Reja: L tarixiy ma'lumotlar
Download 1.35 Mb.
|
3. Freymning tuzilmasiPredikailar hisohi va semantik tarmoqkır bilimlami tasvirlashda kuchli vositalar hisoblaııadi, lekin ular murakkab strukturalashgan übyektlarni yoki hodisalami yeıarlicha yaxshi lavsiflay olmaydi, Chunki, murakkab strukturalashgan obyektlarda yoki hodisalarda qo'llaniladigan qoidalar nabori-bu bir-biri bilan aniq shaklda bog'liq bo'lmagan yozuvlarning chiziqli m'yxatidan iborat 11-31. ılv•îanııqjy lj7jmiar ham qandaydir strukturaga birlashmagan formulalar bilan ishlashga mo'ljallangan bo'lib, ushbu formulalarga kirivchj mulohazalar, predikatlar yoki obyektlar oddiy o'zgaruvchilardan iborat bo'ladi, Semantik turmoqlurda tugunlar holati fazoda qayd qilinmaydi, ya'ni tarmoq tugunlarini izomorlli almashtirishganda biz bulunlay boshqa ko*rinishdagi tarmoqni hosil qilamiz, lekin tarmoqning shakli o*zgargani bilan ushbu tarmoqdagi tugunlar orasidagi bo'g'lamshlar o'zgarmaydi [1-31, Shunung uchun freymli modellarda obyektııi va hodisalarni to'liq tasvirlashga alohida e'tibor beriladi. Har bir freyvn quyidagi ma 'lunıoilur hog7cıngan bo I) Freymdan qandgy foydalanish haqida; Freymni bajarłshdan qanday natîjalar kuîîsh keraklîgi; Kutganingîz oqlanmasa nima qîlish kerak, Freymlarning bilimlarni tasvirlash modeli sifatidagi asosiy yutuqlari —bu model inson xotirasining fikrlash asosłni tashkillashtirishni hamda uning egiluvchanligi va ko'rgazmaliligini aks ettiradi. Shuningdek, boshqa tarmoqli modellardan farqlî ravishda, freymli modellarda axborot błrllklar orasîdagi aloqalar qaťiy tuzilishga ega bo'ladi. Amaliy jihatdan freymli modellardan sun'iy intellektda, ya'ni exspert tizimlarda bilimlarni tasvirlashda keng foydalanildi. Freym bir qator tavsiflangan slotlardan tashkil topgan struktumlardan iborat bo'ladi, Slot îkkita elementdah iborat: Slot nomi va Slot qiymati. Slotlarning nomlaridan tushunchalarning o'xshashligini aniqlashda foydalaniladi. Slotlarning qiymatlari sifatida boshqa freymlarning nomlari ham qatnashishi mumkiîl Freymning tuci/masi. Freym tuzilmasi deganda - tipik harakatlar ketmaketligi, freymni joylashish iborat sxemalardan foydalanislî uslublarî tushuniladi. Freymlar bîlîmlar bazasida obyektlarni, hodłsalarni, vaziyatlarni va boshqa tushunchalarni hamda ular o'fiasidagi o'zaro bog'lanishlarni tavsiflashda foydalaniladi. Rasmiy ravishda rreym — bu ma'lumot turi [6-81: N - ob'ektning nomi; SI - freymning deklarativ semantikasini aniqlovchi faktlardan iborat slotlar tolplami; S2 - boshqa freymlar bilan bog'lanishlarni (kauzal, semantik va h.k.) ta'minlovchi slotlar to'plamî; S} — freymning protsedurali semantikasini aniqlashda almshtirishlarni ta'minlovchi slotlar to'plami, Freym - bu qandaydir standarł vaziyat uclîun moț ljallangan ma'lumotlarni deklaratîv keltirilłshldîr. Freymlarni tarmoq ko'rinîshîda ham ko'rsatîsh mumkin„ Unda yuqori tabaqalar ularning ma'nosini tasvirlaydi va har qanday sharoitda chin qiymatga ega bâladi. Quyi tabaqa haqiqiy axborot bilan toi Idirilgan slotlar bilan tóldiriladi Har bir slotni shart-sharoitining ta'siri IFIadi Freymlami quyidagi konstruksiya bilan ham ifodalash mumkin [6-81: bu yerda, F -freym nomi, -Slot nomi, b, -slotning qiymati. Freym nom va alohida birliklardan tashkîl topgan slotdan iborat bo'ladi [6- (Freym nomi: I -slotning nomi (l-slotning qiymati); 2- slotning nomi (2-slotning qiymati)•, K- slotning nomi (K- slotning qiymati) Xuddi shu yozuvni ikkita qo'shimcha ustunni qo'shib 10 1- jadval ko'rimsluda berish mumkînv 261 10, 1--adval,
