Reja: Qadriyatlar

MILLIY QADRIYATLAR
Reja:
1. Qadriyatlar.
2. Milliy va umuminsoniy qadriyatlar mushtarakligi.
3. Qadriyatlarni jamiyat, millat hayotidagi o’rni

Qadriyatlar tushunchasi nihoyatda xilma-xil ma‘noda turli soxalarda qo’l-laniladi. Qadriyatlar to’grisidani fan bu aksio-logiyadir. Bu atama ilmiy bilimlar soxasiga o’tgan asrning ik-kinchi yarmida nemis aksiologii E.Gertman va frantsuz olimi P.Lapi tomonidan kiritilgan. Garbda bu atama grekcha «qadriyat» va «fan», «ta‘limot» tushunchalariga asoslanadi. qadriyatni aksiologik nuqtai–nazardan talqin qilish, uning kategoriya sifatidagi mazmuni, ob‘ektiv asosi va sub‘ektiv jihatlari, namoyon bo’lish shakllari va xususiyatlarini o’rganishga imkon beradi.

Qadriyat kategoriyasi buyum yoki narsalarning iqtisodiy qimmatini ifodalaydigan tushunchadan farq qiladi. qadriyatlar inson uchun biror ahamiyatga ega bo’lgan vokelikning shakllari, narsalar, voqealar, jarayonlar, holatlar, sifatlar, talab va tartiblar qadrini ifodalash uchun ishlatiladigan kategoriyadir.

Ma‘naviy madaniyat yoxud «ma‘naviyat»ning маg’зиni (ядросиni) qad-riyatlar атшкил эатди. Qadriyat alloqanday hodisa, voqea yokinarsaning o’ziga xos xususiyati yokixossasi emas, balki uning mohiyati, o’z navbatida borlikning у yokibu ob‘ektining yashashi, mavjud bo’lib turishi uchun tom ma‘nodagi zaruriy shartidir. qadriyatlar inson bisotida turli - tuman ehtiyojlarning va his - tuyg’u-larning mavjudligidan dalolat beradi, atrofida sodir bo’layotgan voqealarni, hodisa-larni turlicha baholashlari uchun zamin yaratadi. Chunonchi birovlar uchun o’at qadrli, o’at muhim ahamiyatga ega bo’lgan, у yokibu hodisa, boshqa birovlar uchun qadrsiz, sariq chaqalik ahamiyatsiz bo’lishи mumkin. Xuddi шuning uchun ham qadriyatlarni oddiy qilib ijobiy yoki salbiy (ahamiyatsiz, ahamiyat kamroq, qadr-qimmat sezilmaydigan), absalyut va nisbiy, ob‘ektiv va sub‘ektiv qadriyat-larga bo’lish mumkin. Mazmuniga qarab mantiqiy, etik, estetik va narsalar qad-riyatlariga bo’lish mumkin. Shuningdek, qadriyatlarni haqi-qatni, ezgulikni, go’-zallikni ulug’lovchi qadriyatlarga ajratiш mumkin.

Qadriyatlar jamiyat ijtimoiy - iqtisodiy, madaniy -ma‘naviy rataqqiyotining mahsulidir. Shuning uchun ham qadriyatlarda zamonning ruhi, imkoniyatlari, o’sha zamonda yashagan odamlarning orzu - umidlari, isatklari, atlab va ehtiyojlari o’z ifodasini topadi. Zamonlar o’tishi bilan qadriyatlarning mazmuni va ma‘nosi o’zgarib boradi. Xuddi shuning uchun ham qadriyatlarning atrbiyaviy ahamiyatga baho berganda konkret atrixiy shart - sharoitlarni doimo nazarda tutmoq zarur.

Qadriyatlarni jamiyat, millat hayotidagio’rni, ijtimoiy xarakteriga qarab milliy va umuminsoniy, sinfiy yokidiniy, shuningdek kishilarning yoshi, pro-fessional xususiyatlariga xos qadriyatlarga bo’lish mumkin.

Insonning qadr - qimmati, sha‘ni, or - nomusi, milliy g’ururi - milliy qadriyatlar bilan bevosiat bog’liq. Milliy qadriyatlar, har bir millatning o’ziga xos xususiyatlari, xossalari, belgilari, alomatlarini ifodalovchifalsafiy tushunchabo’lib, o’sha millat bosib o’tgan ijtimoiy rataqqiyot jarayonida shakl-langan milliy madaniy meros xazinasiga qo’shgan hissasini, ulushini ifodalaydi. Xuddi shu mil-liy o’ziga xoslik, o’ziga moslik, millat madaniyatida, adabiyotida, san‘atida, tilida, dinida, atrixiy xotirasida, yashash ishlash va fikrlash atrzida, urf-odatlarida, rasm - rusumlarida, bayramu - sayillarida o’z ifodasini topadi. Milliy qadriyatlar milliy ma‘naviy madaniyat ifodasi bo’lib, har bir millatning insoniylik xazinasiga qo’shgan munosib hissasining hosilasidir.

