Reja: Ofis texnologiyalari

Ekspert tizimlarida AT ex lar (EAT)
Xarakteristikasi va vazifasi.
Axborot tizimlari orasida eng katta rivojlanish suniy intelektga asoslangan- ekspert tizimlari sohasida ro’y bermoqda. Ekspert tizimlari menedjerga o’rganilayotgan muammoli sohaning ekspertlari-eng bilimdon xodimlarining shu sohada yig’ilgan bilimlardan foydalanish imkoniyatini beradi.
Suniy intelekt deganda kompyuterlarning odamga o’xshab fikr yuritish qobiliyatlari tushuniladi. Bunga robotlar yaratish bo’yicha ishlar, odamning nerv tizimini yaratish, uning tovushi, eshitish, ko’rish, tam bilish, o’qish qobiliyatlarini modellashtirish bo’yicha ishlar kiradi.
Maxsus masalalarni echish maxsus bilimlarni talab etadi. Lekin har qanday firma ham barcha sohalar bo’yicha ekspertlarni shtatga kiritish yoki kerak bo’lganda masalahatga taklif qilishga mablag’ ajrata olmaydi. Firma ekspertlarning bilimlarini MB ga kiritib foydalanish imkoniyatini qidirishi mumkin.
EAT lar va QQQQQAT lar bir qaraganda o’xshashga o’xshaydi, aslida ularni ajratib turuvchi uchta belgi bor.
QQQQQAT da xodim qabul qilgan qaror uning bilim darajasi bilan o’lchanadi. EAT da qabul qilgan qaror ekspertning bilim darajasi bilan o’lchanadi va u xodimning bilim darajasidan ancha yuqori bo’lishi mumkin.
QQQQQAT da xodim qabul qilgan qaror tushuntirilmaydi, u xodimga bog’liq. EAT da qabul qilgan qarorni ekspert tushuntirib berishi mumkin.
QQQQQAT da bilimlar bazasi yo’q. EAT da bilimlar bazasi bor.
EAT ning strukturasini ushbu rasmda keltiramiz.
Asosiy komponentalari.
EAT da foydalanuvchi, soha uchun ekspert tizim bloki, sohaning eksperti va mutaxassisi tashkil etadi. Ekspert tizim bloki o’z navbatida bilimlar bazasi, tizimning yaratish moduli, interpretator, foydalanuvchining interfeysidan iborat.
Menedjer ekspert tizimining MB siga ma’lumot kiritish va undan yangi axborot olish uchun foydalanuvchining interfeysidan foydalanadi. Komandalar bilimlarni qayta ishlash jaryonini tashkil etuvchi parametrlardan tashkil topadi. Natijaviy axborot ma’lum bir o’zgaruvchilarga beriladigan qiymatlar ko’rinishida bo’ladi.
EAT natijaviy axborot sifatida chiqariluvchi o’zgaruvchilarning qiymatlaridan tashqari, zarur tushuntirishlarni ham beradi. Bu esa QQQ uchun juda muhim. Ikki xil tushuntirishlar mavjud:

• 
  So’rovlar bo’yicha tushuntirishlar. Foydalanuvchi ixtiyoriy paytda ET savol bilan murojjat qilib uning qarorini tushuntirib berishni so’rashi mumkin;
  
• 
  Olingan echim-natijani tushuntirish. Nataja olingach foydalanuvchi ET dan olingan natijani har bir qadamini tushuntirishni so’rashi mumkin.
  

ET bilan ishlash juda murakkab bo’lsada, foydalanuvchining do’stona interfeysi u bilan ishlashni har xil yordamlar, ko’rsatmalar asosida engillashtiradi.
Bilimlar bazasi (BB) muammoli soha to’g’risidagi ma’lumotlar, faktlar, o’zgarmas miqdorlar va hokazolardan iborat. BB da markaziy bo’lib qoidalar o’rin egallaydi. Qoida- yuzaga kelgan konkret vaziyatda nima qilish kerakligini aniqlab beradi. Qoida 2 qismdan iborat. Birinchidan, bajarilishi kerak bo’lgan (yoki bajarilishi kerak bo’lmagan) shart, ikkinchidan, shart bajarilganda qilinishi kerak bo’lgan amal. Ekspert tizimidagi barcha qoidalar qoidalar tizimini tashkil etadi.

3-rasm. Ekspert tizimi komponentalari.
Interpretator-ma’lum tartibda BB dagi bilimlarni qayta ishlovchi EAT ning qismi. Interpretator qoidalar ketma-ketligini qo’rib chiqadi. Qoidani bajarilishi Paskal tilidagi if komandasiga o’xshaydi. Komandadagi shart bajarilsa, biror amal bajariladi va foydalanuvchiga muammoni echish uchun echimning biror varianti taklif etiladi.
Tizimning yaratish moduli-qoidalar ketma-ketligini yaratish bilan shug’ullanuvchi qism. Ular maxsus algoritmik tillarda yoziladi.
EAT ning qobiq dasturi- EAT ni yuqori bosqichli algoritmik tillardan birida yozilgan taqdimot qiluvchi, ishga tushuruvchi, boshqaruvchi dasturi. Barcha ishlar EAT da shu qobiq dasturda bajariladi.
Kompyuterlarni yaratilishi va mukammallashuvi fan va turli amaliy faoliyatda yangi texnologiyalarni yaratish va takomillashtirishga olib kelmoqda.Undan tashqari, ko’pdan-ko’p ish joylarini yaratilishiga sabab bo’lmoqda. Bunday sohalardan biri ta’lim sohasidir. Ta’lim sohasida yaratilgan axborot tizimlarini axborot-ta’lim tizimi yoki avtomatlashtirilgan ta’lim tizimi (ATT-ruscha AOS) deb nomlanadi.