Reja: Kirish. I onomastika haqida umumiy ma’lumot >II. Marosim nomlarining leksik- grammatik xususiyatlari

Stilistik metod. Bu metod yordamida badiiy va publitsistik matnlarda qo‘llangan onomastik birliklarning uslubiy talqini berish, ularning matndagi funksional xususiyatini aniqlash mumkin bo‘ladi. Masalan, E.Qilichev shu metod yordamida Sadriddin Ayniy asarlarida toponimlar va antroponimlarning uslubiy xususiyatlarini o‘rgangan edi³¹. Laqablarning badiiy matndagi ayrim uslubiy xususiyatlarini aniqlash bo‘yicha ham kuzatish ishlari olib borilgan³². Lekin kelgusida badiiy va publitsistik matnlarda qo‘llangan onomastik birliklarni stilistik metodda tahlil qilishning aniq mezonlari ishlab chiqilishi lozim.
Lingvopsixologik metod. Bu metodni I.A.Boduen de Kurtene, N.V.Krushevskiy kabi olimlar o‘z vaqtida til birliklarini assotsiativ eksperiment (tajriba) metodi asosida o‘rganish deb baholagan edilar. Hatto keyinchalik mashhur psixolingvist olim A.A.Leontev rahbarligida rus tilining assotsiativ me’yorlari lug‘ati ham yaratilgan edi³³. Lingvoassotsiativ metodga ko‘ra onomastik birliklar tahlilida ham tilshunoslikka oid, ham psixologiyaga oid xususiyatlar inobatga olinadi. Masalan, Toshkent, Toshquduq, Toshloq, Toshko‘prik, Toshlisoy, Toshrabot kabi onomastik birliklar (toponimlar) tilga olinganda kishining xayoliga uning birinchi komponenti “tosh” bilan aloqador tasavvurlar keladi. SHu asosda Toshkent toponimining kelib chiqishini “tosh” elementi bilan bog‘lab izohlangan tadqiqotlar ham bor³⁴.Bu esa faqat lingvopsixologik vaziyat natijasida chiqarilgan bir tomonlama xulosadir. Lekin aslida Toshkent toponimi hosildor erli, xirmon joyli hudud ma’nosidagi CHosh (CHoch), SHosh shakllaridagi fonetik o‘zgarishlarga uchragan CHosh so‘zidan yuzaga kelgan³⁵. Ayrim antroponimlarning ma’nosini izohlashda ham lingvopsixologik metod va xalqning urf-odati, etnografiyasidagi an’analar yordam beradi. Masalan, Bo‘rigul – onasi qornida yig‘lab tug‘ilgan qiz bolaning ismi; Bobomurod – yoshlar unashtirilgandan keyin turli sabablarga ko‘ra to‘y kechiktirilib, to‘ydan keyinroq qizning o‘z uyida (ya’ni bobo uyida) tug‘ilgan bolaning ismi. YOki Holida, Xolbozor, Xolbuvi, Xollibibi, Xolmirza, Xolmonoy, Xolmurod, Xollibeka, Xollibaxt, Xolkeldi kabi ismlar badanida xoli bor yoki xoli ko‘p bolalarga qo‘yiladigan ismlar. Bunday bolalarning ismi ko‘pincha ikkita bo‘ladi: Xolida // Salima, Xolbozor // Samariddin, Xolbuvi // Anorgul kabi³⁶.