Milliy qadriyatlar, shubhasiz, millatning ravnaqi yokiinqirozi bilan bevosiat bog’liq bo’ladi. Boshqacha aytganimizda milliy qadriyatlar millatning o’tmishi va buguni bilan bog’liq. Shuning uchun ham, «milliy qadriyatlar millat rivojlanishi bilan rivojlanadi, inqirozga uchrashi bilan qadrsizlanadi. Shuning uchun ham, millat - o’zining qadriyatlarini vujudga keltirib, ularning yangi - yangi qirralarini va jihatlarini sayqallashtirib, rataqqiyot jarayonida atkomillashtirib turi-shi ma‘nosida o’z qadriyatlarining haqiqiy egasi, makon va zamondagi ilgarilanma harakatdan iborat o’zgarishlar jarayonida ularni o’tmishdan kelajakka atmon yetkazib boradigan eng asosiy ob‘ektdir» .

Milliy qadriyatlarning negizini urf - odatlar, rasm -rusumlar, bayramu-sayillar atshkil eatdi. o’zbek milliy qadri-yatlari mazmunida insonparvarlik g’oy-alari yoatdi. Uzoq atrix davomida o’zbeklarning o’zaro munosabatlarida, kundalik turmush atrzida o’zaro hamkorlik va hamdardlik, vafodorlik va o’zaro hurmat, biri - biriga suyanish va yaxshi qo’shnichilik, bolajonlik va oat - onaga hurmat, mehr - oqibat va sadoqat har tomonlama e‘zozlanib kelinadi. Milliy qadriyatlar o’sha mil-latga mansub har bir kishi tomonidan yaratilgan, insoniylik, odamiylikka xos fazi-latlar, xislatlar, xosiyatlarni milliy - madaniy meros xazinasiga qo’shgan hissasini ifodalovchi buyuk ko’rsatkichdir.

Milliy qadriyatlarni tiklash - ularga hozirgi zamonga mos yangi mazmun ato etish demakdir. Xuddi shuning uchun ham, O’zbekiston davlat musatqilligiga erishishi bilan mamlakatimizga hozirgi zamon öivilizaöiyasi atlablariga javob beruvchi umuminsoniy demokratik Qadriyatlar xalqimiz turmush atrziga kirib kela boshladi. Inson haq - huquqlariga rioya qilish, atdbirkorlik erkinligi, matbuot erkinligi, ana shular jumlasidan edi. «Ushbu demokratik qad-riyatlar jamiyatimiz uchun muhim ahamiyatga egaligi haqida gapirar ekanmiz, bu qadriyatlar atrixiy jihatdan ham, etnik - madaniy jihatdan ham xalqimizning o’ziga xos xususiyatlariga zid emasligini qayat-qayat at‘kidlashni isatrdik».
Umuminsoniy demokratik qadriyatlarning eng muhimi - inson haq – hu-quqlari va erkinliklarini har tomonlama himoya qilishdir. Insoniyat atrixida Buyuk franöuz revolyuöiyasi (1789) qabul qilgan «Inson va grajdanlar huquqlari dekloratöiyasi», 1948 yilning 10 dekabrida BMT Bosh Assambeliyasi atsdiqlagan «Inson huquqlarining eng umumiy dekloratöiyasi» - inson haq - huquqlari va erkinliklarini himoya qilishga qaratilgan atrixiy hujjatlar edi. O’zbekiston davlat musatqilligiga erishishi bilan musatbid tuzum sharoitida oyoq osti qilingan inson haq - huquqlari va erkinliklarini tiklash, uni himoya qilishga kirishdi. Insonning asosiy xuquqlari va erkinliklari O’zbekiston Respublikasi Asosiy qonuni – Kons-tituöiyaning umumiy qoidalari va olti bobdan iborat ikkinchi bo’limida xuquqiy jihatdan musathkamlandi. Shuningdek, demokratiya, barqarorlik, oshkoralik, tinchlik, hamkorlik kabi Umuminsoniy qadlriyatlarning rivoj topishi uchun ham imkon yaratildi.

Milliy va umuminsoniy qadriyatlarning uyg’unlashib borayotganligini, musatqillik yillarida O’zbekistonda vujudga kelgan - fuqarolarni tinch, totuv yashashga, barqarorlikka intilishida ham yaqqol ko’rish mumkin. Endilikda tinchlik, millatlararo totuvlik, barqarorlik O’zbekistonda yashovchi barcha xalq-larni, millatlarni, elatlarning buyuk ijtimoiy-siyosiy Qadriyatiga aylanmoqda. Ja-hon öivilizaöiyasining atlablariga mos tushuvchi bunday qadriyatlarni shakllani-shida va rivojlanishida, kishilar turmush atrzida musathkam o’rnashib olishida mustaqillik yillarida mamlakatimizda amalga oshirilayotgan bir qator xayrli tad-birlar turtki bermoqda.

XULOSA
Yuqoridagi fikrlarimizdan quyidagi xulosalar kelib chiqadi:

1Qadriyat alloqanday hodisa, voqea yoki narsaning o’ziga xos xususiyati yoki xossasi emas, balki uning mohiyati, o’z navbatida borlikning u yoki bu ob‘ektining yashashi, mavjud bo’lib turishi uchun tom ma‘nodagi zaruriy shartidir.
2. qadriyatlarni jamiyat, millat hayotidagi o’rni, ijtimoiy xarakteriga qarab milliy va umuminsoniy, sinfiy yoki diniy, shuningdek kishilarning yoshi, pro-fessional xususiyatlariga xos qadriyatlarga bo’lish mumkin.
3. Milliy qadriyatlar, har bir millatning o’ziga xos xususiyatlari, xossalari, belgilari, alomatlarini ifodalovchi falsafiy tushunchabo’lib, o’sha millat bosib o’tgan ijtimoiy rataqqiyot jarayonida shakllangan milliy madaniy meros xazinasiga qo’shgan hissasini, ulushini ifodalaydi. Umuminsoniy qadriyatlar esa barcha millat vakillariga xos bo’lgan qadriyatlarni ifodalaydi.
Uz / Ўз Ru En
Search...

Dunyo.info

Bosh sahifa
Siyosat
Iqtisodiyot
Dolzarb
Konstitutsiyaviy islohotlar
Markaziy Osiyo
O’zbekiston dunyo nigohida
Yana ruknlar
Arxiv
21/Aprel/2022 O’zbekiston dunyo nigohida
Umuminsoniy qadriyatlar ellarni va dillarni bog‘laydi
TOSHKЕNT, 21-aprel. /«Dunyo» AA/. «Yangi O‘zbekiston» gazetasining 21 aprel sonida shu yil 7 - 8 may kunlari Boysun tumanida bo‘lib o‘tadigan «Boysun bahori» xalqaro folklor festivaliga ko‘rilayotgan tadoruklarga bag‘ishlangan “Umuminsoniy qadriyatlar aks etgan yangi hayot nafasi” («Boysun bahori» ellarni va dillarni o‘zaro bog‘laydi) sarlavhali maqola bosilib chiqdi, deb xabar bermoqda «Dunyo» AA muxbiri.

«Vazirlar Mahkamasining joriy yil 7 fevraldagi qaroriga muvofiq, 7-8 may kunlari Boysun tumanida xalqimizning ko‘p asrlik qadriyatlarini tarannum etuvchi «Boysun bahori» xalqaro folklor festivali bo‘lib o‘tadi. Hozir YUNЕSKO, Madaniyat vazirligi, Turizm va madaniy meros vazirligi hamda Surxondaryo viloyati hokimligi hamkorligida o‘tkaziladigan ushbu xalqaro san’at anjumaniga har jihatdan puxta hozirlik ko‘rilmoqda.

Ayni kunlarda asosiy tadbirlar bo‘lib o‘tadigan boysun tumanidagi bahavo padang qishlog‘i kengliklarida vohadagi o‘ttizga yaqin yirik korxona, tashkilot tomonidan tumanlar va termiz shahri hududlarining milliy qadriyat hamda urf-odatlari namoyon etiladigan qo‘rg‘onlar barpo etilib, qadimiy o‘tov uylar qurilmoqda.

