Reja: Tabiiy fanlarning zamonaviy konsepsiyasi haqida

Zamonaviy fan o‘rganilayotgan obyektlami yaxlit va ko‘p tomonlama qamrab olishga intilishi bilan tavsiflanadi.

Zamonaviy fan o‘rganilayotgan obyektlami yaxlit va ko‘p tomonlama qamrab olishga intilishi bilan tavsiflanadi.

Tabiatshunoslikning butun tarixida differensiatsiya va integratsiyaning murakkab dialektik birikmasini qoplaydi. Ilmiy bilishda differensiatsiyalash ko‘p asrlik tarixga ega. Astronomiya va matematika birinchi fanlardandir. Qadimgi tabiat falsafasidagi “fanlarning fani” - astronomiya va matematika sanaladi.

XVII-XIX asrda differensiatsiyalash jarayoni ko‘proq faollashdi. Geografiya, geologiya, paleontologiya, fizika, biologiya, birmuncha vaqtdan so‘ng kimyo, fiziologiya mustaqil fan bo‘ldi. Termodinamika va boshqalar fan sifatida rasmiylashdi. Shunday qilib, barcha yangi sohalami o‘zlashtirish va bilimni chuqurlashtirish fanni differensiatsiyalashga olib keladi.

XIX asr fanining rivojlanish tendensiyasi fanni bir-biridan ajratib, ixtisoslashtirish bo‘ldi. Biroq, tabiatshunoslikning rivojlanishi bilan turli tabiiy fanlarning imkoniyatlari, usullari va metodlarini jalb etishni talab qilgan yangi murakkab ilmiy muammolar paydo bo‘ldi [4].

XIX asr fanining rivojlanish tendensiyasi fanni bir-biridan ajratib, ixtisoslashtirish bo‘ldi. Biroq, tabiatshunoslikning rivojlanishi bilan turli tabiiy fanlarning imkoniyatlari, usullari va metodlarini jalb etishni talab qilgan yangi murakkab ilmiy muammolar paydo bo‘ldi [4].

Olamda mavjud bo‘lgan va o‘zaro bog‘liq barcha hodisa va jarayonlar tabiatshunoslik rivojlanishining ma’lum bosqichida integratsiya tendensiyasi uchun sharoit yaratdi. Tabiatshunoslik rivoj lanishining barcha bosqichlarida tabiiy va texnikaviy yoki amaliy deb ataladigan fanlar shunchalik matematika, fizika va kimyo bilan bog‘liq bo‘lganligi sababli ularni bir-biridan ajratish qiyin bo‘Igan, ana shu holatda integratsiya namoyon boiadi. Dastlab, tabiatshunoslikning yangi tarmoqlari predmetlik belgisiga ko‘ra shakllanadi.

Zamonaviy tabiatshunoslik uchun predmetlikdan muammolik yo‘nalishiga o‘tish xosdir. Bunda ma’lum yirik nazariy yoki amaliy muammo ilgari surilishi munosabati bilan bilishning yangi sohalari paydo bo‘ladi. Shunday qilib, biofizika, biokimyo va elektrokimyo kabi birikkan fanlar vujudga keldi. Ularning vujudga kelishi tabiatshunoslik differensiatsiyasining yangi shakllarida davom etdi. Biroq, shu bilan birga, avval ajralgan fanlar integratsiyasi uchun yangi asos bo‘ldi. Ko‘proq darajada tez rivojlangan yangi fanlardan biri radioastronomiyadir. Zamonaviy, mukammal tuyulgan teleskoplar cheklangan imkoniyatga ega. Radioastronomiyada kuzatish radio to‘lqinlari yordami bilan olib boriladi. Xususan, radioteleskop yordami bilan Koinotning eng katta obyekti o‘lchami 2*107 yorug‘lik yiliga teng bo‘lgan galaktika aniqlandi.