Reja: Statistika nima?

Aylanma kapital

Aylanma kapital – kapital (ishlab chiqarish fondlari)ning har bir ishlab chiqarish siklida “I sarf etiladigan va qiymati ishlab 4 chiqarilgan tovarda toʻliq oʻtadigan qismi. Sarflangan Aylanma kapital miqdori kapi-talning doiraviy aylanishi oxirida tovar sotilishi bilan pul shaklida ishlab chiqaruvchi qoʻliga qaytadi. Xom ashyo, materiallar, yoqilgʻi va boshqa, shuningdek ish kuchi sotib olishga sarflanadigan hara-jatlar Aylanma kapital ga kiradi

Aylanma kapitalning tuzilishi- bu aylanma mablag’larning alohida elementlari o’rtasidagi foizlarda ifodalangan nisbatdir. Korxonalarning aylanma mablag’lari tuzilmalaridagi farq ko’plab omillar bilan belgilanadi, xususan, tashkilot faoliyatining xususiyatlari, biznesni yuritish shartlari, ta’minot va marketing, etkazib beruvchilar va iste’molchilarning joylashuvi, ishlab chiqarish xarajatlari tarkibi.

Aylanma mablag’larga quyidagilar kiradi:
(xom ashyo, asosiy materiallar va sotib olingan yarim tayyor mahsulotlar, yordamchi materiallar, yoqilg’i, konteynerlar, ehtiyot qismlar va boshqalar);
Xizmat muddati bir yildan ko‘p bo‘lmagan yoki qiymati oyiga belgilangan eng kam ish haqining 100 baravaridan ko‘p bo‘lmagan (byudjet tashkilotlari uchun – 50 baravar) (kam baholi iste’mol buyumlari va asboblari);
Tugallanmagan ishlab chiqarish va o’z ishlab chiqarishining yarim tayyor mahsulotlari (ishlab chiqarish jarayoniga kirgan mehnat ob’ektlari: qayta ishlash yoki yig’ish jarayonida bo’lgan materiallar, qismlar, yig’ish va mahsulotlar, shuningdek o’z ishlab chiqarishining to’liq bo’lmagan yarim tayyor mahsulotlari. Korxonaning ayrim tsexlarida ishlab chiqarish bilan tugatilgan va keyinchalik shu yoki korxonalarning boshqa sexlarida qayta ishlanishi kerak);
Kelajakdagi xarajatlar(aylanma mablag’larning nomoddiy elementlari, shu jumladan ma’lum bir davrda ishlab chiqarilgan, ammo kelgusi davr mahsulotlari bilan bog’liq bo’lgan yangi mahsulotlarni tayyorlash va o’zlashtirish xarajatlari; masalan, yangi turlar uchun texnologiyani loyihalash va ishlab chiqish xarajatlari mahsulotlar, uskunalarni qayta tashkil qilish uchun).

AYLANMA FONDLARI

Aylanma fondlari- muomala sohasida faoliyat yurituvchi korxona mablag’lari; aylanma mablag’larning bir qismi.

Aylanma fondlarga quyidagilar kiradi:

Tayyor mahsulot, jo’natilgan, lekin to’lanmagan tovarlar zaxiralariga qo’yilgan korxona mablag’lari;
Hisob-kitoblardagi mablag’lar;
Kassadagi va hisoblardagi naqd pul.
Ishlab chiqarishda foydalaniladigan aylanma mablag’lar miqdori asosan mahsulot ishlab chiqarish uchun ishlab chiqarish sikllarining davomiyligi, texnologiyaning rivojlanish darajasi, texnologiyaning mukammalligi va mehnatni tashkil etish bilan belgilanadi. Aylanma mablag’larning miqdori asosan mahsulotni sotish shartlariga va mahsulotlarni etkazib berish va sotish tizimini tashkil etish darajasiga bog’liq.

Aylanma kapital ko’proq harakatlanuvchi qismdir.

Har birida aylanma mablag’larning aylanishi uch bosqichdan o’tadi: pul, ishlab chiqarish va tovar.

To’xtovsiz jarayonni ta’minlash uchun korxona keyingi ishlab chiqarish yoki shaxsiy iste’molni kutayotgan aylanma mablag’larni yoki moddiy qadriyatlarni shakllantiradi. Tovar-moddiy zaxiralar aylanma aktivlar orasida eng kam likvidli ob’ekt hisoblanadi. Tovar-moddiy zaxiralarni baholashning quyidagi usullari qo’llaniladi: har bir sotib olingan tovar birligi uchun; o’rtacha tannarx bo’yicha, xususan, o’rtacha og’irlikdagi xarajat, harakatlanuvchi o’rtacha bo’yicha; birinchi marta sotib olish narxida; eng so’nggi xaridlar narxida. Tovar-moddiy zaxiralar sifatida aylanma mablag’larni hisobga olish birligi partiya, bir hil guruh, moddaning raqami hisoblanadi.

Belgilangan joyga qarab, zaxiralar ishlab chiqarish va tovarga bo’linadi. Foydalanish funktsiyalariga ko’ra, zaxiralar joriy, tayyorgarlik, sug’urta yoki kafolatli, mavsumiy va o’tish davri bo’lishi mumkin.
Sug’urta zaxiralari- ishlab chiqarish va iste’molni uzluksiz ta’minlash uchun mo’ljallangan resurslar zaxirasi, taqdim etilganlarga nisbatan etkazib berish kamaygan taqdirda.
Joriy aktsiyalar- korxonaning joriy ehtiyojlarini qondirish uchun xom ashyo, materiallar va resurslar zaxiralari.
Tayyorgarlik zahiralari- agar xom ashyo har qanday qayta ishlashdan o’tishi kerak bo’lsa, ishlab chiqarish tsikliga bog’liq zaxiralar zarur.
Ko’chirish zaxiralari- keyingi davrga o’tkaziladigan foydalanilmagan joriy zaxiralarning bir qismi.

