Reja: Psixologik korreksion va rivojlantiruvchi ishlar xakida ma’lumot

Amaliy psixologiya kasbiy faoliyat sifatida

Reja:
1.Psixologik korreksion va rivojlantiruvchi ishlar xakida ma’lumot.

2.Psixologning korreksion ishlari.
3. Boshlangich sinf ukuvchilarining psixologik muammolari va ular bilan olib boriladigan psixologik korreksion ishlar.
Psixologik xizmatning ushbu yunalishi psixologdan inson shaxsi va individualligini tarkib toptirish jaraeniga faol ta’sir utkazishni takazo kiladi. Xalk ta’limi tizimidagi psixologning vazifasi psixolog xizmatni muayan koida mezonga asoslanib tashkil kilishdan iborat bulib yesh davr xususiyatlariga amalietga tadbik etish ukituvchilar jamoasiga bolalar, ukuvchilar ta’lim va tarbiyasini individuallashtirishda yerdamlashish ularning kobiliyati maylini usish darajasiga karab ukituvchilarga korreksion ishlarni amalga oshirishda kursatmalar berish psixologik xizmatning ushbu yunalishida axolida axamiyat kasb etadigan narsa bolalar ukuvchilar talabalar usishda kechikish ularda xulkning buzilishi talimda uzlashtirishning yomonlashuvi kabilarni urganish xisoblanadi.
Psixolog bolalar ukuvchilar talabalarning yesh xususiyatlarini xamda jadal rivojlantirishni xisobga oluvchi ularni psixikasining barcha jabalarini kamrab oluvchi dinamik tarakkietga kafolat beruvchi dastur ishlab chikarishga butun faoliyatini yunaltiradi ijtimoiy usish talabiga javob beruvchi umuminsoni etnopsixologik xususiyatlar muxitida kamolotga intiluvchi shaxsni tarkib toptirishni bosh maksad deb tanloydi.
Amaliy psixolog bollar ukuvchilar psixik tarakkietidagi xulk va muomolasidagi nuksonlar va xamda kamchiliklarni asta sekin tuzatish korreksiya kilish dasturini ishlab chikaradi va amalinetda uni tadbik etadi. Buning uchun ular bilan maxsus mashgulotlar buzilishini kamaytirish mashklarini utkazadi ijodiy kobiliyatlarni ustirish maksadida treninglar olib boradi .
Korreksion faoliyatning psixologig kismini mutaxasislar tomonidan amalga oshiriladi. masKur ishning pedagogik jixati esa psixologning pedogoglar otonalar bilan xamkorlikda utkaziladi va butun mas’uliyat uning zimmasiga tushadi.
Rivojlantiruvchi va korreksion ishlar psixolog tomonidan xar xil shakllarda vaziyatlarda va xolotlarda tashkil kilinadi:
A. Amaliy psixologning maxsus ishi mashguloti ayrim bolalar ukuvchildar va talabalar gruxiga tarbiyaviy ta’sir utkazishga yunaltirilgan buladi.
V. ota onalar pedagogik jamoa ishtirokida tarbiyaviy tadbirlar tarzida mashgulotlar olib borish nazarda tutiladi.
Rivojlantiruvchi va psixokorreksion dasturni shunday tuxish kerakki , unda korreksion ishga jalb kilinuvchilar guruxining kadriyatga yunalganligi, etnopsixologik va etnomadaniyatga xususiyatlari uz aksini topsin.
Amaliyotchi psixologlar ish tajribasisni taxlil kilib , biz psixologik xizmat doirasida aloxida diagnostik ish, aloxida korreksion ish xakida gapirish mumkin emas degan xulosaga keldik.
Psixologik xizmat diagnostik-korreksion, diagnostik-rivojlantiruvchi yunalishlar ishning yagona yunalishlaridir .D.B. Elkoninning ta’kidlashicha, bolalarni tanlash uchun emas, aniklangan chetlashishlarni tuzatish maksadida psixik tarakkkiyotni nazorat kilishga yunaltirilgan maxsus Korreksiya va diagnostika zarur.Uning ta’kidlashicha tarakkiyotda bulishi mumkin bulgan chetlashishlarni ertarok tuzatish uchun psixik tarakkiyotni nazorat kilish zarur.Amaliyotchi psixolog fakatgina diagnoz kuyish bilan cheklanmasdan, uzi bergan tavsiyalarning bajarilishini nazorat kiladi , korreksion va rivojlantiruvchi ishlarini uzi xam olib boradi.
Amaliyotchi psixologning diagnostik-korreksion ishi murakab faoliyat turlaridan biri bulib, maxsus psixologik tayyorgarlikni talab kiladi. Amaliyotchi psixologning diagnostik –korreksion foaliyati murakkab, javobgarlikni talab kilishi bilan birga ,kam ishlagandir.Bu jarayon birinchi bulib , tarbiyasi kiyin va normal bolalarni urganishga bagishlangan pedogogik tadkikotlarda L.S Vigotskiy tomonidan kullangan.Bu sxema buyicha I.Shvasara shaxs tarakkietini Korreksiya va diagnostika kilishning boskichli ekspremental psixologik nuktai nazarini taklif etadi. Bu boskichlar kuidagilar:

