Reja: Modellarning iqtisodiy o'sishi

Solou modelida muvozanatli sharoitda asosiy o’zgaruvchilarning tavsifi¹

Aholi o’sishi va texnologik taraqqiyot mavjud bo’lmaganda		Aholi n sur’atda o’sganda		Aholi n va texnologik taraqqiyot g sur’atda o’sganda
o’zgaruvchi	o’sish sur’ati	o’zgaruvchi	o’sish sur’ati	o’zgaruvchi	o’sish sur’ati
L	0	L	n	L	n
				L*E	n+g
K	0	K	n	K	n+g
				k’= K/L*E	0
k=K/L	0	k=K/L	0	k=K/L	g
Y	0	Y	n	Y	n+g
				y’= Y/L*E	0
y= Y/L	0	y= Y/L	0	y= Y/L	g

Solou modeli iqtisodiyotda muvozonatni va omillarning to’la bandligini saqlovchi uzoq muddatli iqtisodiy o’sish mexanizmini ifodalashga imkon beradi. Bu model farovonlikning barqaror o’sishining yagona asosi sifatida texnik taraqqiyotni ajratadi va iste’molning maksimallashtirishni ta’minlovchi o’sishni ta’minlovchi maqbul variantni topish imkonini beradi.
Biroq, Solou modeli ham kamchiliklardan holi emas.
Birinchidan, bu model uzoq muddatli davrda erishiladigan barqaror muvozonatli holatni tahlil qiladi, iqtisodiy siyosatda esa ishlab chiqarish va turmush darajasining qisqa muddatli davrdagi o’zgarishi ham muhim.
Ikkinchidan, model zamonaviy sharoitda sezilarli ahamiyatga ega bo’lgan o’sishni cheklovchi bir qator resurs, ekologiya va ijtimoiy masalalarni qamrab olmagan.

3. Felpsning jamg’arishni “oltin qoidasi”

1961 yilda amerikalik iqtisodchi E. Felps jamg’arishning “oltin qoidasi”ni keltirib chiqardi. Umumiy holda bu qoidani quyidagicha ifodalash mumkin: jamiyatning eng yuqori iste’molini va iqtisodiyotning chidamli holatini ta’minlovchi kapitalni jamg’arish darajasi kapitalni jamg’arishning “oltin darajasi” deb ataladi.
Optimal muvozanatli o’sishning birinchi belgisi kapitalning o’sish sur’ati kapitalning chekli unumdorligiga teng bo’lganda iste’molning o’rtacha me’yori o’zining maksimal darajasiga erishadi.
Optimal muvozanatli o’sishning ikkinchi belgisi agar muvozanat holatida kapitalning o’sish sur’ati daromadning o’sish sur’atiga mos kelsa, chekli unumdorlik nazariyasidan kelib chiqqan holda daromadning o’sish sur’ati daromad va kapital o’zgarishlari o’rtasidagi nisbatga teng bo’ladi.
E. Felps jamg’arishning “oltin qoidasi” deb atagan iqtisodiyotni muvozanatli o’sishining uchinchi belgisi agar jamg’arish me’yori kapital bo’yicha ishlab chiqarish hajmi elastikligiga teng bo’lsa, iqtisodiyot iste’mol me’yorini maksimallashtiruvchi muvozanatli sur’atda o’sishini anglatadi.
“Oltin qoida”ga mos keladigan fond bilan qurollanish darajasida quyidagi shart bajarilishi, ya’ni kapitalning chekli mahsuloti chiqib ketish me’yoriga teng bo’lishi lozim. MPK=d, aholi o’sishi va texnologik taraqqiyot hisobga olinganda esa MPK=d+n+g.
Agar iqtisodiyot dastlabki holatda “oltin qoida” bo’yicha ko’zda tutilgandan ko’proq kapital zahirasiga ega bo’lsa, jamg’arish me’yorini pasaytirish bo’yicha dastur zarur. Bu dastur iste’molni oshirish va investitsiyalarni pasaytirishni asoslaydi. Bunda iqtisodiyot muvozanat holatidan chiqadi va “oltin qoida”ga mos nisbatlar bo’lganda, yana muvozanatga erishadi.
Agar iqtisodiyot dastlabki holatda “oltin qoida” bo’yicha ko’zda tutilgandan kamroq kapital zahirasiga ega bo’lsa, jamg’arish me’yorini oshirish bo’yicha dastur zarur. Bu dastur dastlab investitsiyalarni o’sishi va iste’molni pasayishiga olib keladi. Bunda iqtisodiyot muvozanat holatidan chiqadi va “oltin qoida”ga mos nisbatlar bo’lganda, yana muvozanatga erishadi.
Iqtisodiyotni optimal muvozanatli o’sishiga kapitaldan daromadni to’liq investitsiyalangan sharoitdagina erishiladi.

1^ Агапова Т.А.. Серегина С.Ф. Макроэкономика. Учебник, с.243