Aylanma mablag’lar ishlab chiqarishning barcha bosqichlarida va barcha shakllarida bir vaqtning o’zida bo’lib, uning uzluksizligi va korxonaning uzluksiz ishlashini ta’minlaydi. Ritm, uyg’unlik va yuqori ishlash ko’p jihatdan bog’liq aylanma mablag’larning optimal hajmi(aylanma ishlab chiqarish fondlari va aylanma fondlari). Shuning uchun korxonada joriy moliyaviy rejalashtirish bilan bog’liq bo’lgan aylanma mablag’larni normallashtirish jarayoni katta ahamiyatga ega. Aylanma mablag’larni stavkalash korxonaning iqtisodiy aktivlaridan oqilona foydalanishning asosidir. Bu doimiy minimal zaxirani yaratish va korxonaning uzluksiz ishlashi uchun zarur bo’lgan ularni iste’mol qilishning oqilona normalari va standartlarini ishlab chiqishdan iborat.

Aylanma mablag’larning me’yori korxona tomonidan doimiy ravishda ish uchun talab qilinadigan ularning minimal hisoblangan miqdorini belgilaydi. Aylanma mablag’lar me’yorini to’ldirmaslik mahsulot ishlab chiqarish va sotishda uzilishlar tufayli ishlab chiqarishning qisqarishiga, ishlab chiqarish dasturining bajarilmasligiga olib kelishi mumkin.

Normallashtirilgan aylanma mablag’lar- korxona tomonidan rejalashtirilgan tovar-moddiy zaxiralar hajmi, tugallanmagan ishlab chiqarish va omborlardagi tayyor mahsulot qoldig’i. Aylanma mablag’lar zaxirasi normasi – bu asosiy vositalar ishlab chiqarish fondida bo’lgan vaqt (kun). U quyidagi zaxiralardan iborat: transport, tayyorgarlik, joriy, sug’urta va texnologik. Aylanma mablag’larning koeffitsienti – bu kompaniya, firma uchun inventarizatsiyani yaratish yoki saqlash va biznesning uzluksizligini ta’minlash uchun zarur bo’lgan aylanma mablag’larning, shu jumladan naqd pulning minimal miqdori.

Aylanma mablag’larni shakllantirish manbalari foyda, kreditlar (bank va tijorat, ya’ni to’lov muddati kechiktirilgan), o’z (ustav) kapitali, aktsiyalar, byudjet mablag’lari, qayta taqsimlangan resurslar (sug’urta, vertikal boshqaruv tuzilmalari), kreditorlik qarzlari va boshqalar bo’lishi mumkin.

Aylanma mablag’lardan foydalanish samaradorligi korxonaning moliyaviy natijalariga ta’sir qiladi. Uni tahlil qilishda quyidagi ko’rsatkichlardan foydalaniladi: o’z aylanma mablag’larning mavjudligi, o’z va qarz resurslari o’rtasidagi nisbat, korxonaning to’lov qobiliyati, uning likvidligi, aylanma mablag’lar aylanmasi va boshqalar. Ishlab chiqarish va muomalaning alohida bosqichlari orqali pul mablag’larining ketma-ket o’tish davomiyligi.

Aylanma mablag’lar aylanmasining quyidagi ko’rsatkichlari ajralib turadi:

Aylanma koeffitsienti;

Bir burilish davomiyligi;
Aylanma mablag’lardan foydalanish koeffitsienti.

Aylanma koeffitsienti(tovar aylanmasi darajasi) aylanma mablag’larning o’rtacha qiymati bo’yicha mahsulot sotishdan tushgan tushum miqdorini tavsiflaydi. Bir burilish davomiyligi kunlarda tahlil qilinayotgan davr uchun kunlar sonini (30, 90, 360) aylanma mablag’lar aylanmasiga bo’lish koeffitsientiga teng. Aylanma stavkaning o’zaro nisbati 1 rubl uchun avanslangan aylanma mablag’lar miqdorini ko’rsatadi. Mahsulotlarni sotishdan tushgan tushumlar. Bu nisbat muomaladagi pul mablag’larining yuklanish darajasini tavsiflaydi va deyiladi aylanma mablag’lardan foydalanish koeffitsienti. Aylanma mablag’larning yuklanish koeffitsienti qiymati qancha past bo’lsa, aylanma mablag’lardan shunchalik samarali foydalaniladi.

Korxonaning aktivlarini, shu jumladan aylanma mablag’larni boshqarishning asosiy maqsadi korxonaning barqaror va etarli to’lov qobiliyatini ta’minlagan holda qo’yilgan kapitaldan maksimal foyda olishdir. Barqaror to’lov qobiliyatini ta’minlash uchun korxonada har doim joriy to’lovlar uchun muomaladan chiqarilgan ma’lum miqdordagi pul mablag’lari bo’lishi kerak. Mablag’larning bir qismi yuqori likvidli aktivlar shaklida joylashtirilishi kerak. Korxonaning aylanma mablag’larini boshqarish nuqtai nazaridan muhim vazifa aylanma mablag’larning tegishli hajmi va tuzilishini saqlab qolish orqali to’lov qobiliyati va rentabellik o’rtasidagi optimal muvozanatni ta’minlashdir. Shuningdek, o’z va qarzga olingan aylanma mablag’larning optimal nisbatini saqlash kerak, chunki korxonaning moliyaviy barqarorligi va mustaqilligi, yangi kreditlar olish imkoniyati bevosita bunga bog’liq.