Reja: Relelar xaqida tushuncha va ularning klassifikatsiyasi Relelarning asosiy ko’rsatkichlari Rele kontaktlarining ekspluatatsion kattaliklari Elektromagnitli relelar Relelar xaqida tushuncha va ularning klassifikatsiyasi

Rele kontaktlarining ekspluatatsion kattaliklari
Relelarning puxtaligi va kontaktlarining kommutatsion xususiyatlari asosan kontaktlarga bog’lik. Relelarning kontaktlari quyidagi ekspluatatsion ko’rsatkichlar bilan tavsiflanadi.
Ruxsat etilgan chegaraviy tok – I r.e. Bu ko’rsatkich kontaktlar qizib o’zining fiziko-mexanikaviy xususiyatlarini yo’qotmaydigan xarorat bilan aniqlanadi. Ruxsat etilgan chegaraviy tokni oshirish uchun kontaktlarning qarshiligini kamaytirib, ularning sovitish yuzasini oshirish kerak.
Ruxsat etilgan chegaraviy kuchlanish-U r.e. Kontaktlar o’rtasidagi izolyatsiyani va kontaktlararo masofada teshib o’tish kuchlanishi bilan aniqlanadi.
Ruxsat etilgan chegaraviy quvvat – R r.e. Bu ko’rsatkich kontaktlar ajralish jarayonida turg’un - yoyni (dugani) hosil qilmaydigan zanjirning quvvati bilan aniqlanadi.
Kontaktlarning ish rejimini yengillashtirish maqsadida kontaktlarga (3.2 - rasm, a, v) yoki cho’lg’amga (3.2 - rasm, v, g, d) shunt sifatida qo’shimcha elementlar ulash maqsadga muvofiqdir.
Cho’lg’amning induktivligi hisobiga yig’ilgan magnit energiyasi kontaktlararo masofada sarflanmasdan, rezistor va kondensator yoki cho’lg’amning o’zida sarflanadi. Rezistor qarshiligi cho’lg’amning aktiv qarshiligidan 5-10 barobar katta bo’lishi kerak. Kondensatorning sig’imi esa S= 0,5 - 2,0 mkf.

3.2.-rasm. Rele kontaktlari ishini yengillashtiruvchi sxemalar.
Elektromagnitli relelar
Yuqorida aytilgan relelarning orasida qiishloq xo’jaligi avtomatikasida eng keng qo’llaniladigani elektromagnit relelaridir. Eng oddiy elektromagnit relesining sxemasi 3.3 -rasmda ko’rsatilgan.

3.3-rasm. Elektromagnitli relening sxemasi

Cho’lg’amdagi 3 kuchlanish ta’sirida hosil bo’lgan magnit maydon xarakatlanuvchi yakorni 1 qo’zg’almas o’zakka 2 tortadi. Yakorning xarakati natijasida kontaktlar 5 ulanadi. Kuchlanish ajratilsa prujina 4 ta’sirida kontaktlar eski holatiga qaytadi. Qoldiq magnit oqimi ta’sirida yakor tez ajratish maqsadida uzoqqa nomagnitik materialdan bajarilgan shtift qotiriladi. Cho’lg’amdagi tokning ko’rinishi bo’yicha elektromagnit relelar o’zgarmas hamda o’zgaruvchan tok sanoat va yuqori chastotali relelarga ajratiladi. Relelarning to’g’ri va puxta ishi ularning tortish va mexanik tavsifnomalari o’zaro moslanganlikka bog’liq. Тortma tavsifnoma - bu cho’lg’amning elektromagnit kuchlanganligi va yakor bilan o’zak o’rtasidagi havo oralig’i oralaridagi bog’liqlik. Mexanik tavsifnoma esa prujinaning kuchlanganligi bilan yakorning so’rilish oralaridagi ochiqlilik relening ishga tushish sharti – uning tortish tavsifnomasi (9.4, b-rasm) mexanik tavsifnomasi ustida bo’lishi kerak. Qo’yib yuborish sharti esa aksincha. tortish tavsifnomalari minimumdan maksimumgacha o’zgarilayotganda har hil amper - o’ramlar soni uchun gepper bolalar oilasidir. Relening qo’yib yuborishi e.k.yu. nuqtasida amalga oshadi. Тok oshishi bilan yakor 4 nuqtasida siljiydi lekin uzoqqa faqat 3 nuqtasida e.i.t. nuqtasida yopishadi.

Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati:

1. 
   I. Karimov. Jaxon moliyaviy-iqtisodiy inqirozi, O’zbekiston sharoitida uni betaraf etishning yo’llari – Toshkent, "O’qituvchi", 2009.
   
2. 
   Miraxmedov D.A. Avtomatik boshqarish nazariyasi. Oliy texnika o’quv yurti talabalari uchun darslik. - Тoshkent, " O’qituvchi", 1993. - 285 b.
   
3. 
   Borodin I.F. Osnovi avtomatiki. – M.: Kolos, 1987, 320 s.
   

1. 
   Borodin I.F., Nedilko N.M. Avtomatizatsiya texnologicheskix protsessov. - M.;, Agropromizdat, 1986. -386 s.