Kiritilgan qo'shimcha uslunlar slotlarning qiymatlarini olishning uslublarini tavsıflash va freymlar nazarisida ruxsal elilgan maxsus prolseduralarni u yoki bu slotga birlashtirishga ıno'lJaIIangan Freym ti:imlari cıxhoroi qidiruv ü:imluri bog'kmgun- Agar muammoga bir freym javob bera olmasa, u hülda bunday tamıoq boshqa freymni Öz ichiga olib, 2-freym bu muammoga javob beradi. Freymlarnjııg asosy -Xf1.S,WIİarİMj chiqcıjni:: lip, Berilgan predmetning juda zarur obyekilarini o'z ichiga oladigaıı freym. Lekill hülatini ü' zgaılirganda yana yangi freymlarııi qurishga g*ri keladi, 2)Jercırxjk sırukmraga ega ho 'Iganfteymlcır lj:imoşlj, lerarxik struktuvaning ya.xlitligi atributlari haqidagi axborot yuqori bosqichda joylashgan bıjlib, past tabaqadagi hamma freymlar bilan l.xıg' liq bo"ladi. 3) Freymij lİ7jmİardil xulosalcırnj ehiqarjsh, l ) (Yxshash qoidalar to'plamini aniqlaydigan, qoida.lar to'plamiga (izgartirish kiritishda yoki qoidalar Sılasidagi munosabatlami aniqlashda foydali bü"ladigan qoidalar moduliga asoslaııgaıı ETIar. Ular bilimlar bazasini hosil qilishda toğ sqinlik qiladi, Uzunligi bır jinsli, köp hollarda, bilimlarning hav Nil turlarini bil' qaiorda tasvirlashga ınaJbur qiladi va oqibatda tizim]arning bilimlari zaiflashadi. Freymlar — ekspeıl tizimlaming bilimini ko"rsatishning keng tarqalgan shakllaridan biridir. Freym o@zini slot yacheykalari Io•plamidan iborat sıruktura kabi ko'rsatishi mumkin, Har bir slot nomdan va unga biriktirilgan qiymatdan iborat, Qiymat ma'lumotlar, protseduralar, boshqa kompyuterga yuboıiladigan malumatlardan iborat bo lishi mumkin yoki bo' Sh bo' lishi mumkin. Bunday ko*rinish analogli modellashlirish, bir Nil turdagi âloqali sohasini yozish va uchun juda qulaydir, Freymlarni tavsiflashga misollar. Freym ma'lumotlar tuzilishini eslatadi, uning yordamida, masalaıı, sizning xonangizdagi holatni tasvirlash mumkin. Har bir freym har Nil axborotlar bilan töldirilislli mumkill. Agar oqibat kutilgan natljani bermasa, bu axborot - qurilayotgan freymning qöllanish usullariga aloqador bo'lishi mumkin, Quyida tushunchalarni freymlar ko'rinishda iaqdim etishga namımalar keltirilgan (10,3-ıasm). 262
10.3-rasm. Tnshuncha/arnrfreym/ar ka *rinishda taqdim etiish. Freym ko' p jihatdan o' zining tuzilishiga ko' ra semantik tarmoqqa &xshash boi ladi. Freym iyerarxik tuzilgan tugun va munosabatCaloqa)lar tarmoqdir, Bu yerda yuqori tugunlar umumiy tushunchalarni ifodalasa, quyi tugunlar esa bu tushunchalarning xususiy hollaridir. Semantik farqli o' laroq freym tizimlarda har bir tugundagi tannoqlar tushunchasi atributlar to"plami (masalan, ism, rang, shakl) va bu atributlarning qiymatlari (masalan, Rustam, qora, kichkina, dumaloq) bilan beriladi, Atributlarni esa slotlar (tirqishlar) deyiladi. Slot nomi freym ichida axborotning aniqjoyini ko'rsatadi, Miso/. Talabani tavsiflovchifreym. Talaba; Familiyasi, Axmedov; Jinsi, erkak; Kurs, 4; Mutaxassisligi, matematika;, O'zlashtirishi, yaxshi, Xuddi shu yozuvlarni 10,2 -jadval ko'rinishda ifodalash mumkin. 10 2 -•adval Fre m nomi] Talaba-
