Reja: Lingvistikaning boshqa fanlar bilan aloqasi


Kompyuter lingvistikasi va kommunikativ lingvistika


Download 166.88 Kb.
bet4/6
Sana04.02.2023
Hajmi166.88 Kb.
#1162886
1   2   3   4   5   6
Bog'liq
9-ma\'ruza

4.Kompyuter lingvistikasi va kommunikativ lingvistika
Ma’lumki, XXI asr kompyuter texnologiyalari, ilg’or pedagogika va axborot texnologiyalari (internet), yuksak tafakkur, fan va texnikaning jadal taraqqiyot asri bo’ladi. XXI asr boshiga kelib, “Elektron ta’lim”, “Elektron boshqaruv”, “Ochiq ta’lim”, “Masofaviy ta’lim”, “Axborotlashgan ta’lim” kabi tushunchalar hayotimizga kundan-kun singib bormoqda. Prezidentimiz Sh.M. Mirziyoyev so’zlari bilan aytganda, “hozirgi axborot, kommunikatsiya, kompyuter texnologiyalari asrida, internet kundan-kunga hayotimizning barcha jabhalariga tobora chuqur va keng kirib borayotgan bir paytda, odamlarning ongi va tafakkuri uchun kurash hal qiluvchi ahamiyat kasb etayotgan bir vaziyatda bu masalalarning jamiyatimiz uchun naqadar dolzarb va ustuvor bo’lib borayotgani haqida gapirib o’tirishga hojat yo’q”.
Hozirgi paytda injenerlik lingvistikasi, hisoblash lingvistikasi, matematik lingvistika, kompyuter lingvistikasi yuzasidan bir qator yangi muammolar o’rtaga tashlanmoqda. Darhaqiqat, zamonaviy kompyuter juda ulkan imkoniyatlarga egaki, uning uchun qadimgi xalqlarning sirli xatlarini “o’qib”, mazmunini so’zlab berish, katta hajmdagi kitoblarga annotatsiyalar yozish, loyihalar tarxini chizish kabi yuzlab mehnat faoliyati turlarining barchasida, albatta, zamonaviy kompyuter texnologiyalari ham ishchi kuchi, ham vaqt jihatidan juda yaqin yordamchi sanaladi.
Bunday ilmiy tadqiqotlar sirasiga murakkabligi, dolzarbligi bilan xarakterlanuvchi kompyuter lingvistikasi yo`nalishi ham kiradi. Kompyuter lingvistikasi quyidagi masalalarni o’rganish bilan shug’ullanadi:

a) tabiiy tillarning matematik modelini ishlab chiqish;

d) kompyuter lingvistikasining avtomatik tarjima va matnni tahrir qilish dasturlarini ishlab chiqish;

f) lug’atlarni va kompyuterdagi matnni statistik tahlil qilish dasturlarini ishlab chiqish.

e) tillarga o’qitish, bilimlarni tekshirish;

b) lingvistik muammolarni hal qiluvchi kompyuter dasturlari bilan tanishish;


Mamlakatimizda kompyuter lingvistikasi va matematik lingvistika muammolari bilan shug’ullanuvchi maxsus kafedra va laboratoriya 2001-yilda O’zbekiston Milliy universiteti (O’zMU)da tashkil etilgan edi, keyinchalik bu kafedra “Umumiy va kompyuter tilshunosligi” degan nomga ega bo’ldi.
Natijada keyingi yillarda o’zbek tili grammatikasining kompyuter modelini yaratish asoslari ishlab chiqildi, o’zbek tilidagi internet sahifalarini yaratishning asoslari belgilandi, o’zbek kompyuter adabiyotshunosligi ma’lum darajada o’rganildi; inglizcha-o’zbekcha yoki o’zbekcha-inglizcha, ruscha-o’zbekcha yoki o’zbekcha-ruscha tarjimon dasturlari ishlab chiqilmoqda; o’zbek tilidagi matnlarni tahrir qilish dasturlarining 1-versiyalari yaratilmoqda; WINDOWS o’zbek tilidagi operatsion tizimini ishlab chiqish davom etmoqda; hozirgi vaqtda “Qutadg’u bilik”ning internet sahifalari yaratilgan. Shuningdek, o`zbek lingvistik avtomatini yaratish bo`yicha dastlabki ishlar amalga oshirilgan, kompyuter yordamida ayrim chastotali lug’atlar, ters (chappa), alfavitli lug’atlar tuzilgan, bu sohadagi ishlar hozirgi kunda jadal sur’atlar bilan davom ettirilmoqda.
Hоzirgi vaqtda kоmpyutеr yordamida tilshunоs оlimlar so’zlarni bir jоyga to’plash, ularga qayta ishlоv bеrish, shu asоsda turli xil lug’atlar, tеzauruslar, rubrikatоrlar, glоssariylar, so’zlashgichlar yaratish bilan shug’ullanmоqdalar.
Umuman, atamalarni to’plash va ularga qayta ishlоv bеrish jarayonida kеlib chiqqan katta amaliy ehtiyoj tilshunоslikda kоmpyutеr tеxnоlоgiyasidan kеngrоq fоydalanish imkоniyatlarini vujudga kеltirdi. Hоzirgi kunga kеlib fan-tеxnika inqilоbi natijasida tinmay yog’ilib turgan matеriallar, axbоrоtlar оqimini faqat kоmpyutеr tеxnоlоgiyasi yordamidagina bоshqarish mumkin bo’lib qоldi.
Tilshunоslikda kоmpyutеr tеxnоlоgiyasidan fоydalanish, asоsan, quyidagi yo’nalishlar uchun xizmat qilmоqda: a) mashinaviy tarjima muammоlari bilan shug’ullanish; b) lug’atshunоslik ishlarini avtоmatlashtirish va ixchamlashtirish; v) bibliоgrafik ma’lumоtlarni avtоmatik yo’l bilan qidirish va ularga qayta ishlоv bеrish va hоkazо.
Kommunikativ lingvistika. XX asr tilshunosligi tilning bevosita harakatdagi birliklarini, undagi o`zgarishlarni o`rganish bilan shug`ullana boshladi. Bunday tadqiqotlar tilshunoslikda kommunikativ-pragmatik aspektda olib boriladi. Bu aspekt tilning rivojlanishini, taraqqiyotini kishilar hayoti, ularning nutqiy faoliyatlari bilan bog`liq holda o`rganishni etakchi maqsad qilib oladi. Bu esa tilshunoslikda lingvistik-pragmatika matn (kontekst) tilshunosligi singari yangi sohalarning shakllanishi va taraqqiyotiga sabab bo`ldi. Hozirgi zamon tilshunosligida katta mavqega ega bo`lgan kommunikativ tilshunoslik o`z ichiga quyidagi sohalarni oladi:

  1. Matn tilshunosligi.

  2. Sotsiolingvistika.

  3. Psixolingvistika.

  4. Lingvistik pragmatika.


Download 166.88 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling