Reja: Rangsiz adronlar- rangli kvarklardan tashkil topgan

9.3. Adronlar oqimi 
Kvarklar rangli ob’ektlardir, shuning uchun ular erkin holatda mavjud 
bo'lolmaydi. Vakuumdan kvarklar va antikvarklar qo’shilishi, mashtabi ~10
-13
sm 
gacha bo'lgan zarrachalarning to'qnashuvida tug'ilgan rangli kvark rangsiz 
adronlarga aylanadi. Ushbu jarayon adronlashtirish deb ataladi. 
6.4-rasmda e
-
e
+
-annigilyatsiyasi natijasida zaryadlangan mezonlar va proton-
antiproton juftligi hosil bo'lishi ko'rsatilgan. 
6.4-rasm. e
+
e
-
-to’qnashuvlarida π
+
π
−
va p -hosil bo’lishi. 
Agar dastlab hosil bo'lgan kvark-antikark juftligining energiyasi yetarlicha 
yuqori bo'lsa, natijada ko'p sonli adronlar paydo bo'lib, adron oqimlari - qarama-
qarshi yo'nalishda uchib ketishadi. Kuzatilgan adronlar oqimlari bashorat qilingan 
xususiyatlarga ega kvarklar mavjudligidan dalolat beradi. 
9.4. u va d kvarklar elektr zaryadi. 
Adronlar butun sonli zaryadga ega bo'lganligi sababli, adron oqimilarining 
umumiy zaryadlari ham butun songa teng. Ammo, agar zarralar oqimi hosil bo’lishi 
bo'yicha bitta va bir xil tajriba ko'p marta takrorlansa va zarralar oqimlari o'rtacha 
hodisa bo’yicha umumiy elektr zaryadi aniqlansa, u qismli bo'lib chiqadi va uning 
kattaligi adronlar oqimlarni hosil qiladigan kvarklarnikiga o'xshashdir. Myuon 
neytrinosining (antineytrinosining) nuklon bilan to'qnashuvlarida, ν
µ
N va 
μ
N, 
zaryadlangan W
+
(yoki W
−
) bozonni faqat nuklonning d (yoki u) kvarki yutishi 
mumkin, u nuklondan qochib, adronlar oqimini hosil qiladi. 
ν
μ
+ d → μ
−
+ u (3.7.1) 

---

d kvark nishon nuklonning tarkibiga (masalan, proton) kirishini hisobga olgan 
holda tegishli diagramma 3.7.1-rasmda ko'rsatilgan. 
3.7.1-rasm. ν
m
ning proton bilan to'qnashuvida adron oqimlari hosil bo’lishi 
diagrammasi. 
μ
-ning u kvark bilan o'zaro ta'sirlashishi: 
μ
+ u → μ
+
+ d (3.7.2) 
u hamda d kvark energiyaning asosiy qismini ν
μ
(
μ
),
-
ni chuqur elastik 
bo'lmagan to'qnashuvda qabul qilib, yuqori tezlikka ega bo'ladi va nuklondan massa 
markazi sistemasida (MMS) oldinga yarim sharga uchib chiqadi. Bunday kvark 
yetakchi deb nomlanadi. Qolgan ikkita kuzatuvchi kvarki sekinlashadi va orqa yarim 
sharga uchib ketadi, bu esa MMSga qarama-qarshi yo'nalishda uchib boradigan 
ikkita adron oqimining paydo bo'lishiga olib keladi. Old yarim sharda joylashgan 
oqim yetakchi kvarkning zaryadi to'g'risida ma'lumotga ega. Agar oldinga yarim 
sharda oqimda adron zaryadlarini o'lchashda myuon zaryadi bir vaqtning o'zida 
aniqlangan bo'lsa, unda ikkita jarayonning qaysi birini aniqlash mumkin bo’lgan 
ma'lum bir o'lchov qo'llaniladi:
ν
μ
+ d → μ
−
+ u (3.7.1) yoki
μ
+ u → μ
+
+ d (3.7.2) 
Ko'p sonli kuzatuvlarni o'rtacha hisoblab, adron oqimi yetakchi kvarkning 
elektr zaryadini "eslab qoladimi" yoki yo'qligini tekshirish mumkin. Neytrino 
(antineytrino) oqimlari ta'sirida old yarim sharda hosil bo'lgan adronik oqimlarining 
o'rtacha (hodisalar bo'yicha) zaryadlari quyidagicha (elementar zaryad birligida): 
Q(ν
N
) =0.65 ± 0.12; Q(
N
) = -0,33 ± 0.09 (3.7.3) 
u va d kvarklar uchun +2/3 va -1/3 qiymatlari bilan ishonchli kelishuvga ega. 
Yengil adronlar uchun (tarkibiga u, d, s- kvarklari kiradi), 1953 -yilda kashf etilgan 
Nakano - Nishijima - Gell-Mann qoidasi amal qiladi: 

---

Q = I
3
+ Y/2, 
(3.7.4) 
bu yerda Q - adron zaryadi (e birliklarida), I
3
- uchinchi izospin proektsiyasi, Y = B 
+ s giper zaryad deyiladi (B - barion zaryadi, s - g'alatilik). Keyinchalik, "og'ir" 
kvarklar c, b va t bo'lgan adronlar uchun agar biz giper zaryadni kiritsak, (3.7.4) 
formulasi ham umumiy ko’rinishni oladi: 
Y = B + s + c + b + t (3.7.5) 
3.7.2-rasm. Spinli J
P
= 1/2
+
bo'lgan barion okteti. Absissa o’qida - izospinning I
3
proektsiyasi, ordinat o’qida- g'alatiligi s ko’rsatilgan.