Reja: O‘zgarmas tok mashinasining tuzilishi va ishlashi

O‘zgarmas tok mashinasining ish rejimlari va qo‘llanilishi

O‘zgarmas tok mashinasi generator yoki dvigatel rejimida ishlashi mumkin. Bunda mashinaning ish rejimiga mos holda energiyaning bir turdan ikkinchi turga aylanish jarayoni ham teskarisiga o‘zgaradi.

Izoh: O‘zgarmas tok mashinasining generator va dvigatel rejim deganda bitta mashinaning ikki xil rejimda ishlashi nazarda tutilmaydi. Odatda bitta mashinani ham generator, ham dvigatel rejimida ishlatish samarasiz hisoblanadi. Amalda generator va dvigatellarning konstruksiyalari o‘ziga xos xususiyatlarga ega bo‘ladi. Ham generator, ham dvigatel rejimida ishlatiluvchi mashinalar esa alohida hollarda (masalan ayrim transport vositalarida, harbiy va kosmik texnikalarda va bir qator boshqa hollarda) ishlab chiqariladi va alohida konstruksiyaga ega bo‘ladi.

Mashinaning generator rejimini ko‘rib chiqamiz. Generator qutblari-dagi U kuchlanish

U  E  rYa I Ya ,

(6.9)

bu yerda r_ya – yakor zanjiri qarshiligi, Ye-generatorda hosil bo‘lgan e.yu.k., . I_ya –yakor zanjiridagi tok kuchi. Generator yakori tekis aylangan paytda aylantiruvchi mexanik moment (generatorni aylantirayotan mexanik kuchning momenti) elektromagnitik momentga (rotorni aylanishiga qarshilik ko‘rsatayotgan elektromagnitik kuchning momenti) teng bo‘ladi. Demak generator rejimida mashina hosil qilgan e.yu.k.

		E U  rYa I Ya			(6.10)
Ifodani har ikki tomonini Iya (yakor					chulg‘amidagi tok kuchiga) ko‘paytirib, generatordagi quvvatlar uchun
quyidagiga tenglamaga ega bo‘lamiz
I	Ya	E  I	Ya	U  r I ^2	(6.11)
				Ya Ya

Generatorni qarakatga keltirayotgan mexanik kuch aynan shu quvvatga qarshi ish bajaradi.

Mashinaning dvigatel rejimida esa tashqi manbadan yakor chulg‘amiga kuchlanish beriladi. Bu kuchlanish yakor chulg‘amida tok hosil qilib, yakorni aylanishiga sabab bo‘luvchi elektromagnitik momentni paydo qiladi. Yakor magnit maydonida harakatlanganda unda teskari yo‘nalishdagi e.yu.k. Ye hosil bo‘ladi. Shuning uchun, mashinaning dvigatel rejimida yakor zanjiri elektr tenglamasi

E U  rYa I Ya ,

(6.12)

ya’ni yakorga zanjiriga tashqaridan berilgan U kuchlanish, yakor zanjiri- dagi kuchlanish tushuvi va teskari e.yu.k. yig‘indisiga teng. Tenglikni yakor chulg‘amidagi tok kuchiga ko‘paytirib, dvigatel rejim uchun quyidagi quvvatlar tenlamasiga ega bo‘lamiz

UI	Ya	 EI	Ya	 r I ^2	(6.13)
				Ya Ya