Reja: Strategik va taktik rejalashtirish

Mavzu: Strategik va taktik maqsadlarni tushunish.

Reja:

1. Strategik va taktik rejalashtirish.
2. Strategik va taktik rejalashtirish o’rtasidagi farqlar.

Dastlab strategiya deganda qurolli kuchlarni urushga tayyorlash nazariyasi va amaliyotini, harbiy kompaniyalar rejalarini ishlab chiqish va qoʻshinlarni jangga joylashtirishni qamrab olgan harbiy sanʼatning eng yuqori shakli tushunilgan. Strateg strategiya bilan shug’ullangan (yunoncha strathgos dan), ya’ni. qurolli kurash kontseptsiyasini yaratuvchi armiya boshlig’i va jangovar harakatlar jarayonida qo’shin qo’mondoni. Qadimgi Yunonistonda strateg omma oldida saylangan. Ular jangchiga aylanishlari mumkin edi. Harbiy maktabning oddiy askardan harbiy boshliqgacha bo’lgan barcha bosqichlarini bosib o’tgan, harbiy qismlarning boshlig’i sifatida doimo shaxsiy jasorati va mahorati bilan ajralib turadi. Nafaqat harbiy bilim va qobiliyatga, balki siyosiy iste’dodga ham ega bo’lgan.

Zamonaviy tashkilot strategiyasining mohiyati nuqtai nazaridan, strategning faoliyatini yunoncha tushunish hech qanday qiyinchilik tug’dirmaydi. Strategning asosiy funktsiyalariga yunoncha yondashuvning ko’plab elementlari bugungi kungacha saqlanib qolgan.
Qadimgi Yunonistondagi strateglar uchta asosiy savolga javob izlaganlar.
1. Mamlakat manfaatlari nimadan iborat va u kelajakda qanday yashaydi?
2. Dushman armiyasi qanchalik zaif yoki kuchliroq, uning resurslari qanday?
3. Qanday qilib uni engishingiz mumkin?
Xuddi shunday, zamonaviy strateglar uchta asosiy savolga javob berishlari kerak.
1. Korxonaning bugungi kundagi mavjudligi nimadan iborat va kelajakda u qanday bo’lishi kerak?
2. Kompaniya qanday bozorlar, raqobatchilar va mahsulotlarni taklif qiladi?
3. Korxona xulq-atvorining dominant modeli nima?
Bu savollarga javoblar strategik tanlovdir.
Agar strategik maqsadlar tashkilot nimaga intilishini aniqlasa, strategiya qanday yo’l bilan va qanday harakatlar yordamida ushbu maqsadlarga erisha olishini belgilaydi.
Strategiyalarni ishlab chiqadigan va amalga oshiradigan odamlar malakali bo’lishi va ular rahbarligida ishlab chiqilgan strategiyani amalga oshirishning yakuniy natijalaridan manfaatdor bo’lishi kerak. Shunday qilib, zamonaviy tashkilotlar: tasodifiy va layoqatsiz shaxslar tomonidan yuqori lavozimlarni egallashining oldini oladigan tartiblarni ishlab chiqishga katta e’tibor berish; top-menejerlarni o'z kompaniyalarining gullab-yashnashidan manfaatdor bo'lib, ularga kompaniyalardagi aksiyalar paketlari hisobiga ish haqining katta qismini to'laydilar.
Tashkilotning umumiy strategiyasini aniqlash asosan u joylashgan muayyan vaziyatga bog’liq. Shu bilan birga, strategiyani shakllantirishning umumiy, doiraviy yondashuvlari mavjud bo’lib, ular ma’lumotnoma (asosiy) strategiyalar haqida gapirishga imkon beradi. Tashkilotni rivojlantirishga turli yondashuvlarni aks ettiruvchi bunday mos yozuvlar strategiyalarining to’rtta guruhi mavjud:
Ma’lumot strategiyalarining birinchi guruhi mahsulot va bozorni rivojlantirish bilan bog’liq bo’lgan konsentrlangan o’sish strategiyalaridir.
Ma’lumot strategiyalarining ikkinchi guruhi yangi tuzilmalarni qo’shish orqali tashkilotni kengaytirishni o’z ichiga olgan strategiyalardir. Ushbu strategiyalar integratsiyalashgan o’sish strategiyalari deb ataladi.
Ma’lumot strategiyalarning uchinchi guruhi - diversifikatsiyalangan o'sish strategiyalari (lotincha diversus - turli + facere - qilish). Ushbu strategiyalar, agar kompaniya istasa va boshqa biznes bilan shug'ullanish imkoniyatiga ega bo'lsa (birinchi navbatda moliyaviy) tanlanadi va shu bilan bitta sanoatda ishlash bilan bog'liq xavflarni kamaytiradi.
Ma’lumot strategiyalarining to'rtinchi turi - bu qisqarish strategiyalari bo'lib, agar tashkilot uzoq muddatli o'sishdan keyin kuchlarni qayta to'plashi kerak bo'lsa yoki turg'unlik va iqtisodiyotdagi keskin o'zgarishlar davrida samaradorlikni oshirish zarurati tufayli amalga oshiriladi.
Strategik tanlov masalalari muqarrar ravishda tashkilotning atrofidagi dunyoda erkinlik darajasini anglash zarurligiga olib keladi. Bu muammo bo’yicha ikkita ekstremal, qarama-qarshi qarashlar mavjudligi haqida gapirish mumkin. Birinchidan, tashkilotni driftda yotgan kemaning bir turi sifatida ko’rib chiqish taklif etiladi, uning taqdiri asosan okean to’lqinlarining irodasiga bog’liq, ya’ni. tashqi muhitdan. Ikkinchidan, tashkilot o’z rahbarlarining strategik tanlovi tufayli o’z taqdirini belgilaydigan tizim sifatida qaraladi.