Bu qarashlarga slotlarning hozirgi ahamiyatini tasvirlovchi ayrim obyektlar joylashadi, tashkil topgan freymlar plamini yig'ib freymlar tizimostini qurish mumkm. Ular freymlar orasidagi munosabat aloqalarini tanlaydi. Agar boshqa freymlarga murojaat qilinayotganda slotlar nomlari hisobga olinmasa, u holda bir jinsdagi freymlar tarmog'i hosil ladi. Aks holda bog'lanishlar qaysi slotlardan hosil bo Igan bo' Isa, shu slotlarning nomlari bilan ataladi va freymlar bir jinsli bo'lmaydi, Bundan ko'rinadiki freymlar tarmog'ida biror bir semantik tarmoqqa o tish va teskarisiga & tish ham mumkin. Bunday freytlilar bilimlar ko@rinishiga ega. Biz biror obyektni aniqlaShni xoxlaymiz deb faraz qilaylik, Bunmg uchun bir nechta bo" Igan "0dam" freymlardagi slotlar va bu slotlarga tegishli atributlarni ICO' rib chiqamiz Misol. Biror kishini tasvirlaydigan freym. Sinfi, hayvon; Tuzilmaviy elementlari, bosh, bo'yin, qo'llar, . Balandligi, 30 - 220 sm; O@irligi, I - 200 kg; Dumi, Yo'q; Til, rus, ingliz, Bog'liqligi, maymun- Xuddi shu yozuvlarni 10,3-jadval ko'rinishda kosrinishda ifodalash mumkin. 10.3-'adva1. Fr nomi: Odam.
Muvofiqlashtirishni protseduralardan boshlaynuz, Buning uchun xotiradan odam xarakteristikalarni tasvirlovchi "0dam" freymini chiqaramiz. Håmma slotlarning shartlarini qiyofalantiradigan ma'lumotlar olinganda Obyekt odam sifatida aynan tenglashtiriladi. Aytaylik, EHMga kiradigatl ma'lumotlar "Odam'i freymda berilgan shartlarga mos kelmasin, Masalan, Obyekt (subyekt)ning massasi 300 kg va obyektning dumi bor deyilsa, bu ma'lumotlardan xulosa shuki, ko•rilayotgan Obyekt odam emas- Shundan s&ng o•xshashlik freymining ko'rsatkichidan foydalanib va xotiradan 'iMaymun" freymni chiqarib shunga o'xshash muvofiqlashtirish o'tkaziladi (10,3-jadval). Misol. Jadvallarni orqali ifodalashda avval freym nomi bo' lib, ustun nomlari freym slotlariga mos qo' yiladi MBBTda jadvallaming maydonlararo bog'lanishlari freym-texnologiya asosida taqdim etiladi.Jadval ko'rinishida berilgan tm'lumotni freym modelida taqdim etish. Masalan, 2Sbo'limdagi 10,4-jadvalni olaylik. Jadval nomi freym nomiga beriladi, ustun nomlari freym slotlari nomlariga aylanadi . 10 5-•adval.
Freymning kengaytirilgan tuzi/masi . Har qanday freym nom va quyîdagî tuzilmadan tashkil topadi (10.6-jadval): 10 6-iadval.
10.6-jadvalda ko'rsatilganindek, har bir fłeym ixtiyoriy sondagi slotlardan iborat bo'lib, Lilardan bir nechtasi maxsus funksiyalarni bajarish uchun odatda tizimning 0'zi yordamida aniqlanadi, qolganlari esa roydalanuvchi tomonidan anîqlanadi. 10.6-jadvalda: l) Freym nomi — bu freym uchun belgilangan identifikator. Freym berilgan freym tizimostida noyob nomga ega bo' lishi kemk. S/OI nomi — bu slotga tayinlangan identifikator, Freymga tegishli slot yagona nomga ega bo•łishi kerak. Odatda slot nomi hech qanday yuklash ma'nolarini olib kelmaydi va berilgan slotning identifikatoridir, lekin ba'zi hollarda u maxsus nuł'noga ega bo'ladi. Bu nomdagilarga strukturalashgan obyektlarni tasvirlash uchun ishlatîladigan IS•A, HASPART, RELATIONS, FINI) BE, COMMENT va hokazolarni kiritłsh mumkin, Bu slotlar tizimli deyiladi va bilinilar bazasini tahrirlash va chiqarishni boshqarishda ishlatiladi; Meros ko 'vsatkich/avi - bu kcŕrsatkichla.r faqat ômavhum-aniq (abstraktkonkret)” muomalasiga asoslangan iyerarxik tipdagi freym lizimlarga tegishlidir, ular quyi