Reja: Nurlanish spektrining optik sohasi

Nur energiyasi iste’molchilari
Nurlanish oqimi jism yuzasiga tusha turib qisman qaytariladi yoki jism orqali o‘tadi, qolgan qismi esa jismga singiladi. Jismga singilgan nurlanish oqimi energiyani boshqa turiga kimyoviy, elektr yoki issiqlik energiyasiga o‘zgartiriladi.
Agar jismlarda nur energiyasini o‘zgarishi bo‘lsa, bunday jismlar nur energiyasi iste’molchilari deb atladi. Masalan: fotoelementni olsak, bunda nur energiyasi elektr energiyasiga o‘zgartiriladi o‘simliklarda esa nur energiyasi fotosintezda hosil bo‘ladigan organik birikmalarning kimyoviy energiyasiga o‘zgartiriladi; ko‘z-bu erda nur energiyasini fotoximik o‘zgartirish jarayoni bo‘ladi.
Nur energiyasi iste’molchilarining asosiy energetik tavsiflari integral va spektrial sezgirliklardir.
Integral sezgirlik.

bu erda: -iste’molchiga nurlanishni ta’siri natijasida aniqlanadigan samarali quvvat;
-iste’molchiga tushgan nur oqimi;
S- va birliklarini tanlash bilan bog‘liq bo‘lgan koeffitsient.
Nur energiyasi iste’molchilarining aksariyati tushayotgan nurlanishi tanlab sezadi. Masalan, kuzning monoxromatik nurlanishlarga sezgirligi har xil to‘lqin uzunligida har xildir.
SHuning uchun iste’molchining spektrial sezgirligi tushunchasi kiritilgan.
Iste’molchining spektrial sezgirligi.

Bu samarali quvvatni iste’molchiga tushayotgan monoxromatik nurlanish oqimiga nisbatidir. ning qiymati har xil to‘lqin uzunligi uchun har xil. Masalan, odam ko‘zi uchun nm bo‘lganda, eng katta qiymatga ega bo‘ladi.
Buni hisobga olish uchun nisbiy spektrial sezgirlnkni bilish kifoyadir.
; q ( )₀=q / q_maks yoki q( )₀=d(Fe )maks/dFe
Nisbiy spektrial sezgirlik d ( )_o istemolchining spektrial sezgarligini uning eng katta kiymatiga nisbatidir. Nisbiy spektrial sezgirlik bir xil samarali ta’sir beruvchi monoxromatik nurlanish okimlar nisbati bilan baxolanishi umkin.
d(Fe )_maks - monoxromatik (bir xil) nurlanish okimi, bunda istemolchi sezgirligi bu okimga nisbatan eng yukoridir.
dFe - tulkin uzunligi bulgan monoxromatik nurlanish shmi.



2-rasm. Ayrim nur energiyasi istemolchilarining nisbiy spektrial sezgirligi.
1 - Bakteriyalar (o‘ldiradigan ta’sir)
2 - Odam terisi (terini vaqtincha qizarishini hosil bo‘lishi va uni qorayishiga o‘tishi),
3 - YAshil rangli lyuminofor (rux sulfati) zamonaviy lyuminessent chiroqlarida qo‘llaniladigan lyuminessensiya hosil qiluvchi kristall moddalar).
4 - Nurli o‘lchovlarda ishlatiladigan selenli fotoelement,
5 - Ko‘z (kunduzgi ko‘rish).
Odam ko‘zi sezgirligi maksimumi quyosh tarqatayotgan nurlanish oqimining spektrial zichligi chizig‘i maksimumiga yaqin va bu tasodifiy emas.
Foton energiyasi E=hc/ . Ko‘z turida kimyoviy reaksiya hosil qilish uchun spektrning infraqizil qismida bu energiya etarli emas. Ultrabinafsha nurlanishlar esa, ko‘z olmasining ichki qismini to‘ldiruvchi gavhar va shishasimon moddalarda singaladi. Bu muhitlar infraqizil nurlanishlarni ko‘p miqdorda, yutadi shuning uchun turchani qizishi kamayadi.


Nazorat savollari:
1. Nurlanishlar spektorini tushuntirib bering?
2. Ko‘rinarli nurlanishlar sohasini ko‘rsating?
3. Monoxromotik nurlanishlar deb qanday nurlanishlarga aytiladi?
4. Nurlanish energiyasi iste’molchilariga ta’rif bering?
5. YOrug‘lik texnikasida nurlanish iste’molchisi sifatida nima olinadi?
6. Nisbiy spektrial sezgirlikni tushuntirib bering?