1. 
   Psixologga rasmiy iltimos
   
2. 
   Psixologik muammoni aniklash
   
3. 
   Tatkikot metodini tanlash
   
4. 
   Psixologik diagnos kuyish
   
5. 
   Amaliy tavsiyalar
   

Psixolognng rasmiy iltimosiga javob tarzdagi ishini birinchi nuktai nazar sifatida psixologning u yeki bu tarbiyasi kiyin ukuvchiga nisbatan ukituvchining ma’lum ijtimoiy talabiga javobini kursatishimiz mumkin. Bu xolda ukuvchiga tarbiyasi kiyin tashxizi ukituvchilar, tibbiet xodimlari, voyaga yetmaganlar ishi buyicha nazorat xodimlari tomonidan kuyilgan buladi.psixologning vazifasi kiyinchiliklarning sabablarini aniklash va ularga mos tuzatish metodlarini topishdan iborat.

Rasmiy iltimosga kanday munosabatda bulish kerak? Kollej psixologi javob beradigan mana shu rasmiy iltimosga ikki xil munosabat ikki xilma-xil ish uslubi mavjud. Birinchisi rasmiy iltimosga uziga xos bulmagan javob kaytarish. Bu ikki usul bilan amalga oshiriladi.
Birinchidan rasmiy talabga javob tarzda uning mazmuniga boglik bulmagan xolda psixodiagnostik metodlar tuplami kullaniladi. kOlledj psixologlari bu usulni u yeki bu shaklda kullashadi, chunki bu kuzga tashlanib turgan kiyinchiliklar bilan birgalikda bola shaxsiy tarakkietining ba’zi yashirin nuksonlarini xam topishga yerdam beradi. Bunday diagnostik ishning asosiy maksadi ukuvchi psixik tarakkietining umumiy xolatini bilishdan iborat. Bunday kup kirrali va tulik Korreksiya va diagnostika natijalari psixolog uchun xam ota-onalar, ukuvchilar uchun xam «Tarbiyasi kiyin» bola bilan olib boriladigan tuzatish va rivojlantirish ishlarining yullarni aniklash imkonini beradi. Bu usul yutuklar bilan birga kamchiliklarga xam ega. Bu usulni kullash juda kup vaktni olganligi uchun uni amalga oshirishning xar doim xam iloji bulmaydi. Bu usul kup vaktni talab kilganligi uchun fakatgina psixolog emas «tarbiyasi kiyin» ukuvchi xam charchaydi tekshiruvda ishtirok etishdan bosh tortadi topshiriklarni uzi sezmagan xolda nomiga bajaradi. Tajribada ma’lum bulishicha ayniksa ogzaki metodikalar kanchalik tulik bulmasin kiyinchilik tugdiradi. Bundan tashkari ilmiy metodikalash shaxsni tulik xarakterlash uchun yetarli bulmaydi.
Ikkinchidan rasmiy talabga uziga xos javob kaytarishning uusuli bulib mashxur amerikalik psixolog K Rodjers psixologiya fani va amalietiga kiritgan psixologik ish turi xisoblanadi uning fikricha "Tarbiyasi kiyin» bola bilan ishlash uchun rasmiy talabning mazmuni kiyinchiliklar sabablarini tushunishga teng, lekin bu muxim axamiyatga ega emas. Bola shaxsini rivojlantiradigan shunday sharoit yaratish kerakki bu sharoit uni xulk-atvorining salbiy shakllaridan voz kechishga yangi ijobiy shakllarini yaratishga majbur kilsin .
Rasmiy iltimosga uziga xos bulmagan javob kaytarishga teskari uslub bu rasmiy talabga kat’iy mos tushadigan diagnostik metodikalarni tanlashdan iborat.Masalan ,yomon uzlashtirish xakida shikoyat tushganda birinchi navbatda bilish jaraenlarining tarakkiyoti taxlil kilinadi.Bunday diagnostik uzlashtirmaslik sabablarini uzlashtira olmasagina boshka kursatgichlar karaladi. Diagnostik natijalarga mos ravishda kupincha trening turiga amalga oshiriladigan tuzatish ishlari olib boriladi. Masalan, xotira kuchsiz rivojlanganda uni maxsus mashk kildirish maksadga mvofik ixtieriylik yetarli darajada rivojlanmaganda uni shakllantirishning maxsus dasturlari kiritiladi. Psixokorreksiya suzi – inglizcha suzdan olingan bulib, tugrilamok degan ma’nosi berib shaxsning kamchiliklarini tuzatish usullarini kullash.
Psixodiagnostika suzi – yunoncha suzdan olingan bulib, diagnos bilishga kodir, psixo – Rux degan ma’noni anglatadi. Shaxsning individual psixologik xususiyatlarini aniklovchi va ulchashni ishlab chikuvchi psixologiya usuli.