Har qanday tashkilot o’z strategik maqsadlarini belgilashi shart bo’lgan 5 ta asosiy faoliyat yo’nalishi mavjud:
-o’z kelajagi;
-olingan foyda;
-iste’molchilar bilan munosabatlar;
-xodimlarning kelajagi;
-jamiyat bilan munosabat.
Ushbu sohalar tashkilot faoliyatining asosiy maqsadli segmentlarini belgilaydi:
1) tur ko’rsatkichlarida aks ettirilgan rentabellik: rentabellik, foyda marjasi, rentabellik, aktsiyaga to’g’ri keladigan daromad va boshqalar;
2) tur ko’rsatkichlarida aks ettirilgan bozor pozitsiyasi: bozor ulushi, sotish hajmi, asosiy raqobatchilarga nisbatan bozor ulushi, umumiy savdodagi alohida mahsulotlarning ulushi va boshqalar;
3) ishlab chiqarish birligiga sarflangan xarajatlar, material sarfi, ishlab chiqarish quvvati birligidan olinadigan daromad, vaqt birligida ishlab chiqarilgan mahsulot hajmi va boshqalarda ifodalangan unumdorlik;
4) moliyaviy barqarorlik, quyidagi ko’rsatkichlar bilan tavsiflanadi: likvidlik, kapital tarkibi, moliya aylanmasi, aylanma mablag’lar miqdori va boshqalar;
5) egallagan maydonlar hajmi, asbob-uskunalar birliklari soni, kapital sig’imi va boshqalar bilan ifodalangan ishlab chiqarish quvvatlari;
6) ilmiy-tadqiqot ishlariga sarflangan xarajatlar miqdori, yangi asbob-uskunalarni joriy etish muddatlari, yangi mahsulotni ishlab chiqish muddatlari, mahsulot sifatining o’sishi va boshqalar kabi ko’rsatkichlar bilan tavsiflangan yangi mahsulotlarni ishlab chiqish;
7) xodimlar soni, kadrlar almashinuvi, xodimlarning malakasini oshirish va boshqalar kabi ko’rsatkichlar bilan tavsiflangan kadrlar salohiyatini rivojlantirish;
8) iste’molchilar bilan ishlash, mijozlarga xizmat ko’rsatish tezligi, ular tomonidan kelib tushgan shikoyatlar soni, takroriy xaridlar soni, do’stlari va tanishlarini tashkilotga olib kelish va boshqalar;
9) xayriyaning umumiy miqdori, insonparvarlik harakatlarining muddati va boshqalar bilan tavsiflangan xayriya faoliyati;
10) barcha belgilangan maqsadli segmentlarda maqsadlarga erishish qobiliyatida aks ettirilgan boshqaruv tizimini rivojlantirish.
Rejalashtirish - bu kutilgan sharoitlarda turli harakatlar alternativalarini maqsadli qiyosiy baholash orqali maqsadlar, vositalar va harakatlar to’g’risida qaror qabul qilishni tizimli tayyorlash.
Strategik rejalashtirish – bu korxonaga foyda keltiradigan marketing strategiyalarini ishlab chiqish va rivojlantirishdir. Marketing menejerlari yangi imkoniyatlarni izlashi lozim. Marketing menejerlari ma’lum bir rejalarni tuzish bilan qoniqmasligi kerak. Chunki bozor juda tez o‘zgarib turadi (xaridor istaklari, raqobotchilar va muhit). Firmaning yaqin kelajakdagi muvaffaqiyatini avvalo, uning joriy faoliyatidagi turli yo‘nalishlarning moliyaviy jihatdan qay darajada muvofiqlashtirilganligi belgilaydi. Uning uzoq kelajakdagi rivojlanishi va taraqqiy etishi esa bozordagi o‘zgarishlarni o‘z vaqtida oldindan ko‘ra bilish hamda o‘z tuzilmasi va tovar portfelining tarkibini tegishli ravishda bunga moslashtira olish qobiliyatiga bog`liq bo‘ladi.Strategik rejalashtirishning maqsadi – firmaning uzoq muddatli taraqqiyotini ta’minlash maqsadida tanlagan strategiyasini aniq va izchil tavsiflab berishdir. Bu tanlov asta-sekin qarorlar va harakat dasturlariga aylanishi kerak. Strategik marketing rejasi moliyaviy rejadir, biroq u moliyaviy oqimlarning manbalari va maqsadlari haqidagi ma’lumotlar bilan boyitilgan bo‘ladi. Marketingni strategik rejalashtirish jarayoni quyidagi rasmda keltirilgan:

Strategik rejalashtirish jarayonida raqobatdoshlik tahlili, firmaning kuchli va kuchsiz tomonlari, firma uchun bozor mavqeyi tahlili, obro‘li raqobatchilar tahlili, sotish tizimiga yorib kirish tahlili, shuningdek kommunikatsiya dasturi tahlil qilinadi. Agar firma maqsadi tovarni ishlab chiqarishni kengaytirish strategiyasiga mos kelsa, unda keyingi strategik yo‘llar bo‘lishi mumkin: segmentlar uchun yangi tovarlarni yaratish, jami bozorlarni qamrab olish uchun markalar sonini uzluksiz o‘stirish, qo‘shimcha tovarlar ishlab chiqarish imkoniyatlarini egallash va h.k

.
Korxonaning ishlab chiqarish va bozor imkoniyatlarini baholash
Taktik (joriy) rejalashtirish - strategik maqsadlarga erishish uchun tashkilot resurslarini qanday taqsimlash kerakligi haqidagi qarorlarni rejalashtirish (bir yilgacha rejalashtirish).
Taktik rejalashtirish tashkilotning mavjud zaxiralarini ro’yobga chiqarishga imkon beradi va masalan, ishlab chiqarish hajmini oshirish, mehnat unumdorligini oshirish, xarajatlarni pasaytirish, mahsulot sifatini oshirish, kapital xarajatlarga bo’lgan ehtiyojni kamaytirish va boshqalar.
Qisqa muddatli rejalashtirish bir yil, olti oy, bir oy va boshqalar uchun hisoblanishi mumkin. Yilning qisqa muddatli rejasi ishlab chiqarish hajmi, foydani rejalashtirish va boshqalarni o’z ichiga oladi. Qisqa muddatli rejalashtirish turli sheriklar va etkazib beruvchilarning rejalarini chambarchas bog’laydi va shuning uchun bu rejalar muvofiqlashtirilishi mumkin yoki rejaning ma’lum nuqtalari ishlab chiqaruvchi kompaniya va uning sheriklari uchun umumiydir.
Taktik rejalashtirishning xususiyatlari:
- taktik qarorlarning bajarilishi yaxshiroq kuzatiladi, kamroq xavf tug’diradi, chunki bunday qarorlar asosan ichki muammolar bilan bog’liq;
- taktik qarorlar natijalarini baholash osonroq, chunki ular aniq raqamli ko’rsatkichlarda ifodalanishi mumkin (masalan, fermer uchun o’sishni hisoblashdan ko’ra o’z brendi ostida mahsulot joriy etishdan aniq foydani baholash qiyinroq); yangi quvvatlarni olishda maxsus qadoqdagi parranda go’shti ishlab chiqarishda);
- taktik rejalashtirish uchun boshqaruvning o’rta va quyi bo’g’inlariga yo’naltirilganligi bilan bir qatorda alohida mahsulot, hududiy va funktsional bo’linmalar darajalariga o’tish ham xarakterlidir.
Taktik rejaning tarkibi quyidagicha:
-amalga oshirish vazifalarining qisqacha mazmuni;
-vaziyatni tahlil qilish;
-maqsadlar;
-vazifalar;
-marketing strategiyasi;
-harakat dasturi;
-byudjet;
-boshqarish funktsiyalari;
Qisqa muddatli moliyaviy reja.
Korxona uchun qisqa muddatli moliyaviy reja alohida ahamiyatga ega. U barcha boshqa rejalarni hisobga olgan holda likvidlikni tahlil qilish va nazorat qilish imkonini beradi va unga kiritilgan zahiralar zarur likvid mablag’lar to’g’risida ma’lumot beradi.
Qisqa muddatli moliyaviy rejalashtirish quyidagi rejalardan iborat:

Boshqa moliyaviy reja	Korxonaning neytral hududi uchun moliyaviy reja	Kredit rejasi	Kapital imkoniyatlar rejasi	Likvidlik rejasi
1. Tovar aylanmasidan olingan daromadlar	1. Daromad (eski uskunani sotish)			1. G’alaba va mag’lubiyatlar yig’indisi
2. Joriy xarajatlar (xom ashyo, ish haqi)	2. Xarajatlar			2.Mavjud likvid mablag’lar
3. Joriy faoliyatdan daromad yoki zarar	3. Neytral faoliyatdan olingan daromadlar yoki yo’qotishlar			3. Likvidlik zahirasi

Strategik rejalashtirishning asosiy savoli:

-Tashkilot nimaga erishmoqchi?
Taktik rejalashtirish tashkilot ushbu holatga qanday erishishi kerakligiga e’tibor qaratadi. Ya’ni, strategik va taktik rejalashtirish o’rtasidagi farq maqsadlar va vositalar o’rtasidagi farqdir .
Boshqa farqlar:
1. Taktik rejalashtirish darajasida qaror qabul qilish, qoida tariqasida,
kamroq sub’ektivdir, chunki menejerlar taktika bilan shug’ullanadilar
rejalashtirish, yaxshi, aniq ma’lumotlar ko’proq mavjud. Taktik rejalashtirish kompyuter texnologiyalariga asoslangan holda qo’llaniladi tahlilning miqdoriy usullari;
2. Taktik qarorlarning bajarilishi yaxshi kuzatiladi, kamroq xavf tug’diradi, chunki bunday qarorlar asosan ichki muammolar bilan bog’liq;
3. Taktik qarorlarni baholash osonroq, chunki ular ifodalanishi mumkin aniqroq raqamli natijalar. Shunday qilib, fermer uchun yangi ob’ektlarni olishda maxsus qadoqdagi tovuqlar ishlab chiqarishni ko’paytirishni hisoblashdan ko’ra, o’z brendi ostida mahsulot joriy etishning o’ziga xos afzalliklarini baholash qiyinroq;
4. Taktik rejalashtirish, boshqaruvning o’rta va quyi bo’g’inlariga yo’naltirilganligidan tashqari, alohida bo’linmalar – mahsulot, mintaqaviy, funksional darajalariga tortish bilan ham xarakterlanadi.

Foydalanilgan adabiyotlar

1. https://studfile.net/
2. https://studopedia.su/
3. https://pandia.ru/