darajadagi xuddî shunday nomli freymlarga ega bo'lgan yuqorî darajadagi freymning slot atributlari haqidagi qandaydir axborotni ko'rsatadi, Tipik meros ko' rsatkichlari quyidagilar U (Unique) — noyob. Slot qiymati meros qoldirmaydi, Nasl-freymlarning bu slotida turlî noyob qîymatlar bo'ladi; S (Same) — xuddi shunday. Barcha nasllarla bu slotning qiymati dastlabki nasl-freym slotiga mos bir xil bo'llshi lozim; R (Range) — interval. Slot qiymati ayrim chegarada yotadi; O (Override) — e'tiborga olmaslik. U va S ko'rsatkichlaming funksyalarini bir vaqtda bajarish U freymning har xil qiymatli slotga ega bo' lish mumkinligini ko'rsatadi, S hamma slotlar bir xil qiymatga ega, R — quyi darajali fineym slotining qiymati, yuqori darajadagi freym slotining qiymatlari bilan ko'rsatilgan oraliqda bo"lish kerak, O — yuqori darajadagi freym slotining qiymati ko' rsatilmaganda past darajadagi freym slotining qiymatmi qo'yish, Iekin quyi darajad,agi freym slotining yangi qiymati aniqlanganida slot qiymatining sifatini ko'rsatadi„ Attrihutlar (ma 'lumotlar tipi) ko'rsatkichi — bu slotning son qiymatiga egaligini ko"rsatadi yoki boshqa freymga ko'rsatkich bo'lib xizmat qiladi. Ma'lumotlar tipiga quyidagilar kiradil FRAME (ko'rsatkich), INTEGER (butun), REAL (haqiqiy), BOC)L (bul toifali), Linked (bolangan protsedura), TEXT (matn), LIST TABLE Oadval), EXRRESSION va boshqalar. Slot wymali — bu slotdagi mailumotlar turiga mos keluvchi va meros shartlarini qanoatlantiruvchi qiymat bo'lib, u slot qiymatini kirilish punktida slot ma'lumotining ko'rsatilgan toifasi bilan ustma-ust tuslushi va shajara shartlarmi bajarishi kerak, Demon — bu qandaydir shart bajarilganda avtomatik ravishda ishga tushadigan protsedura. Demon deb, bir qancha sllartlarni bajarganda avtomatik yukunlanadigan protseduraga aytiladi, Demonlar mos slotlarga murojaatda yuklanadi. Bundan tashqari demon bog'langan protseduralarning turli xilligidir. Demonlar freym modelining muayyan slotiga murojaat bo'lganda ishga tushadi. Misol uchun, demon IF-NEEDED ishga tushadi, agarda uning qiymati slotga kirish vaqtida otrnatilmagan bolsa; IF-ADDED ishga tushadi, agarda slotga qiymat qo'yilsa•, IF-REMOVED ishga tushadi, agarda slotning qiymati O'chirilgan bo'lsa, Bog'langan protseduralar. Slotning qiymati sifatida protsedura tipidagi dasturni ishlatish mumkin. Freym qiymatlarini ko"tsatish modelida protsedumli va deklarativ qiymatlar birlashadi deganimizda demonlar va bog'langan protseduralarni protsedlllœl qiymatlar deb hisoblaymiz, Freymlarni tashqi tasvirlash. Freymlarni tashqi tasvirlash formati quyidagicha bo'ladi [61: FRAME ( PARENTI < freym nomi- ota> en-slot nomi> «slot turi>) Fslot { «m-qiymat>) ENDF Bu yerda: f/vpeinć, freymi va slot nom/ari — simvollar (kirilcha va/yokî lotincha harfiar, raqamlar, probellar, ta'kidlash belgilari) ketma-ketligidan iborat bo'ladi; slot turi — simvolliș raqamli yoki lingvistik o'zgaruvchilardan iborat bo'lib, sonli tipdagi slot va lingvistik o'zgaruvclîilarning tavsili zarur hosoblanadi, tavsłflanmagan slot jimlîk qoîdasi bo'yîcha simvolli o'zgaruvchi sifatîda qabul qilinadi, slot turlarining tavsifi aylana ( ) qavsga olinadi, -s/ot .savo/i — kvadrat Il qavsga olingan ixtiyoriy simvollar ketma-ketligidan iborat bo'ladi (slot savolining bo'lishi shart bo'lmasligi ham mumkin, bu hołda