Reja: Shponkali birikmalar

2-rasm. Segment shponkali
58-shakl.Slindirik shponka

hisoblashga doir sxema vositasida biriktirish

Ammo o’yiq bo’lganligi uchun valning mustahkamligi pasayadi. Shu sababli, segmentsimon shponkalar valning diometri uncha katta bo’lmagan (d mm bulgan) va kichik burovchi momentlarni uzatish lozim bo’lgan xollardagina ishlatiladi. Bunday shponkalarning mustahkamligini quyidagi formula yordamida baholanadi:

.
Detallar vallarning uchiga o’rnatiladigan xollarda silindrik shponkalarda foydalanish mumkin. Ular uchun kerak bo’lgan teshik avval parmalash, so’ngra esa unga ishlov berish yo’li bilan tayyorlanadi. Shuni nazarda o’tish kerakki, bitta uzun shponka ishlatishdan ko’ra ikkita yoki uchta kalta shponka ishlatgan ma`qul.
Silindrik shponka o’yiqqa ma`lum darajada tigizlik bilan o’rnatiladi. Ayrim xollarda silindrik shponka kesik konus shaklida qilib tayyorlanadi.
Silindrik shponkalarning mustahkamligi quyidagi formula yordamida baholanadi:
,
bu yerda d_sh – shponkaning diametri; d – valning diametri.
Ponasimon shponkalar. Ponasimon shponkaning prizmatik shponkadan farqi shuki, uning keng yog’i bo’yiga tomon biroz (odatda 1:100 nisbatida) qiya bo’ladi.
P onasimon shponkalar yordamida detallar val yoki o’qqa bemalol ortiqcha kuch sarflamay o’rnatiladigan qilib yasaladi. Detal shponka stoliga mahkam o’rnashadi. Shuning uchun shponkalar o’yiqqa bir qadar kuch bilan odatda boga zarbi bilan urib joylashtiriladi. Bunday xollarda shponka uchun mo’ljallangan o’yiq valda ham shu valga o’rnatiladigan detalda ham bo’lsa, shponka o’yib o’rnatiladigan ponasimon shponka deb ataladi. Shponkadagi qiyalik qanday bo’lsa, detalda xuddi shunday qiyalikdagi o’yiq qilinadi. Shponka zarb ta`sirida kiritilganligidan, uning ustki va ostki yoqlari o’yiqqa ma`lum tig’izlik bilan o’rnashadi. Shponkaning yon yoqlari esa o’yiqning yon yoqlariga, umuman olganda, urilib turmaydi. Buruvchi moment shponkaning ustki va ostki yopiqlaridagi tigizlikda hosil bo’lgan. Ishqalanish kuchi hisobiga uzatiladi. Demak, birikma nagruzkasiz bo’lganda ham shponkaning ustki va ostki yoqlarida kuchlanishlar mavjud bo’ladi (4-shakl).
Birikmaning mustahkamligini hisoblash uchun buruvchi T moment ta`sirida bo’lgan valning muvozanat shartini ko’rib chiqamiz. Hisoblash uchun keltirilgan shakl (60-shakl) va kuchlanishlar teng ta`sir etuvchi N bilan almashtirilgan. Ta`sir etuvchi burovchi moment valni aylantirishga intiladi. Bunga ishqalanish kuchi F=Nf dan hosil bo’lgan moment hamda shponkaning qisilishi aks ta`sir ko’rsatadi. Shponkaning qisilishi natijasida uning chap yog’iga qo’shimcha nagruzka tushadi, o’ng yog’i esa bo’shashadi. Shu sababli bunday holda shponka uchun tuzilgan kuchlanishlar epyurasi vertikal kateti bo’lgan uchburchaklik ko’rinishida bo’ladi.

Teng ta`sir etuvchi N kuch qo’yilgan nuqta val o’qida masofada joylashadi. ning qiymatini quyidagi munosabatdan aniqlash mumkin. va

bu yerda b- shponkaning eni; l – shponkaning uzunligi;
d – valning diametri (bu diametr juftining yelkasi sifatida qabul qilingan).
Keltirilgan tenglamalarni ga nisbatan birgalikda yechib, quyidagini hosil qilamiz:
(101)
ishqalanish koeffisienti f ning qiymatini 0,13 dan 0,18 gacha qabul qilish tavsiya etiladi.
Ayrim xollarda o’yiq tufayli valning zaiflashuvini butunlay yo’qotish maqsadida ponasimon shaklga turlarida biri bo’lgan fruksion shponka ishlatiladi (61-shakl). Bundan burovchi moment shponkaning urib kiritilishida shponka bilan val orasida hamda val bilan detal orasida hosil bo’lgan ishqalanish kuchi F hisobiga uzatiladi. Shponka uchun valga hech qanday o’yiq bo’lmaydi. Biroq shponkaning pastki tomoni valning silindrik sirtiga moslab ishlanishi lozim. Fruksion shponka ishlatilgan xollarda burovchi moment faqat ishqalanish kuchi evaxiga uzatilganda bunday shponkalar nagruzka tushadigan mexanizmlardagina ishlatiladi.


61 – shakl. Friksion shponkani hisoblashga doir sxema

Birikmaning mustahkamligini quyidagi munosabatdan foydalanib baholash mumkin:

T (102)
bu yerda = 40 …. 50 MPa .
Valga ta`sir etuvchi momentini standartdan tanlab olingan bitta shponka bilan uzatish mumkin bo’lmagan xollarda bu valning o’zida ikkita yoki uchta shponkadan foydalanish mumkin. Ma`lumki, shponka sonining ortishi o’yiqlar sonining ko’payishiga, bu esa, o’z navbatida, va hamda detal mustaxkamligini haddan tashqari zaiflashuvi sabab bo’ladi. Shuning uchun ko’p shponkali birikmalar o’rniga shlisli birikmalarga foydalanish tavsiya etiladi.