid ilmiy-nazariy qarashlari.
Nevropsixologiya yo'nalishida juda ham ko'plab olimlar hamda psixologlar ilmiy izlanishlar hamda tadqiqotlar olib borganlar. Ko'plab Yevropa mamlakatlari olimlari bundan tashqari o'zbek olimlari ham bu sohaga chuqur kirib bormoqdalar. Donald Hebb psixologiya va nevrologiya olamini birlashtirishdagi faoliyati uchun "neyropsixologiyaning otasi" sifatida tanilgan. Bunga asosan uning 1949-yilda nashr etilgan “Xulq-atvor tashkiloti: Neyropsixologik nazariya” nomli asosiy asari orqali erishildi. Xebbning asosiy g'oyasi shundan iborat ediki, psixologiya inson xulq-atvorini tushuntirish uchun nevrologiya va fiziologiya bilan yaqinroq integratsiyalashishi kerak edi. Bu psixologiya miyaning jismoniy va biologik funktsiyalari bilan yo'naltirilgan mavhum "aql" ning birlashishiga olib keldi. Xebbning ta'kidlashicha, bu yondashuv psixologiyani ilmiy fan sifatida ko'rish uchun zarurdir.
Kanadaga 1928-yilda psixologiya bo'yicha aspirant sifatida kelgan Xebb 1932- yilda magistrlik darajasini oldi. Chikago universitetida doktorlik dissertatsiyasini tamomlagandan so'ng, u 1937-yilda Monreal Nevrologiya institutida Uaylder Penfild bilan ishlash uchun qaytib keldi. 1947-yilda u psixologiya professori unvonini oldi va 1970-yildan 1974-yilgacha kansler lavozimida ishladi.
Karl Vernike 19-asrning nufuzli neyropsixiatri boʻlgan, ayniqsa miyaning maʼlum hududlarida anormalliklarni qanday lokalizatsiya qilish mumkinligini tushunishga qiziqqan. Ilgari mavjud bo'lgan nazariyalar miya funktsiyasini yagona jarayon deb hisoblardi, ammo Vernike birinchilardan bo'lib miya funktsiyasini hissiy va motor funktsiyalariga asoslangan holda miyaning turli qismlariga bog'lagan.1873- yilda Vernike og'ir insultdan keyin nutq va eshitish qobiliyatini saqlab qolganiga qaramay, tilni tushunish zaif bo'lgan bemorni kuzatdi. Postmorbid tahlillar chap yarim sharning parietal-temporal mintaqasida miyaning eshitish mintaqasi yaqinida shikastlanishni aniqladi. Dastlab sensorli afaziya deb atalgan bu hudud keyinchalik Vernike hududi sifatida tanildi. Bu sohada zarar bo'lgan odamlarda ravon, ammo retseptiv afaziya mavjud bo'lib, ular nutq va eshitish jarayonlarini saqlab qolgan holda yozma yoki og'zaki tilni tushuna olmaslik yoki ifoda eta olmaslik bilan tavsiflanadi.Pol Broka bilan bir qatorda, Vernikening hissasi tilni rivojlantirish va chap yarim shar funksiyasini lokalizatsiya qilish bo'yicha hozirgi bilimlarni sezilarli darajada kengaytirdi.
Yana bir buyuk olim Pol Broka miyaning lokalizatsiyasi sohasida erishilayotgan yutuqlardan ilhomlanib, oʻzining koʻp umrini nutqni tushunish va ishlab chiqarish hodisalariga bagʻishlagan. Uning tadqiqoti natijasida biz chap yarim shar orqali artikulyatsiya qilishimiz aniqlandi va kengaytirildi. Brokaning kuzatishlari va usullari neyropsixologiya haqiqatan ham taniqli va hurmatli intizom sifatida shakllanadigan joyda keng tarqalgan. Miyaning o'ziga xos mustaqil sohalari nutqni artikulyatsiya qilish va tushunish uchun mas'ul ekanligini tushunish bilan qurollangan holda, miya qobiliyatlari nihoyat murakkab va juda murakkab organ sifatida tan olindi. Broka mohiyatan birinchi bo'lib frenologiya g'oyalaridan butunlay voz kechdi va miyaning ilmiy va psixologik ko'rinishini chuqurroq o'rgandi.