unung o'rniga «Qiymatni tanlang» yokî «Qîymatni kiriting» kabi îfodalardan foydalanish mumkin); -s/otga tlŕshuntivish/ar — figurali łțqavsga olingan nom (*.txt) yoki grafikli rayl bo'lishi mumkin (slotga tushuntirishlar bo 'Imasligi ham mumkin)•, -slołnîng qiyłnałi—słmvollarnîng ixtîyoriy ketma-ketligidan îborat bo'lib, słotning qiymatlari bir-biridan nuqta-vergul bilan ajmtiladi (słotning qiymatlar rosyxati bo'lmasligi ham mumkini), freym-ekzemplyar sloti bittagina qiymatga, freym-sinf va freyn-nusxa slotlari chegaralanmagan qiymatlarga ega bo'lishi mumkin; Freymlarga misollar: Meva/av olmasi: JOT), ':imat ota u:umi: IOT), (olcha: 200 berish /(niżnani ) (qayerc/an o.) (qcłyergč/' bilon..ł), (quchon Oľ Safavgu /(Kim), (qachon), (quyerga), (nega)]. Keling, "Safar” freymining misolini ko'rib chiqaylik, unda kim, qachon, qayerga va nima uchun safargajo'natilganligi haqida ma'lumotlar mavjud. Bunday freymni yozish va saqlash uchun avvalo freymnîng tuzilîshîni, ya'ni ushbu freym qanday slotlardan tashkil topganligini aniqlaydigan freym-pmtotip yaratiladi, Freym-prototiplarda slotlar sifatidff Kim, qachonș qayerda, nima uchun o'zgaruvchilari mavjud. Xodłmlar safari bilan bog'liq bo'lgan muayyan hodisalar uchun ularning qiymatlari freym-prototip bilan almashtirilishi mumkin. Freym-protipni to'ldirgandan keyin bizfreym-ek:emptyavko'rinishiga ega bo'lamiz: S afarga / (Saidov CToshkent), (kitoblarni kelish bo ryjchc,l To'ldinlmagan fmrm prołofreym va to'ldirilgan freym esa ek:ofreym deb ataladi. Protofreym/av qoidaga ko'ra faqat slotlaming ro'yxatini emas, balki jimlik qoidasiga asosan ular uchun ba'zi bir qiymatlarni ham o'zida aks ettiradi. Shunday qilib, protofreym obyekt yoki holatning maflum bir andozasini tasvłrlaydi, Agarda aniq obyekt yoki vaziyat kuzatilganda slotlarning boshlang'ich qiymatlari jimlik qoidasi bolyisha olrnatilsaș u hołda freym ekzemplyari ek=ofreyłn yaratiladi. Ba'zi bir slotlar standart qiymatlarga ega bo'lmasligî mumkin. Misol uchun, mashina yoki kiyîmlarda odatiy rang yo'q [6-81, 267 Freymnî konkretlashtłrishda, freymga va slotlarga maxsus nomlar beriladi va slotlar to'ldiriladi, Pročofreynlardanfreyŕlî — ek:emplyar/ar hosil qilinadi, Freyłn ek:emplyarî - bu slotlarining qiymatlari aniqlangan freym hisoblanadi. Boshlang'ich protofreymdan freym-ekzempyarga o'tish slotlarning qiymatlarini ast-sekinlik bilan aniqlashtirish hisobiga ko'p bosqichli bo'lishi mumkin. Slołning cpyŕncłî/ari quyic/agilcčrdan /borał bo'lish/ ŕnumkin [6-81: raqamlar, munosabatlar, matematik munosabatlar, tabiiy tildagi matnlar, dastułiar, xulosalash qoidalari, mavjud freym yoki l.ujshqa freymlarning boshqa slotlariga havolalar, ”lchkima-iclîki joylaslîish" tamoyilini ifodalovchi quyi darajadagî slotlar nabori. Freym.ek:ełnp/ycčrc/a slotlarnîng qîymatlarni olishłnîng bir necha muyud [6-8]: freym-namunadan jimlik holati boryicha (Default-qiymat); freymning AKO slotida ko'rsatilgan meroslik xossalari yordamida:, slotda kotrsatilgan formuladan roydalanib•, birlashtlľllgan protsedura yordamîda:, foydalanuvchilar bilan muloqat jarayonida; ma'lumotlar bazasidan. Slog sifatida boshqa freym hanî qatnashishi mumkin va u boshqa obyektlardan tashkîl topgan strukturalashgan obyekîlarnî tavsiflashni ta'minlaydi. Download 1.35 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||