Inson uning xar tomonlama uygun kamol topishi va faravon shaxs manfatlarini ruyobga chikarishning sharoitlarini va ta’sirchan mexanizmlarni yaratish eskirgan tafakkur va ijtimoiy xulk atrofning andozalarini uzgartirish Respublikada amalga oshiralayotgan isloxotlarning asosiy maksadi va xarakatlantiruvchi kuchidir. Xalkning boy intellektual merosi va umum bashariy kadriyatlar asosida zamonaviy, madaniy, iktisodiy Fan texnika, texnologiyalarning yutuklari asosida kadrlar tayyorlashning mukamal tizimini shakllantirish Uzbekiston tarakkiyotining muxim shartidir. «Kadrlar tayyorlashning milliy dasturi» ta’lim-tarbiya Uzbekiston Respublikasi Ta’lim tugrisidagi konunining koidalariga muvofik xolda tayyorlangan bulib, milliy tajribalarning taxlili va ta’lim tizimidagi, jaxon mikyosidagi yutuklar asosida tayyorlangan xamda yuksak umumiy va kasb xunar madaniyatiga ijodiy va ijtimoiy faollikka, ijtimoiy-siyosiy xayotda mustakil ravishda munjalni tugri ola bilish maxoratiga ega bulgan istikbol vazifalarini ilgari surish va xal etishga kodir kadrlarning Yangi avlodini shakllantirishga yunaltirilgandir. Bugungi kundagi Oliy ukuv yurtining talabalari ertangi kunning yetuk mutaxasislari va ziyolilari sifatida usib kelayotgan avlod ongi va ruxiyatiga adolatli Vatan bilan faxrlanish, ertanchi kunning yetuk insonlari, ertangi kunga ishonch, milliy gurur, iftixor tuygularini singdirishda shaxsiy urnak na’munasi bilan uz xissalarini kushmoklari shart. Chunki ziyolilikning muxim belgisi umuminsoniy kadriyatlarni bilish, ularni kadrlash, uz kasbi sir-asrorlarining chukur bilimdoni va moxir ustasi bulish kasb etikasi, pedagogikasi va psixologiyasi asoslarini tulik anglash va ularni uz faoliyatida kullashdir. Demak Yangi zamon kishisi uz-uzini va uzgalarni psixologiyasini moxir bilagoni, kerak bulsa, PSIXODIAGNOST VA PSIXOKORREKTIRIDIR.
Psixokorreksiya fanining maksadi talabalarni psixologik korreksiya soxasidagi Amaliy psixologiyaning xozirgi zamon yutuklari Bilan tanishtirish, olgan bilimlarini amalda ishlata bilishni rivojlantirishdir. Shuningdek psixokorreksiya insonning psixik rivojlanishidagi kamchiliklarni tuzatishni usullarini kulan jarayonini xam urganadi. Psixokorreksiyaning asosiy vazifasi Respublikada va chet ellardagi psixodiagnostika va korreksiya buyicha erishilgan yutuklarni ilmiy adabiyotlar orkali urganishni takozo etadi.
Psixologik ishlar majmuasi ukuvchilarni maktab, kollej va litseylarda ukitish davomida psixologik, pedagogik jixatdan chukurrok urganishga yunaltirilgan bulib, ularning individual xususiyatlari, ta’lim-tarbiyasidagi nuksonlarni aniklashga munjallangandir. Diagnostika va korreksion ishlar guruxiy yoki yakka (individual) tarzda utkaziladi. Bu asnoda psixolog yakkol vazifalarni bajaradi: yosh davr tarakkayotining muayyan mezonlariga muofikligini aniklash maksadida, psixolog bolalar, ukuvchilar, maxsus maktab va bilim yurti tinglovchilarini, Oliy ukuv yurti talabalarini psixologik darajalarini belgilaydi.
Ukituvchilarning kasbiy yarokligigi va layokatini diagnostika kiladi. Ularning shaxs xislatlari, irodaviy sifatlari, xis-tuygulari, uz-uzini boshkarish imkoniyati, intellektual (akliy darajasi) va pedagogik kobilyatini tekshiradi. Psixolog ukuvchilar va talabalarning psixik xususiyatlari, ularning kizikish, mayl, istak, ilk iktidorlik kabilarni urganadi. Ularga yakka xoll (individual) munosabat va yondrshuvni yulga kuyadi. Mutaxassis va yetuk shaxs sifatida shakllanishga muayyan yordam kursatadi, treyning (maxsus mashk) utkazadi.