Festival ajdodlardan meros milliy qadriyatlarni tiklash, xususan, xalq og‘zaki ijodi an’analarini asrab-avaylash va uni xalqaro miqyosda keng targ‘ib etishga xizmat qiladi. Milliy qadriyatlar beshigi bo‘lgan Boysun madaniy muhiti 2001 yilda YUNЕSKO tomonidan «insoniyatning og‘zaki va nomoddiy madaniy merosi» sifatida e’tirof etildi. 2008 yili esa YUNЕSKOning Insoniyatning nomoddiy madaniy merosi reprezentativ ro‘yxatiga kiritildi. Bu, o‘z navbatida, Boysun xalq madaniyati va uning badiiy an’analarini saqlash va yozib olish hamda keng ko‘lamda ilmiy tadqiq etish jarayoniga sabab bo‘ldi. YUNЕSKO hamkorligida 2002-2006 yillarda «Boysun bahori» ochiq folklor festivali va uning doirasida xalqaro ilmiy anjumanlar o‘tkazilishi barobarida xalq og‘zaki ijodi va amaliy san’ati namoyishiga ham keng o‘rin berilgan. Ammo bir muddat festival e’tibordan chetda qoldi. Davlatimiz rahbarining 2016 yilda Surxondaryoda bo‘lib o‘tgan saylovoldi uchrashuvida mahalliy faollar tomonidan «Boysun bahori» xalqaro folklor festivalini tiklash va uni o‘tkazish taklifi bildirildi. Shunga muvofiq, 2017 yildan buyon bu xalqaro san’at anjumani an’anaviy tarzda o‘tkazib kelinmoqda.

Ayni kunlarda asosiy tadbirlar bo‘lib o‘tadigan Boysun tumanidagi bahavo Padang qishlog‘i kengliklarida vohadagi o‘ttizga yaqin yirik korxona, tashkilot tomonidan tumanlar va Termiz shahri hududlarining milliy qadriyat hamda urf-odatlari namoyon etiladigan qo‘rg‘onlar barpo etilib, qadimiy o‘tov uylar qurilmoqda.

Viloyat turizm va madaniy meros bosh boshqarmasi muqaddas ziyoratgohlar, tibbiyot, agro, etno va boshqa turistik ob’ektlarga qiziqarli sayohatlar uyushtirishni rejalashtirgan. Festivalga uzoq-yaqindan keladigan shinavandalar havo sharlari va aeroplanlarda Boysunning maftunkor tabiatga ega go‘zal tog‘ manzaralarini miriqib tomosha qiladilar. Tadbirda jahonning 30 dan ortiq davlatidan nomoddiy madaniy meros muxlislari va mutaxassislari qatnashishi kutilmoqda.

— Xalqaro folklor festivali doi rasida xalq sayllari, konsertlar, milliy taom, hunarmandlik buyumlari, tasviriy va amaliy san’at asarlari ko‘rgazmalari tashkil etish, vohaning diqqatga sazovor joylariga sayohatlar uyushtirish, etnosport, velomarafon, milliy kurash musobaqasi, uloq-ko‘pkari, varrak uchirish, arqon tortish, chillak kabi turli bellashuv, Xo‘jamayxona buloq suvi bo‘ylab so‘lim darada velomarafon o‘tkazish rejalashtirilgan, — deydi viloyat hokimi o‘rinbosari, turizm va madaniy meros bosh boshqarmasi boshlig‘i Jo‘rabek To‘rayev. — Xalqaro festival doirasida nafaqat nafis folklor san’atimiz, balki boy madaniyatimiz, etnografiya va qadimiy sport o‘yinlarimiz ham keng namoyish etiladi. Xotin-qizlar uchun ayollar baxshichiligi, chanqovuz chalish, jamalak o‘rish, qirqkokil, milliy ipaklar, qadimiy milliy kiyim-kechaklar ko‘rgazmasi singari nafis madaniy tadbirlar o‘tkaziladi. Milliy hunarmandlik buyumlari namoyishi va savdosi tashkil etiladi. «Elimiz taomlari» ko‘rgazmasidan surxoncha tandir kabob, yupqa, g‘ilmindi, shifobaxsh tog‘ giyohlaridan tayyorlanadigan turli taomlar joy oladi.

Kuni kecha Termiz shahridagi Matbuot uyida «Boysun bahori» xalqaro folklor festivaliga tayyorgarlikka bag‘ishlangan matbuot anjumani o‘tkazildi. Dunyo ahlini o‘ziga chorlayotgan so‘lim va osoyishta go‘sha tarixi, nafis va boy nomoddiy madaniy merosi, milliy hunarmandligi, etnografiyasi va arxeologiyasining jahon taraqqiyotida tutgan o‘rni, hududda turizmni rivojlantirish bilan bog‘liq masalalar soha mutaxassislari ishtirokida ko‘rib chiqildi.

Xalq ruhiyatini o‘zida aks ettirgan folklor san’ati durdonalarida hayot zavqi, tiriklik shukronasi, tinchlik va do‘stlik, birodarlik va hamjihatlik tarannum etiladi. Surxon vohasi bo‘ylab «Boysun bahori» davom etar ekan, uyg‘onish faslining zavqi va shavqi ellardan ellarga, dillardan dillarga ko‘chishi, shubhasiz!