Maktabgacha yoshidagi bolalar, ukuvchilar xunar, kasb, bilim yurti tinglovchilari, yangi tipdagi maktab ukuvchilari, oliy ukuv yurti talabalarida uchraydigan ukuv malakalari va kunikmalarini egallashdagi nuksonlar, xulk – atrofdagi buzilishlar sabablarini diagnostika kiladi va ularni bartaraf kilish, korreksiya kilish usullarini axtaradi.
Bolalarning voyaga yetgan odam va uz tengkurlari Bilan muamlasi xususiyatini tekshiradi. Ularning etnokiyofasi va etnomadaniyati xususini xisobga olgan xolda psixofiziologik metodikalarini muayyan sharoitga moslashtiradi, ya’ni «adaptatsiya», boshka soxani mutaxassislari Bilan birgalikda ruxiy rivojlanishdagi nuksonlarni xisbga olib tabakalashgan differensial diagnostikani amalga oshiradi.
Nuksonlarning tabiy va difektologik (lotincha suzdan olingan bulib, yetishmaslik degan ma’noni bildiradi) tabiatini aniklaydi.
Deviant (konunbuzarlik) aksil ijtimoiy xulk atrof sabablari va ularning shakllarini belgilaydi. Giyoxvandlik, taksikomanlik, alkogolizm, ugrilik, daydilikning ijtimoiy psixologik ildizlarini tekshiradi. Ularni omillarini taxlil kiladi. Shuningdek raxbar kadrlar va ukituvchilarning kasbga yarokliligini ilmiy asosda tekshirish va tavsiyanomalar ishlab chikish.
Oliy maktab xodimlari, sinov, adaptatsiya muddatini (stajor, yosh mutaxasis, ukituvchi, aspirant va boshkalarni) urganish va Amaliy kursatmalar berish. Ish yuritish, saylov, saralash, tanlov, kabul buyicha ilmiy psixologik prognoz kilish sodir bulishi mumkin bulgan xavodan ma’muriyatni ogox etish.
Attestatsiya ijtimoiy talab va buyurtmalar asosida ijtimoiy psixik axborotlar tuplash va ularni tuplab yakkol psixologiyalar yaratish, chet el muassasalari Bilan aloka kilish, kadrlarning malakasini oshirish ularning intellektual potensialini aniklash, fan va texnikani rivojlantirish imkoniyati va oliy maktabning nufuzi tugrisida materiallar yigish, ularni psixik jixatdan taxlil kili shva maslaxatlar berish, ukuv kullanmalarining sifati, kitobxonlilik muammosi, xodimlar, talabalarning Davlat mulkiga munosabati xakida ma’lumotlar tuplash va ularni umumlashtirish, ma’muriyatga va kasaba uyushmasiga axborot tayyorlash, yotokxonada ukuvchilar va talabalarning talabi, kizikishi, ijtimoiy karashi, nuktan nazari, moslash, turmushga nisbatan munosabati tugrisida ma’lumotlar tuplash va ularning faolligini oshirish yuzasidan tavsiyalar ishlab chikarish.
- Maktab xodimlari ukituvchilar va talabalarning ekologik, iktisodiy, siyosiy, etnopsixologik bilimlari saviyasini tekshirish va mustakillikni mustaxkamlash imkoniyatini urganish, vatanparvarlik xis tuygularini shakllantirish maksadida tadbirlar tizimini ishlab chikish.
- An’anaviy ta’lim-tarbiya metodlarining yutugi xamda kamchiliklarini tadkikot kilish, innovatsion faol uslublar samaradorligini amaliyotda sinab kurish. Ukuvchilarning ularga nisbatan munosabatini aniklash va anna shularga aslsan ukitishni individuallashtirish tabakalash buyicha ukuv-uslubiy kursatmalar tavsiya kilish.
- Iktidorli ukuvchilar, talabalar, yosh mutaxassislar, aspirantlarni tanlashda ishtirok kilish, ilmiy psixologik tavsiyalar ishlab chikish va shularga asoslanib ularga nafakalar berish.
- Ukuvchilar, ukituvchilar, xodimlar, talabalar urtasida bush vaktni ta’minlash va undan omilkorlik bilan foydalanish muammosini, ijtimoiy psixologik nuktan nazaridan tekshirish va bush vaktni maksadga muofik tashkil kilish yullari xamda ulardan etnopsixologik bilimlar, ma’naviy kadriyatlarni egallashda foydalanish imkoniyatini psixologik jixatdan taxlil kilish.
- Maktab ukuvchilari, ukituvchilari, xodimlari va talabalarda ishbilarmonlik kobilyati yuzasidan ilmiy psixologik dastur yaratish xamda uning moddiy boylik ishlab chikarishdagi ulushini taxlil kilish.